597. Jeµµhakaµµhen±ti pamukhabh±vena. Att±dh²n±nañhi patibh³to dhammo adhipati. So tesa½ pamukhabh±vena pavattati. “Chandavato ki½ n±ma na sijjhat²”ti-±dika½ purim±bhisaªkh±r³panissaya½ labhitv± uppajjam±ne cittupp±de chand±dayo dhurabh³t± jeµµhakabh³t± sampayuttadhamme s±dhayam±n± vase vattayam±n± hutv± pavattanti, sampayuttadhamm± ca tesa½ vasena vattanti h²n±dibh±vena tadanuvattanato, tena te adhipatipaccay± honti. Garuk±tabbampi ±rammaºa½ tanninnapoºapabbh±r±na½ ass±danapaccavekkhaºamaggaphal±na½ attano vase vattayam±na½ viya paccayo hoti. Tasm± aya½ att±dh²n±na½ patibh±vena upak±rakatt± adhipatipaccayoti daµµhabbo. Chand±dhipat²ti chandasaªkh±to adhipati, chanda½ dhura½ chanda½ jeµµhaka½ katv± cittuppattik±le uppannassa kattukamyat±chandasseta½ n±ma½. Sesesupi eseva nayo. Kasm± pana yath± hetupaccayaniddese “het³ hetusampayuttak±nan”ti (paµµh±. 1.1.1) vutta½, evamidha “adhipat² adhipatisampayuttak±nan”ti avatv± “chand±dhipati chandasampayuttak±nan”ti-±din± (paµµh±. 1.1.3) nayena vuttanti? Ekakkhaºe abh±vato. Hetavo hi dve tayopi ekakkhaºe hetupaccay± honti, m³laµµhena upak±rakabh±vassa avijahanato. Adhipati pana jeµµhakaµµhena upak±rako, na ca ekakkhaºe bah³ jeµµhak± honti. Tasm± ekato uppann±nampi tesa½ ekakkhaºe adhipatipaccayabh±vo natth²ti “adhipat² adhipatisampayuttak±nan”ti avatv± “chand±dhipati chandasampayuttak±nan”ti-±din± nayena vutta½. Ya½ ya½ dhammanti ya½ ya½ ±rammaºadhamma½. Garu½ katv±ti garuk±racitt²k±ravasena v± ass±danavasena v± garuk±rika½ laddhabba½ avijahitabba½ anavaññ±ta½ katv±. Te te dhamm±ti te te garuk±tabb± dhamm±. Tesa½ tesanti ta½ta½garuk±rakadhamm±na½. Adhipatipaccayen±ti ±rammaº±dhipatipaccayena. Sv±ya½ “kusalo dhammo kusalassa sahaj±t±rammaºehi, akusalassa ±rammaºeneva, aby±katassa sahaj±t±rammaºehi, kusal±by±katassa sahaj±tenev±ti kusalam³l± catt±ro, akusalo dhammo akusalassa sahaj±t±rammaºehi, aby±katassa sahaj±teneva, tath± akusal±by±katass±ti akusalam³l± tayo, aby±kato dhammo aby±katassa sahaj±t±rammaºehi, kusalassa ±rammaºeneva, tath± akusalass±ti aby±katam³l± tayo”ti saªkhepato dasappak±ro adhipatipaccayo. Ettha ca sattadh± sahaj±t±dhipati, sattadh± ±rammaº±dhipati veditabbo. 598. Antar±yat²ti antara½, byavadh±yakanti attho. N±ssa antara½ vijjat²ti anantaro, anantaro ca so paccayo c±ti anantarapaccayo. “Atth±nantarat± anantarapaccayo, k±l±nantarat± samanantarapaccayo”ti-±din± bahudh± papañcayanti, as±ra½ ganthavitth±ra½ karonti. Yath± pavatti-ok±sad±navisesabh±vena natthivigatapaccay± vutt±, na eva½ anantarasamanantarapaccay±, ete pana cittaniyamahetubh±vena vutt±ti ta½ cittaniyamahetubh±va½ dassetu½ “yo hi es±”ti-±di ±raddha½. Tattha manoviññ±ºadh±t³ti-±di cittaniyamoti ettha ±di-saddena sant²raº±nantar± voµµhabbana½, cuti-anantar± paµisandh²ti yassa yassa cittassa anantar± ya½ ya½ citta½ uppajjati, tassa tassa tadanantarupp±daniyamo ta½ta½sahak±ripaccayavisiµµhassa purimapurimacittasseva vasena ijjhat²ti dasseti. Atth±nantarat±y±ti atthena kenaci dhammena anantarat±ya. K±l±nantarat±y±ti k±labhedena anantarat±ya ¾cariy±nanti idh±pi revat±cariyameva sandh±ya vutta½. Tatth±ti tasmi½ k±l±nantarat±ya samanantarapaccayabh±ve, tasmi½ v± yath±vuttavirodhe. Bh±van±balena pana v±ritatt±ti ettha yath± rukkhassa vedhe dinne pupphitu½ samatthasseva pupphana½ na hoti, vedhe pana apan²te t±ya eva samatthat±ya pupphana½ hoti, evamidh±pi bh±van±balena v±ritatt± samuµµh±panasamatthasseva asamuµµh±pana½, tasmiñca apagate t±ya eva samatthat±ya samuµµh±pana½ hot²ti adhipp±yo. Tampi vacana½ k±l±nantarat± natthi satt±h±din± k±lena antaritabh±vato. Etadeva “k±lantaritat± atthi” icceva vad±ma. Nanu ca k±lo n±ma koci paramatthato natth²ti vadeyy±ti ±saªkanto ±ha “k±l±nantara…pe… laddh²”ti. Byañjanamattatovettha n±n±karaºa½ paccetabba½, na atthatoti upacayasantati-adhivacananiruttipad±na½ viya saddatthamattato n±n±karaºa½, na vacan²yatthatoti adhipp±yo. Teneva saddatthavisesa½ dassetu½ “kathan”ti-±dim±ha. Tattha purimapacchim±na½ nirodhupp±dantar±bh±vato nirantarupp±danasamatthat± anantarapaccayabh±vo. R³pakal±p±na½ viya saºµh±n±bh±vato, paccayapaccayuppann±na½ sah±vaµµh±n±bh±vato ca “idamito heµµh±, uddha½, tiriyan”ti vibh±g±bh±v± attan± ekattamiva upanetv± suµµhu anantarabh±vena upp±danasamatthat± samanantarapaccayat±. Upp±danasamatthat±ti ca aby±p±ratt± dhamm±na½ yasmi½ yad±k±re niruddhe, vattam±ne v± sati ta½ta½visesavanto dhamm± honti, tassa sova ±k±ro vuccat²ti daµµhabbo. Dhamm±na½ pavattimattameva ca up±d±ya k±lavoh±roti nirodh± vuµµhahantassa nevasaññ±n±saññ±yatanaphalasam±patt²na½ asaññabhav± cavantassa, purimacutipacchimapaµisandh²nañca nirodhupp±danirantarat±ya k±lantarat± natthi. Na hi tesa½ antar± ar³padhammappavatti atthi, ya½ up±d±ya k±lantarat± vucceyya, na ca r³padhammappavatti ar³padhammappavattiy± antara½ karoti aññasant±natt±. R³p±r³pasantatiyo hi dve aññamañña½ visadisasabh±vatt± aññamaññ³pak±rabh±vena pavattam±n±pi visu½yeva honti. Ekasantatiyañca purimapacchim±na½ majjhe pavattam±na½ ta½santatipariy±pannat±ya antarak±raka½ hoti. T±disañca kiñci nevasaññ±n±saññ±yatanaphalasam±patt²na½ majjhe natthi, na ca abh±vo antarak±rako hoti abh±vatt± eva. Tasm± javan±nantarassa javanassa viya, bhavaªg±nantarassa bhavaªgassa viya ca nirantarat± suµµhu anantarat± hot²ti tath± upp±danasamatthat± nevasaññ±n±saññ±yatanacut²nampi daµµhabb±. Uppattiy± paccayabh±vo cettha anantarapaccay±d²na½ p±kaµoti upp±danasamatthat±va vutt± Paccuppann±na½ pana dhamm±na½ pubbant±parantaparicchedena gahit±na½ uppajjat²ti vacana½ alabhant±na½ “at²to dhammo paccuppannassa dhammassa anantarapaccayena paccayo”ti-±din± (paµµh±. 2.18.4) anantar±dipaccayabh±vo vuttoti na so uppattiy± ev±ti viññ±yati. Na hi kusal±diggahaºa½ viya paccuppannaggahaºa½ apariccheda½. Yato uppattimattasamaªgino eva gahaºa½ siy±. Teneva ca at²tattike paµiccav±r±dayo na sant²ti. Tassa “kusalo dhammo kusalassa, kusalo dhammo aby±katassa, akusalo dhammo akusalassa, akusalo dhammo aby±katassa, aby±kato dhammo aby±katassa, aby±kato dhammo kusalassa, aby±kato dhammo akusalass±”ti sattadh± bhedo veditabbo. 599. Uppajjam±nova saha upp±danabh±ven±ti etth±pi uppattiy± paccayabh±vena p±kaµena µhitiy±pi paccayabh±va½ nidasset²ti daµµhabba½, aññath± pad²panidassana½ na yujjeyya. Pad²po hi pabh±sassa µhitiy±pi paccayo, na uppattiy± eva. Paccayuppann±na½ sahaj±tabh±vena upak±rakat± sahaj±tapaccayat±. Okkantikkhaºeti paµisandhikkhaºe. Tasmi½ hi khaºe n±mar³pa½ okkanta½ viya paralokato ±gantv± idha m±tukucchi-±di½ pavisanta½ viya uppajjati, tasm± so khaºo okkantikkhaºoti vuccati. Ettha ca r³panti hadayavatthuyeva adhippeta½. Tañhi n±massa, n±mañca tassa sahaj±tapaccayo hoti. Cittacetasik±ti pavattiya½ catt±ro khandh± paµisandhikkhaºe cittasamuµµh±n±na½ abh±vato. R³pino dhamm±ti hadayavatthu½ sandh±y±ha. Tattha yadipi pubbe “okkantikkhaºe n±mar³pan”ti vutta½, tath±pi tena khaºantare sahaj±tapaccayabh±vo r³padhamm±na½ na niv±ritoti tanniv±raºatthamida½ vuttanti gahetabba½. Kiñci k±leti keci kismiñci k±leti attho, tena r³pino dhamm± keci vatthubh³t± kismiñci paµisandhik±leti aññesa½ r³padhamm±na½, vatthuno ca pavattiya½ ar³padhamm±na½ sahaj±tapaccayabh±va½ pubbe aniv±rita½ niv±reti. Evañca katv± “kiñci k±lan”ti v± “kismiñci k±le”ti v± vattabbe tath± avatv± vibhattivipall±sa½ katv± vutta½. Tena kiñc²ti upayogekavacana½. “R³pino dhamm±”ti etena sambandhe paccattabahuvacana½ j±yati. “K±le”ti etena sambandhe bhummekavacananti d²pitanti veditabba½. Purimena ca “eko khandho, vatthu ca tiººanna½ khandh±nan”ti (paµµh±. 1.1.419) ±divacanena n±masahita½ eva vatthu n±massa paccayoti vattabbe ±panne itarena kevalassa ca tath±vattabbata½ dasseti. Sv±ya½ sahaj±tapaccayo “kusalo dhammo kusalassa, aby±katassa, kusal±by±katassa, akusalo dhammo akusalassa aby±katassa, akusal±by±katassa, aby±kato dhammo aby±katassa, kusal±by±kato dhammo aby±katassa, akusal±by±kato dhammo aby±katass±”ti (paµµh±. 1.1.419) navavidho veditabbo. 600. Attano upak±rakassa upak±rakat± aññamaññapaccayat±. Tath± hissa tidaº¹a½ nidassita½. Upak±rakat± ca aññamaññat±vaseneva daµµhabb±, na sahaj±tat±divasena. Sahaj±t±dipaccayo hontoyeva hi koci aññamaññapaccayo na hoti, na ca sahaj±t±dipaccayadhammehi vin± imassa pavatti atthi. Tath± hi sahaj±t±dipaccayo ca hontoyeva hi koci aññamaññapaccayo hoti. Yadi ca attano upak±rakassa upak±rakat±matta½ aññamaññapaccayo siy±, purej±tapacch±j±tabh±vena upak±rassa upak±rak± vatthukhandh± aññamaññapaccay± siyu½, na ca ta½ icchita½. Tena vutta½ “upak±rakat± ca aññamaññavaseneva daµµhabb±”ti. Ayañca uppattiy±, µhitiy± ca upak±rakoti veditabbo. Aya½ pana “kusalo dhammo kusalassa, akusalo dhammo akusalassa, aby±kato dhammo aby±katass±”ti tividho veditabbo. 601. Taru-±d²na½ pathav² viya adhiµµh±n±k±rena pathav²dh±tu sesadh±t³na½, cakkh±dayo cakkhuviññ±º±d²na½ upak±rak± cittakammassa paµ±dayo viya nissay±k±rena khandh±dayo ta½ta½nissay±na½ khandh±d²na½. Pathav²dh±tuya½ patiµµh±ya eva hi sesadh±tuyo up±d±r³p±ni viya yath±saka½ kicca½ karonti. Adhiµµh±n±k±ren±ti ±dh±r±k±rena. ¾dh±r±k±ro cettha tesa½ s±tisaya½ tadadh²navuttit±ya veditabbo. Yato bh³t±ni aniddisitabbaµµh±n±ni vuccanti, evañca katv± cakkh±d²nampi adhiµµh±n±k±rena upak±rakat± suµµhu yujjati. Na hi yath±vutta½ tadadh²navuttit±visesa½ muñcitv± añño cakkh±d²su adesak±na½ ar³padhamm±na½ adhiµµh±n±k±ro sambhavati. Yadipi ya½ ya½ dhamma½ paµicca ye ye dhamm± uppajjanti, tesa½ sabbesa½ tadadh²navuttibh±vo. Yena pana paccayabh±vavisesena cakkh±d²na½ paµumandabh±vesu cakkhuviññ±º±dayo tadanuvidh±n±k±reneva pavattanti, sv±yamidha tesa½ tadadh²navuttit±siddho visesoti. Evañhi paccayabh±vas±maññe satipi ±rammaºapaccayato nissayapaccayassa viseso vibh±vito hoti. Sv±ya½ nayo heµµh± pak±sitova. Chaµµho pan±ti ettha “r³pino dhamm± ar³p²na½ dhamm±na½ kismiñci k±le”ti ida½ na labbhati. Ya½ panettha labbhati “r³pino dhamm± kec²”ti, tattha te eva dhamme dassetu½ “cakkh±yatanan”ti-±di niddiµµha½. Ya½ r³panti hadayavatthu½ sandh±ya vutta½. Aya½ pana nissayapaccayo terasavidho. Katha½? Sahaj±tato kusalam³l± tayo, tath± akusalam³l±, aby±katam³lesu pana purej±ta½ labbhati. Aby±katañhi aby±katassa sahaj±tampi paccayo hoti, purej±tampi kusalassa purej±tameva, tath± akusalassa, kusal±by±kata½ sahaj±tapurej±tato kusalassa, sahaj±tato eva aby±katassa, tath± akusal±by±katan”ti eva½ terasa.