Avijj±paccay±saªkh±rapadavitth±rakath±vaººan±

616. Paccayes³ti niddh±raºe bhumma½. Duvidh± dvippak±rena. Anekadh±ti sattarasadh± ±rammaºapaccay±divasena.
Abhiññ±citten±ti cetopariyapubbeniv±sa-an±gata½sañ±ºasaªkh±t±hi abhiññ±hi sahagatacittena. Samohacittaj±nanak±leti paresa½, attano ca samohassa cittassa j±nanak±le. Avijj±pubbaªgam± akusalappavattiyo y± k±ci vipattiyo, sabb± t± moham³lik±ti ca avijj±ya ±d²navadassanena avijj±samatikkamatth±ya vivaµµ±bhipatthan±y±ti attho. Dvinnampi tesa½ puññ±bhisaªkh±r±na½. Avijj±samm³¼hatt±ti bhav±d²navappaµicch±dik±ya avijj±ya samm³¼hatt±. T±neva puññ±n²ti t±neva yath±vutt±ni k±m±vacarar³p±vacarapuññ±ni. Upanissayapaccayena paccayo hot²ti sambandho.
R±g±d²nanti r±gadiµµhivicikicchuddhaccadomanass±na½. Avijj±sampayuttatt± r±g±d²na½ r±g±di-ass±danak±lesu avijja½ ±rabbha uppatti veditabb±. Garu½ katv± ass±dana½ r±gadiµµhisampayutt±ya eva avijj±ya yojetabba½. Ass±danañca r±go, tadaviyutt± ca diµµh²ti ass±danavacaneneva yath±vutta½ avijja½ garu½ karont² diµµhi ca vutt±ti veditabb±. R±g±d²hi ca p±¼iya½ sar³pato vuttehi ta½sampayuttasaªkh±rassa avijj±rammaº±dita½ dasseti. An±d²navadass±vinoti p±º±tip±t±d²su na ±d²navadassino. Avijj±ya an±rammaºassa, paµhamajavanassa ca ±rammaº±dhipati-anantar±dipaccayavacanesu avuttassa, vuttassa ca sabbassa saªgaºhanattha½ “ya½ kiñc²”ti ±ha.
Vuttanayen±ti samatikkamabhavapatthan±vasena puññ±bhisaªkh±re vuttanayena.
617. Ki½ pan±yanti-±din± codakassa ayamadhipp±yo– “avijj±paccay± saªkh±r± sambhavant²”ti ettha sambhavanti ev±ti avadh±raºa½ na yujjati avasesapaccayasamav±y±bh±ve saªkh±r±na½ sambhav±bh±vato. Tath± saªkh±r± ev±ti avadh±raºampi na yujjati. Kasm±? Aññesañca paccayuppannadhamm±na½ sambhavassa tato icchitabbatt±. V±kyassa avadh±raºaphalatt± avijj±paccay± eva saªkh±r± sambhavant²ti avadh±raºe gayham±nepi aya½ doso. Kasm±? Yasm± lobh±dikammanid±na-up±d±navatth±rammaºamanasik±r±dayo aññepi paccay± labbhantiyev±ti. Tattha ek±ti asah±y±, k±raºantaranirapekkh±ti attho. Aññepi paccay± sahak±rik±raºabh³t±. Dosamettha vattuk±mo codako pucchat²ti ñatv± ±cariyo ±ha “ki½ panetth±”ti. Ettha avijj±ya paccayantarena rahitabh±ve ca sahitabh±ve ca ki½ pana vattabba½, asamatt± te codan±, avasiµµhañca t±va katheh²ti vutta½ hoti. Ekak±raºav±do ±pajjat²ti dosappasaªgo vutto. Aniµµho hi ekak±raºav±do sabbattha sabbak±la½ sambhav±pattito, ekasadis±sabh±v±pattito ca.
Yasm± eka½ na ekatoti-±d²su t²su pak±resu avijjam±nesu p±risesena anekato anekamev±ti etasmi½ catutthe eva pak±re vijjam±ne ekahetuphalad²pane attho atthi, tasm± na nupapajjati upapajjatiyeva. Eka½ phala½ ekato natthi, anekampi ekato natthi. Anekatopi eka½ phala½ no atth²ti sambandho.
Ekekahetuphalad²pananti “avijj±paccay± saªkh±r±”ti ekahetud²pana½, “saªkh±rapaccay± viññ±ºan”ti ekaphalad²pananti eva½ tattha tattha ekekahetuphalad²pana½ kata½.
Veneyy±na½ anur³patoti veneyy±na½ ajjh±sayassa anur³pato. Ekasseva hetuno, phalassa ca d²pan± satthu desan±vil±sato v± veneyyapuggal±na½ ajjh±sayato v±. Tadubhayassa panettha k±raºa½ tattha tattha desetabbassa atthassa padh±nat±, p±kaµat±, as±dh±raºat± ca. Desan±vil±sappatt± ca buddh± bhagavanto te desetabbe atthe bah³supi pariy±yesu labbham±nesu yath±rucita½ gahetv± dhamma½ desenti, s± desan±vil±s±nur³pat±. Tattha pana yena pariy±yena ye veneyy± bujjhanti, teneva tesa½ bodhana½, s± veneyyajjh±say±nur³pat±.
Yath±phassa½ vedan±vavatth±natoti “sukhavedan²ya½, bhikkhave, phassa½ paµicca uppajjati sukh± vedan±”ti-±din± (sa½. ni. 4.129), “cakkhuñca paµicca r³pe ca uppajjati cakkhuviññ±ºa½, tiººa½ saªgati phasso, phassapaccay± vedan±”ti-±din± (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425, 426; sa½. ni. 2.43-44; 2.4.60; kath±. 465, 467) ca sukhavedan²yaphass±dicakkhusamphass±di-anur³pena sukhavedan±dicakkhusamphassaj±vedan±d²na½ vavatth±nato. Sam±nesupi hi cakkhur³p±d²su phassavasena sukh±divipariy±y±bh±vato, sam±nesu r³pamanasik±r±d²su cakkh±disaªghaµµanavasena cakkhusamphassaj±divipariy±y±bh±vato, aññapaccayas±maññepi cakkhusamphassavasena sukh±dicakkhusamphassaj±d²na½ o¼±rikasukhum±disaªkar±bh±vato c±ti attho. Yath±vuttaphassassa sukh±d²na½ avipar²to paccayabh±vo eva yath±vedana½ phassavavatth±na½. K±raºaphalavisesena v± phalak±raºavisesanicchayo hot²ti ubhayatth±pi nicchayo pavatth±nanti vutto.
Kamm±dayoti kamma-±h±ra-utu-±dayo ap±kaµ± semhapaµik±rena rogav³pasamanato. Semhassa mandabh±v±din± ca semha½yeva p±kaµa½ k±raºa½. Ayamidha avijj± saªkh±r±na½ hetubh±vena d²pit±ti sambandho. Ass±d±nupassino taºh± pava¹¹hat²ti vacanatoti “sa½yojaniyesu, bhikkhave, dhammesu ass±d±nupassino taºh± pava¹¹hati, taºh±paccay± up±d±na½, up±d±napaccay± bhavo”ti (sa½. ni. 2.53) imin± suttena taºh±ya saªkh±rak±raºabh±vassa vuttatt±ti attho. Puna tass±pi avijj±ya k±raºanti dassanattha½ “avijj±samuday± ±savasamudayoti ca vacanato”ti ±ha Taºh± v± caturup±d±nabh³t± k±m±savadiµµh±sav± ca saªkh±rassa k±raºanti p±kaµ± avijj±hetuk±ti suttadvayen±pi avijj±ya p±kaµa½ saªkh±r±na½ k±raºabh±vameva dasseti. “Ass±d±nupassino”ti (sa½. ni. 2.53) hi vacanena bhav±d²navappaµicch±danakicc± avijj± taºh±ya k±raºanti dassit± hoti. Yasm± avidv±, tasm± puññ±bhisaªkh±r±dike abhisaªkharot²ti avijj±ya saªkh±rak±raºabh±vassa p±kaµatt± aviddasubh±vova saªkh±rak±raºabh±vena vutto. Kh²º±savassa saªkh±r±bh±vato, as±dh±raºatt± ca puññ±bhisaªkh±r±d²na½ s±dh±raºak±raº±ni vatth±rammaº±d²n²ti puññabhav±d²navappaµicch±dik± avijj± puññ±bhisaªkh±r±d²na½ as±dh±raºa½ k±raºanti v± attho daµµhabbo. Eteneva “avijj±paccay± saªkh±r±, saªkh±rapaccay± viññ±ºan”ti (ma. ni. 3.126; sa½. ni. 2.1; ud±. 1; mah±va. 1; netti. 24) ettha pana padh±natt±, p±kaµatt±, as±dh±raºatt±ti ekekahetuphalad²panaparih±ravacanena sabbattha “phassapaccay± vedan±, vedan±paccay± taºh±”ti-±d²su bodhaneyyajjh±sayavasena dhammassa bodhanasaªkh±ta½ payojana½ veditabba½.
618. “Ekant±niµµhaphal±y±”ti etena viruddhabh±va½, “s±vajj±y±”ti etena vij±tiyabh±va½ avijj±ya joteti. Puññ±neñj±bhisaªkh±r± hi iµµhavip±kat±ya, anavajjasabh±vat±ya ca tass± viruddh±, vij±tiy± c±ti. Katha½ na yujjissat²ti-±di sam±dh±na½, tena yv±ya½ ekant±niµµhaphalat±dihetupadeso, tassa anekantikata½ dasseti. Aya½ hettha adhipp±yo– y±ya½ tay± codan± “eva½ santep²”ti-±din± kat±, s± yutt± vip±ka½ pati. Na hi aniµµhavepakka½ k±raºa½ iµµha½ phalati, iµµhavepakka½ v± aniµµha½. Yasm± panettha paccayuppannadhamm±na½ paccayabh±valakkhaºadhamm±na½ dhammat± adhippet±, tatra c±ya½ niyamo natthi vicittar³patt± tass±ti. Ten±ha “viruddho c±”ti-±di.
Tattha dhamm±nanti sabh±vadhamm±na½. Ýh±nanti avaµµh±na½. Tasm± µh±naviruddhoti atthit±viruddho. Keci pana “paµisandhi-±d²niµh±n±n²”ti vadanti. Eva½ sati “purimacitta½ pacchimacittassa µh±naviruddho paccayo”ti nayida½ ekantika½ siy±. Bhavaªgampi hi bhavaªgassa anantarapaccayo, javana½ javanassa, na ca sipp±d²na½ paµisandhi-±diµµh±na½ atthi, tasm± na ta½ idha adhippeta½. Kamma½ r³passa namanaruppanavirodh±, s±rammaº±n±rammaº±divirodh± ca sabh±vaviruddho paccayo Kh²r±d²ni dadhi-±d²na½ madhurambilaras±disabh±vavirodh±. Avij±nanakicco ±loko vij±nanakiccassa viññ±ºassa. Amadanakicc± ca gu¼±dayo madanakiccassa ±savassa.
Golom±vilom±d²ti-±d²su golom±vilom±ni dubb±ya, av²ti ca ratt± e¼ak± veditabb±. Vis±ºa½ sarassa. Dadhitilapiµµhagu¼±ni bh³tiºakassa. Sev±la½ taº¹uleyyakassa, kharava¼av± assatarass±ti evam±di ±di-saddena saªgahito. Yasm± vip±k± eva na, tasm± dukkhavip±k±yapi avijj±ya adukkhavip±k±na½ puññ±neñj±bhisaªkh±r±na½ paccayatta½ na na yujjat²ti attho.
Tadavip±kattepi s±vajjat±ya tadaviruddh±na½, ta½sadis±nañca apuññ±bhisaªkh±r±nameva paccayo, na itaresanti etassa pasaªgassa niv±raºattha½ “viruddho c±viruddho ca, sadis±sadiso tath±. Dhamm±na½ paccayo siddho”ti vutta½. Tasm± tamattha½ p±kaµa½ karonto “iti aya½ avijj±”ti-±dim±ha.
619. Sabbattha khandh±na½ bhedo maraºanti cuti½ aggaºhantoti idha cuti n±ma tattha tattha bhav±d²su r³p±d²na½ khandh±na½ maraºasaññito carimo bhedoti y±th±vato aj±nanto. Sattassa sato vijjam±nasseva. Dehantarasaªkamana½ aññena k±yena sam±gamo.
Sabbattha khandh±na½ p±tubh±voti tattha tattha bhav±d²su khandh±na½ paµham±bhinibbatti. Navasar²rap±tubh±voti idha jiººassa sar²rassa nikkhepe paralokapariy±pannassa navak±yassa upp±do. Yatheke vadanti–
“Vatth±ni jiºº±ni yath± pah±ya,
nav±ni gaºh±ti naro par±ni;
nikkhippa deha½ idha jiººameva½,
gaºh±ti att±bhinava½ sukhes²”ti.
Aya½ sattoti ayamatt±, yo s±m², niv±s², k±rako, vedako c±ti adhippeto. Satto marati, satto upapajjat²ti etth±pi eseva nayo. T²supi µh±nesu ±di-saddena issarakuttabrahmakutt±divikappana½ saªgaºh±ti.
Sabh±valakkhaºanti’ruppan±nubhavan±di½, kakkha¼aphusan±disabh±vameva v±. S±maññalakkhaºanti aniccat±di½. Saªkh±re attato attaniyatoti r³p±d²su ekacca½ attato, tadañña½ attaniyato.
Att± j±n±ti v±ti vikappeti k±pil±dayo viya. Na j±n±ti v±ti k±º±d±j²vik±dayo viya. K±º±dopi hi att± sabh±vena na j±n±ti. Yad± buddhiguºena sa½yujjati, tad± j±n±t²ti icchati. So eva karoti ca k±reti c±ti yo parattha sukhadukkha½ anubhavati, so eva puññ±puñña½ saya½ karoti, aññañca k±reti, na aññoti adhipp±yo Saºµhapent±ti dvi-aºuk±di-upp±danavasena, icch±vasena ca samp±dent±. Soti attasaññito satto. Indriyasampannoti cakkh±d²hi indriyehi samann±gato, tena sa¼±yatanappavatti½ dasseti. Sabbañheta½ yath±paccaya½ pavattam±n±na½ avijj±d²na½ kicca½ attano by±p±ra½ katv± diµµhigatiko vimuyhat²ti dassanavasena vutta½. Acchejjasutt±vut±bhejjamaº²na½ viya pubb±pariyavavatth±na½ niyati, niyatiy±, niyati eva v± saªgati sam±gamo niyatisaªgati, t±ya bh±vesu pariºat± manussadevavihaªg±dibh±va½ patt± niyatisaªgatibh±vapariºat±. Niyatiy±, saªgatiy±, bh±vasaªkh±tena sabh±vena ca pariºat± n±nappak±rata½ patt± niyatisaªgatibh±vapariºat±ti ca attha½ vadanti.
Etehi ca vikappanehi avijj± akusala½ citta½ katv± satte puññ±d²su saªkh±resu yattha katthaci pavattet²ti imamattha½ dassento ±ha “so avijj±ya andh²kato”ti-±di. Paµipajjat²ti upasaªkamati.
Apariº±yakoti arahattamaggasampaµip±dakakaly±ºamittarahito, arahattamaggañ±º±vas±na½ v± ñ±ºa½ samavisama½ dassetv± satte nibb±na½ nayat²ti pariº±yaka½, tena rahito apariº±yako. Dhamma½ ñatv±ti sappuris³passayena catusaccappak±saka½ sutt±didhamma½ ñatv±, maggañ±ºeneva v± sabbadhammapavara½ nibb±nadhamma½ ñatv±. Ta½j±nan±yatta½ pana sesasaccattay±bhisamaya½ sam±nak±lampi ta½ purimak±la½ viya katv± vutta½. Upasanto carissat²ti aggamagg±dhigamena sabbaso avijj³pasam± upasanto sa-up±disesanibb±nadh±tuya½ µhito y±va anup±disesanibb±nadh±tupatti, t±va satt±na½ hitacariy±ya attabh±va½ pavattento carissati, diµµhadhammasukhavih±rehi viharissat²ti attho.