602. Tadadh²navuttit±ya attano phalena nissitoti ya½ kiñci k±raºa½ nissayoti vatv± tattha yo bhuso nissayo, ta½ upanissayoti niddh±reti. Balavak±raºabh±vena upak±rakoti ±rammaºabh±vavasena anantara½ anur³pacittupp±danasamatthat±vasena, kevalañca balavanta½ k±raºa½ hutv± upak±rako. Ten±ha “so”ti-±di.
Tattha d±na½ datv±ti deyyadhamma½ cajitv±. Y±ya v± cetan±ya so diyyati, s± cetan± d±na½. Datv±ti ta½ cetana½ pariyodapetv± visuddha½ katv±. S²la½ sam±diyitv±ti pañcaªgadasaªg±divasena niccas²la½ gaºhitv±. Imin± sam±d±naviratiyeva dassit±, sampattaviratisamucchedaviratiyo pana loke “s²lan”ti ap±kaµatt± na vutt±. Kiñc±pi na vutt±, ±rammaºapaccayo pana hontiyeva. Tattha samucchedavirati sekkh±na½yeva kusalassa ±rammaºa½ hoti, na itaresa½. Uposathakammanti “p±ºa½ na hane, na c±dinnam±diye”ti (su. ni. 402) eva½ vutta½ uposathas²la½. Ta½ garu½ katv± paccavekkhat²ti ta½ yath±vutta½ kusala½ sekkhopi puthujjanopi paccavekkhati, arah±pi ta½ paccavekkhateva. Arahatopi hi pubbe kata½ kusala½ kusalameva. Yena pana cittena paccavekkhati, ta½ kiriyacitta½ n±ma hoti. Tasm± “kusalo kusalass±”ti imasmi½ adhik±re na labbhati. Pubbe suciºº±n²ti “datv± katv±”ti hi ±sannakat±ni vutt±ni, imin± na ±sannakat±n²ti veditabb±ni, d±n±d²hi v± ses±ni k±m±vacarakusal±ni dassetu½ ida½ vutta½. Jh±n± vuµµhahitv±ti jh±na½ sam±panno jh±nato vuµµhahitv±. “Jh±na½ vuµµhahitv±”tipi p±¼i. Sekkh± gotrabhunti sot±panna½ sandh±ya vutta½. So hi gotrabhu½ paccavekkhati. “Vod±nan”ti ida½ pana sakad±g±mi-an±g±mino sandh±ya vutta½. Tesañhi ta½ citta½ vod±na½ n±ma hoti. Sekkh±ti sot±pannasakad±g±mi-an±g±mino Magg± vuµµhahitv±ti maggaphalabhavaªg±tikkamavasena attan± paµiladdhamagg± vuµµhahitv±, suddhamaggatoyeva pana vuµµh±ya paccavekkhaºa½ n±ma natthi. ¾di-saddena “kusala½ aniccato dukkhato anattato vipassant²”ti (paµµh±. 1.1.404) evam±di½ saªgaºh±ti. Yadipi n±natta½ akatv±va vibhatto, tath±pi idampi ±rammaº±dhipati-±rammaº³panissay±na½ visesoti dassetu½ “tatth±”ti-±di vutta½.
Nesa½ cittacetasik±na½ anantarapaccaya-anantar³panissay±na½ nikkhepaviseso atthi. Yasm± purimo aby±katadhammavasena pavatto, itaro kusal±divasenap²ti sopi nikkhepaviseso atthato ek²bh±vameva gacchati sabbesupi cittupp±desu tadubhayassa icchitabbatt±. Eva½ santep²ti-±di anantara-anantar³panissay±na½ visesadassana½. Yath± h²ti-±di anantar³panissayassa sambhavadassana½.
Pakatoti ettha pa-k±ro upasaggo, so attano phalassa upp±danasamatthabh±vena suµµhukatata½ d²peti. Tath± ca kata½ attano sant±ne kata½ hot²ti ±ha “attano sant±ne”ti-±di. Karaºañca duvidha½ nipph±dana½, upasevanañc±ti ta½ dassetu½ “nipph±dito v±”ti-±di vutta½. Tattha nipph±dana½ hetupaccayasamodh±nena phalassa nibbattana½. Upasevana½ pana k±ye all²y±panavasena upayog³pasevana½, vij±nanasañj±nan±d²na½ vasena ±rammaº³pasevanañca. Teneva an±gat±nampi utusampad±d²na½ ±rammaº³pasevanena upasevit±na½ pakat³panissayat± vutt± hoti, pageva at²tapaccuppann±na½. Paccuppannass±pi hi “paccuppanna½ utubhojana½ sen±sana½ upaniss±ya jh±na½ upp±det²”ti-±divacanato (paµµh±. 2.18.8) pakat³panissayabh±vo labbhat²ti. Pakatiy± ev±ti paccayantarasaªkararahitena attano sabh±veneva. Upanissayoti balavak±raºa½ katv±. Anekappak±rato pabhedo veditabbo pañh±v±re ±gatanayena. Paccayav±re pana–
“Purim± purim± kusal± dhamm± pacchim±na½ pacchim±na½ kusal±na½ dhamm±na½ upanissayapaccayena paccayo, purim± purim± kusal± dhamm± pacchim±na½ pacchim±na½ akusal±na½ dhamm±na½ kesañci, kusal± aby±kat±na½, akusal± akusal±na½, kusal±na½ kesañci, akusal± aby±kat±na½, aby±kat± aby±kat±na½, aby±kat± kusal±na½, aby±kat± akusal±na½ puggalopi, sen±sanampi upanissayapaccayena paccayo”ti (paµµh±. 1.1.9).
Tattha ye purim± yesa½ pacchim±na½ anantar³panissayo honti, te tesa½ sabbesampi ekanteneva honti, na kesañci kad±ci. Tasm± yesu padesu anantar³panissayo labbhati, tesu “kesañc²”ti na sakk± vattunti na vutta½. Ye pana purim± yesa½ pacchim±na½ ±rammaº³panissayo v± pakat³panissayo v± honti, te tesa½, na sabbesa½ ekantena honti. Yesa½ uppattivibandhak± paccay± balavanto honti, tesa½ na bhavanti, itaresa½ bhavanti. Tasm± yesu padesu anantarapaccayo na labbhati, tesu “kesañc²”ti vutta½. Siddh±na½ paccayadhamm±na½ yehi paccayuppannehi bhavitabba½, tesa½ “kesañc²”ti ayamettha attho.
Kasiºapaññattiy± ±rammaº³panissayat±bh±vato ekacc±ya paññattiy± saddhi½ sabbo dhammo ±rammaº³panissayo, anantar±t²to cittacetasikar±si anantar³panissayo, kusal±kusalavip±kakiriy±r³pavasena pañcavidho pakat³panissayoti ayamettha saªkhepo. Vitth±ro pana paµµh±naµµhakath±ya½ veditabbo.
603. Paµhamataranti paccayuppannato puretara½. Ayañhi purej±tapaccayo r³padhammavaseneva labbhati. Paccayuppanno ca ar³padhamm±yeva. Ten±ha “vattam±nabh±vena upak±rako”ti. Nissay±rammaº±k±r±d²hi visiµµh± purej±tabh±vena vin± upak±rakabh±va½ agacchant±na½ vatth±rammaº±na½ purej±t±k±rena upak±rakat± purej±tapaccayat±. Eva½ vatth±rammaºavasena duvidhe purej±tapaccaye “cakkh±yatanan”ti-±di vatthuvasena vutta½, “r³p±rammaºan”ti-±di ±rammaºavasena.
Ya½ r³panti hadayavatthu½ sandh±y±ha. Tattha “kiñci k±le”ti pavattik±lavasena vutta½. “Kiñci k±lena” iti paµisandhik±lavasena. Y±ni ±rammaºapurej±tena vin± na vattanti, tesa½ cakkhuviññ±º±d²na½ ±rammaºapurej±tadassanena manodv±repi ya½ ya½ ±rammaºapurej±tena vattati, tassa tassa ±rammaºapaccayabh³ta½ sabba½ r³par³pa½ ±rammaºapurej±tanti dassitameva hoti. Tath± hi vutta½ pañh±v±re “±rammaºapurej±ta½ sekkh± v± puthujjan± v± cakkhu½ aniccato dukkhato anattato vipassant²”ti-±di (paµµh±. 1.1.424). “Aby±kato dhammo aby±katassa dhammassa purej±tapaccayena paccayo, aby±kato dhammo kusalassa dhammassa purej±tapaccayena paccayo, aby±kato dhammo akusalassa dhammassa purej±tapaccayena paccayo”ti (paµµh±. 1.1.424) aby±katam³lak± tayova v±r±. Te ca pacceka½ vatthupurej±ta½, ±rammaºapurej±tanti dvidh± vibhatt±.
604. Paccayuppannadhammassa puretara½ siddhabh±ve sati paccayadhammassa pacch±j±tat±ti vutta½ “purej±t±nan”ti. Ayañca nayo r³padhammesu eva labbhati, na ar³padhammes³ti vutta½ “r³padhamm±nan”ti. Yadi paccayuppannadhamm± puretarameva j±t±, katha½ paccayabh±voti ±ha “upathambhakatten±”ti. Pacch±j±tena hi vin± sant±n±vicchedahetubh±va½ agacchant±na½ dhamm±na½ ye pacch±j±t±k±rena upak±rak±, tesa½ s± vippayutt±k±r±d²hi visiµµh± upak±rakat± pacch±j±tapaccayat±. Eva½ sabbapaccay±na½ paccayantar±k±ravisiµµh± upak±rakat± yojetabb±. “Gijjhapotakasar²r±na½ ±h±r±s±cetan± viy±”ti etena manosañcetan±h±ravasena pavattam±nehi ar³padhammehi r³pak±yassa upatthambhitabh±va½ dasseti. Teneva “±h±r±s± viy±”ti avatv± cetan±ggahaºa½ kata½. K±yass±ti catusamuµµh±nikabh³tup±d±yar³pasaªkh±tassa r³pak±yassa. Saªkhepato µhapetv± r³padhamme avisiµµho ar³pakkhandho pacch±j±tapaccayo. So j±tivasena kusalo, akusalo, vip±ko, kiriy±ti catubbidhoti veditabba½.
605. Kusal±dibh±vena attan± sadisassa payogena karaº²yassa punappuna½ karaºa½ pavattana½ ±sevanaµµho, attasadisasabh±vat±p±dana½ v±sana½ v±. Purimapurim±bhiyogo viy±ti uggahaºasavanadh±raº±dipurim±purim±sevan± viya. T²su pana etesu purim± purim±ti samanantar±t²t± daµµhabb±. Kasm± panettha anantarapaccaye viya “purim± purim± kusal± dhamm± pacchim±na½ pacchim±na½ aby±kat±nan”ti-±din± bhinnaj±tiyehi saddhi½ niddeso na katoti? Attano gati½ g±hetu½ asamatthatt±. Bhinnaj±tik± hi bhinnaj±tik±na½ ±sevanaguºena paguºabalavabh±va½ samp±dent± attanova kusal±dibh±vasaªkh±ta½ gati½ g±hetu½ na sakkuºanti. Tasm± tehi saddhi½ niddesa½ akatv± ye yesa½ v±san±saªkh±tena ±sevanaguºena paguºabalavabh±vavisiµµha½ attano kusal±dibh±vasaªkh±ta½ gati½ g±hetu½ samatth±, tesa½ tehi sam±naj±tikeheva saddhi½ niddeso katoti daµµhabbo.
Atha vip±k±by±kata½ kasm± na gahita½? ¾sevan±bh±vato. Vip±k±by±katañhi kammavasena vip±kabh±vappatta½ kammapariº±mita½ hutv± pavattam±na½ niruss±ha½ dubbala½ santa½ ±sevanaguºena attano sabh±va½ g±hetv± paribh±vetv± neva añña½ vip±ka½ pavatteti, na ca purimavip±k±nubh±va½ gahetv± uppajjati, atha kho kammavegakkhitta½ patita½ viya hutv± uppajjati. Tasm± sabbath±pi vip±ke ±sevan± natth²ti na gahita½. Kusal±kusalakiriy±nantara½ uppajjam±nampi sakammapaµibaddhavuttit±ya ±sevanaguºa½ na gaºh±t²ti kusal±dayopi tassa ±sevanapaccayo na honti. N±n±j±tikatt±pi cete tassa ±sevan±dh±na½ na karonteva. Bh³mito, pana ±rammaºato v± n±n±j±tikat± n±ma natth²ti parittakusalakiriy± mahaggatakusalakiriy±na½, saªkh±r±rammaºañca kusala½ nibb±n±rammaºassa ±sevanapaccayo hotiyeva. Sv±ya½ “kusalo dhammo kusalassa, akusalo dhammo akusalassa, aby±kato dhammo aby±katassa ±sevanapaccayena paccayo”ti (paµµh±. 1.1.426) tidh±va vutto. Aby±kataggahaºena ±vajjanavajjit± kiriyadhamm± gahit±.
606. Cittapayogo cittakiriy±, ±y³hananti attho. Yath± hi k±yavac²payogo viññatti, eva½ cittapayogo cetan±. Tena hi s± uppannakiriyat±visiµµhe sant±ne sesapaccayasam±game pavattam±n±na½ vip±kakaµatt±r³p±nampi teneva sant±navisesena kiriy±bh±vena upak±rik± hoti. Tassa hi kiriy±bh±vassa pavattatt± tesa½ pavatti, na aññath±. Sahaj±t±na½ pana ±y³hanakiriy±bh±vena pavattam±n± upak±rik±ti ki½ vattabba½. Kammanti ca cetan±kammameva adhippeta½. Na hi cetan±sampayutta½ kamma½ abhijjh±di kammapaccayo hoti. Satipi vip±kadhammabh±ve cetan±vajj±na½ ata½sabh±vatt± vip±k±pi cetan± sahaj±takammapaccayo hotiyeva, sv±ya½ kammapaccayo j±tivasena catubbidhoti sabba½ vattabba½.
607. “Niruss±hasantabh±ven±”ti etena sa-uss±hehi vip±kadhammadhammehi kusal±kusalehi s±rammaº±dibh±vena sadis±nampi asadisa½ vip±kabh±va½ dasseti. So hi vip±k±na½ payogena as±dhetabbat±ya payogena, aññath± v± sesapaccayesu siddhesu kammassa kaµatt± eva sijjhanato niruss±ho santabh±vo hoti, na kilesav³pasantabh±vo. Tath±santabh±vato eva hi bhavaªg±dayo duviññeyy±. Pañcadv±repi hi javanappavattiy± r³p±d²na½ gahitat± viññ±yati, abhinip±tasampaµicchanasant²raºamatt± pana vip±k± duviññeyy± eva. Niruss±hasantabh±v±y±ti niruss±hasantabh±vatth±ya. Etena tappaccayavant±na½ avip±k±nampi r³padhamm±na½ vip±k±nuk³la½ pavatti½ dasseti. Pavatteti-±di pañh±v±ranaya½ gahetv± vutta½. Paµiccav±re pana “vip±k± catt±ro khandh± ar³pino aññamañña½ vip±kapaccayena paccayo”ti-±din± (paµµh±. 1.1.14) ±gat±. Ettha ca yesa½ ekantena vip±ko vip±kapaccayo hoti, tesa½ vasena nayadassana½ katanti daµµhabba½. Na hi ±ruppe k±mar³pabh³m²su viya vip±ko r³passa paccayo hoti.