Nandopanandan±gadamanakath±vaººan±

Olokesi buddh±ciººavasena “atthi nu kho assa upanissayo”ti. Lokiya½ ratanattaye pas±dalakkhaºa½ s±san±vat±ra½ sandh±y±ha “appasanno”ti. Micch±diµµhito vivecetv± pas±detabboti adhipp±yo. Ten±ha “ko nu kho…pe… viveceyy±”ti.
Ta½ divasanti yad± bhagav± bhikkhusaªghaparivuto t±vati½sabhavan±bhimukho gacchati, ta½ divasabh±ga½. ¾p±nabh³mi½ sajjayi½s³ti yattha so nisinno bhojanakicca½ karoti, ta½ parivesanaµµh±na½ sitta½ sammaµµha½ bhojan³pakaraº³panayan±din± sajjayi½su paµiy±desu½. Tividhan±µakeh²ti vadh³kum±rikaññ±vatth±hi tividh±hi n±µakitth²hi. Olokayam±noti pekkhanto, vic±rento v±.
Upar³par²ti matthakamatthake. Bhavanen±ti bhavanapadesena. Bhogeh²ti sar²rabhogehi. Avakujjen±ti nikujjitena. Gahetv±ti yath± t±vati½sabhavanassa padesopi n±vasissati, eva½ pariy±d±ya.
Sineruparibhaº¹anti sinerumekhala½. Sinerussa kira samantato bahalato, puthulato ca pañcayojanasahassaparim±º±ni catt±ri paribhaº¹±ni t±vati½sabhavanassa ±rakkh±ya n±gehi, garu¼ehi, kumbhaº¹ehi, yakkhehi ca adhiµµhit±ni, t±ni paribhaº¹abh±vas±maññena ekajjha½ katv± “paribhaº¹an”ti vutta½. Tehi kira sinerussa upa¹¹ha½ pariy±dinna½.
Attabh±va½ vijahitv±ti manussar³pa½ antaradh±petv±. B±dhat²ti khedamatta½ upp±deti.
Attabh±va½ vijahitv±ti sukhumattabh±vanimm±nena n±gar³pa½ vijahitv±. Mukha½ vivari “mukhagata½ samaºa½ sa½kh±diss±m²”ti. P±c²nena ca pacchimena c±ti n±gassa tath±nipannatt± vutta½. Suµµhu satiy± paccupaµµh±panattham±ha “manasi karoh²”ti.
¾dito paµµh±ya sabbap±µih±riy±n²ti tad± therena katap±µih±riy±ni sandh±ya vutta½. Ima½ pana µh±nanti ima½ n±s±v±tavissajjanak±raºa½.
Anubandh²ti “na sakk± eva½mahiddhikassa imassa samaºassa paµipaharitun”ti bhayena pal±yanta½ anubandhi.
Ekapaµip±µiy±ti ek±ya paµip±µiy±, nirantaranti attho. Ayamev±ti y± up±dinnaka½ niss±ya anup±dinnakassa va¹¹hi, ayameva. Ettha edise hatthava¹¹han±dip±µih±riye yutti yuttar³p± cittato, ututo v± up±dinnakar³p±na½ anuppajjanato. Atha v± up±dinnanti sakalameva indriyabaddha½ adhippeta½. Evampi tassa tath± va¹¹hi na yujjati ev±ti vuttanayeneva va¹¹hi veditabb±. Ekasant±ne up±dinna½, anup±dinnañca sambhinna½ viya pavattam±nampi atthato asambhinnameva. Tattha yath± ±¼hakamatte kh²re anek±¼hake udake ±sitte yadipi kh²ra½ sabbena sambhinna½ sabbatthakameva lambam±na½ hutv± tiµµhati, tath±pi na tattha kh²ra½ va¹¹hati, udakameva va¹¹hati, evameva½ yadipi up±dinna½ anup±dinnañca sambhinna½ viya pavattati, tath±pi up±dinna½ na va¹¹hati, iddh±nubh±vena cittaja½, tadanus±rena utujañca va¹¹hat²ti daµµhabba½.
Soti so iddhim±. Eva½ katv±ti vutt±k±rena hattha½ v± va¹¹hetv± te v± ±gantv± hatthap±se µhite katv±. P±daµµhapan±dipi vuttanayeneva veditabba½. Aparopi iddhim±. Tathev±ti p±µih±riyakaraºato pubbe viya. Tath³pamametanti yath± udakapuºº±su n±n±p±t²su bah³hi n±n±candamaº¹alesu dissam±nesu na tena candamaº¹alassa gaman±di-uparodho, bah³nañca pacceka½ dassana½ ijjhati, tath³pamameta½ p±µih±riya½ candimas³riy±na½ gaman±di-uparodh±bh±vato, bah³nañca iddhimant±na½ tattha iddhipayogassa yathicchita½ samijjhanatoti adhipp±yo.
397. Pariccheda½ katv±ti abhividhivasena pana pariccheda½ katv±, na mariy±davasena. Tath± hesa brahmaloke attano k±yena vasa½ vatteti. P±¼²ti paµisambhid±maggap±¼i.
Y±va brahmalok±pi k±yena vasa½ vattet²ti ettha yasm± na brahmalokasseva gamana½ adhippeta½, n±pi brahmalokassa gamanameva, atha kho aññath± aññampi. Y±va brahmalok±ti pana d³r±vadhinidassanameta½, tasm± “sace brahmaloka½ gantuk±m± hot²”ti vatv±pi itarampi dassetu½ “santikepi d³re adhiµµh±t²”ti-±di vutta½. Tattha pi-saddo samuccayattho, tena vutt±vasesassa adhiµµh±niddhiy± nipph±detabbassa sabbass±pi saªgaho, na vuttassev±ti daµµhabba½.
Yamakap±µih±riy±vas±neti-±din± tivikkamassa adhiµµh±niddhinipphannat± vutt±, aññattha pana lakkhaº±nisa½sat±. Tadubhaya½ yath± aññamañña½ na virujjhati, tath± vic±retv± gahetabba½.
N²lam±tikanti n²lavaººodakam±tika½.
Mah±bodhinti apar±jitapallaªka½ mah±bodhi½. Citte uppanne santike ak±s²ti tath± cittuppattisamanantarameva pathavi½, samuddañca sa½khipitv± mah±bodhisantike ak±si.
Nakkhattadivaseti mahadivase. Candap³veti candasadise candamaº¹al±k±re p³ve. Ekapattap³ramattamak±s²ti yath± te pam±ºato sar³peneva antopattapariy±pann± honti, tath± ak±si.
K±kavaliyavatthusmiñca “bhagav± thoka½ bahu½ ak±s²”ti ±netv± sambandhitabba½. Ta½ pana vatthu½ saªkhepatova dassetu½ “mah±kassapatthero kir±”ti-±di vutta½. Sam±pattiy±ti nirodhasam±pattiy±.
Gaªg±t²reti tambapaººid²pe gaªg±nadiy± t²re. Sañña½ ad±s²ti yath± te yath±dhiµµhita½ sappi½ passanti, tath± sañña½ ad±si.
Tass±ti yassa brahmuno r³pa½ daµµhuk±mo, tassa brahmuno r³pa½ passati. Sadda½ suº±t²ti dibb±ya sotadh±tuy± brahmuno sadda½ suº±ti. Citta½ paj±n±t²ti cetopariyañ±ºena brahmuno citta½ paj±n±ti. Karajak±yassa vasen±ti c±tumah±bh³tikar³pak±yassa vasena. “Citta½ pariº±met²”ti ettha ki½ ta½ citta½, katha½ v± pariº±mananti ±ha “p±dakajjh±nacitta½ gahetv± k±ye ±ropet²”ti. Katha½ pana k±ye ±ropet²ti ±ha “k±y±nugatika½ karot²”ti. Evampi saddadandharov±yanti vacanapatha½ pacchindanto ±ha “dandhagamanan”ti. Karot²ti sambandho. K±yagamana½ hi dandha½, dandhamah±bh³tapaccayatt±ti adhipp±yo. Ayañhettha attho– dissam±nena k±yena gantuk±mat±ya vasena citta½ pariº±mento yog² p±dakajjh±na½ sam±pajjitv± vuµµh±ya “ida½ citta½ k±yo viya dandhagamana½ hot³”ti parikamma½ karoti. Tath± parikammakaraºa½ hi sandh±ya “p±dakajjh±nacitta½ gahetv±”ti vutta½. Parikamma½ pana katv± puna sam±pajjitv± ñ±ºena adhiµµhahanto ta½ citta½ k±ye ±ropeti, k±y±nugatika½ dandhagamana½ karoti.
Sukhasaññanti sukhasahagata½ sañña½, saññ±s²sena niddeso. Lahubh±vena saññ±tanti lahusañña½. Katha½ pana iddhicittena saha sukhasaññ±ya sambhavoti ±ha “sukhasaññ± n±ma upekkh±sampayutt± saññ±”ti. Sukhanti saññ±tanti v± sukhasañña½. Tenev±ha “upekkh± hi santa½ sukhanti vutt±”ti ekantagarukehi n²varaºehi, o¼±rikehi anupasantasabh±vehi ca vitakk±d²hi vippayogo cittacetasik±na½ lahubh±vassa k±raºanti dassento ±ha “s±yeva…pe… veditabb±”ti. Ta½ okkantass±ti ta½ sukhalahusañña½ anuppattassa. Ass±ti yogino. Gantuk±mat± eva ettha pam±ºanti ettha etasmi½ dissam±nena k±yena gamane ya½ µh±na½ gantuk±mo, ta½ uddissa gantuk±mat±vasena pavattaparikamm±dhiµµh±n±ni eva pam±ºa½, t±vat± gamana½ ijjhati. Tasm± magganimm±nav±yu-adhiµµh±nehi vin±pi icchitadesappatti hot²ti. Id±ni tamevattha½ p±kaµatara½ k±tu½ “sati h²”ti-±di vutta½.
K±ya½ gahetv±ti karajak±ya½ ±rammaºakaraºavasena parikammacittena gahetv±. Citte ±ropet²ti “aya½ k±yo ida½ citta½ viya hot³”ti p±dakajjh±nacitte ±ropeti taggatika½ karoti. Ten±ha “citt±nugatika½ karoti s²ghagamanan”ti. Cittagamananti cittappavattim±ha. Ida½ pana cittavasena k±yapariº±manap±µih±riya½. Cittagamanamev±ti cittena sam±nagamanameva. Katha½ pana k±yo dandhappavattiko lahuparivattin± cittena sam±nagatiko hot²ti? Na sabbath± sam±nagatiko. Yatheva hi k±yavasena cittapariº±mane citta½ sabbath± k±yena sam±nagatika½ na hoti. Na hi tad± citta½ sabh±vasiddhena attano khaºena avattitv± garuvuttikassa r³padhammassa khaºena vattati. “Ida½ citta½ aya½ k±yo viya hot³”ti pana adhiµµh±nena dandhagatikassa k±yassa anuvattanato y±va icchitaµµh±nappatti, t±va k±yagati-anulomeneva hutv± sant±navasena pavattam±na½ citta½ k±yagatiy± pariº±mita½ n±ma hoti, eva½ “aya½ k±yo ida½ citta½ viya hot³”ti adhiµµh±nena pageva sukhalahusaññ±ya samp±ditatt± abh±vitiddhip±d±na½ viya dandha½ avattitv± yath± lahukatipayacittav±reheva icchitaµµh±nappatti hoti, eva½ pavattam±no k±yo cittagatiy± pariº±mito n±ma hoti, na ekacittakkhaºeneva icchitaµµh±nappattiy±.
Evañca katv± “seyyath±pi n±ma balav± puriso samiñjita½ v± b±ha½ pas±reyya, pas±rita½ v± b±ha½ samiñjeyy±”ti idampi upam±vacana½ nippariy±yeneva samatthita½ hoti. Avassa½ ceta½ eva½ sampaµicchitabba½, aññath± sutt±bhidhammap±µhehi, vinaya-aµµhakath±ya ca virodho siy±, dhammat± ca vilomit±. “N±ha½, bhikkhave, añña½ ekadhammamp²”ti (a. ni. 1.11 ±dayo) hi ettha aññagahaºena r³padhamm± gahit± alahuparivattit±ya. Abhidhamme (paµµh±. 1.1.10-11) ca purej±tapaccayo r³pameva vutto, pacch±j±tapaccayo ca tasseva. Yattha yattha ca dhamm± uppajjanti, tattha tattheva bhijjanti. Natthi desantarasaªkamana½, na ca sabh±vo aññath± hot²ti. Na hi iddhibalena dhamm±na½ kenaci lakkhaºa½ aññathatta½ k±tu½ sakk±, bh±vaññathattameva pana k±tu½ sakk±. “T²supi khaºes³”ti idampi gaman±rambha½ sandh±ya vutta½, na gamananiµµh±nanti vadanti. Theroti aµµhakath±cariy±na½ antare eko thero. Idh±ti ida½ p±µih±riya½ vibhajitv± vuttap±µhe. Saya½ gamanameva ±gata½ “brahmaloka½ gacchat²”ti vuttatt±.
Cakkhusot±d²nanti cakkhusot±d²na½ aªg±na½. Tath± hi vutta½ “sabbaªgapaccaªgan”ti, sabba-aªgapaccaªgavantanti attho. Pas±do n±ma natth²ti imin±va bh±vaj²vitindriy±nampi abh±vo vuttoti daµµhabba½. Rucivasen±ti icch±vasena. Aññamp²ti bhagavat± kariyam±nato aññampi kiriya½ karoti. Ayañcettha buddh±nubh±vo. Yadi s±vakanimmitesu n±nappak±rat± natthi, “sace pana n±n±vaººe k±tuk±mo hot²”ti-±di ya½ heµµh± vutta½, ta½ kathanti? Ta½ tath± tath± parikamma½ katv± adhiµµhahantassa te te vaººavay±divises± parikamm±nur³pa½ ijjhant²ti katv± vutta½. Idha pana yath±dhiµµhite nimmitar³pe sace s±vako “ime vises± hont³”ti icchati, na ijjhati, buddh±na½ pana ijjhat²ti ayamattho dassitoti na koci virodho.
Id±ni y±ni t±ni “y±va brahmalok±pi k±yena vasa½ vattet²”ti (paµi. ma. 3.10) p±¼iy± atthadassanavasena vibhatt±ni “d³repi santike adhiµµh±t²”ti-±d²ni cuddasa p±µih±riy±ni tattha sikh±ppatta½ k±yena vasavattanap±µih±riya½ dassetu½ “ettha c±”ti-±di ±raddha½. Tattha yanti kiriy±par±masana½, tena “r³pa½ passat²”ti ettha yadeta½ r³padassana½, “sadda½ suº±t²”ti ettha yadeta½ saddasavana½, “citta½ paj±n±t²”ti ettha yadeta½ cittaj±nananti eva½ dibbacakkhusotacetopariyañ±ºakattuka½ dassanasavanaj±nanakiriya½ par±masat²ti daµµhabba½. Ito paresu santiµµhat²ti-±d²supi eseva nayo. Yampiss±ti yampi assa. Yogino adhiµµh±nanti sambandho. Yañca khoti ettha kho-saddo avadh±raºattho, visesattho v±, tena ayamevettha k±yena vasavattanap±µih±riyesu ukkaµµhataranti d²peti. Kasm±? “Aya½ nu kho iddhim±, aya½ nu kho nimmito”ti ekaccassa brahmuno ±saªkupp±danato. Yadaggena ceta½ adhiµµhita½ visesato manomayanti vuccati, tadaggena ukkaµµhataranti veditabba½. Ten±ha “ett±vat± k±yena vasa½ vatteti n±m±”ti. Yadi eva½ kasm± idha ses±ni gahit±n²ti ±ha “sesa½…pe… vuttan”ti.
398. Ida½ n±n±karaºanti k±mamim±pi dve iddhiyo adhiµµh±navaseneva ijjhanti, tath±pi ida½ id±ni vuccam±na½ im±sa½ n±n±karaºa½ viseso. Pakativaººa½ vijahitv±ti attano pakatir³pa½ vijahitv± apanetv±, paresa½ adassetv±ti attho. Kum±rakavaººanti kum±rakasaºµh±na½. Dasset²ti tath± vikubbanto attani dasseti. N±gavaººa½ v±ti-±d²supi eseva nayo. Hatthimpi dasset²ti att±nampi hatthi½ katv± dasseti, bahiddh±pi hatthi½ dasseti. Etadatthameva hi idha “hatthivaººa½ v± dasset²”ti avatv± “hatthimpi dasset²”ti (paµi. ma. 3.13) vutta½. Ya½ pana keci bahiddh± hatthi-±didassanavacana½ “pakativaººa½ vijahitv±”ti vacanena vikubbaniddhibh±vena virujjhat²ti vadanti, tadayutta½. Kasm±? Pakativaººavijahana½ n±ma attano pakatir³passa aññesa½ adassana½, na sabbena sabba½ tassa nirodhana½. Eva½ sati att±na½ adassetv± bahiddh± hatthi½ dassento “pakativaººa½ vijahitv± hatthi½ dasset²”ti vuccam±ne ko ettha virodho, attan± pana hatthivaººo hutv± bahiddh±pi hatthi½ dassante vattabbameva natthi. Tenev±ha “bahiddh±pi hatthi-±didassanavasena vuttan”ti. Evañca katv± vikubbaniddhibh±vena ca na koci virodho.
P±¼iyañca kum±rakavaººa½ v±ti-±d²su aniyamattho v±-saddo vutto. Tesu ekekasseva karaºadassanattha½. Hatthimp²ti-±d²su pana hatthi-±d²na½ bah³na½ ekajjha½ k±tabb±bh±vadassanattha½ samuccayattho pi-saddo vutto. Tena “hatthimpi dasset²”ti-±d²su dutiye vuttanayeneva attho gahetabbo.
Iddhimato attano kum±rak±k±rena paresa½ dassana½ kum±rakavaººanimm±na½, na ettha kiñci apubba½ pathav²-±divatthu nipph±d²yat²ti kasiºaniyamena payojan±bh±vato “pathav²kasiº±d²su aññatar±rammaºato”ti vutta½. Satipi v± vatthunipph±dane yath±raha½ ta½ pathav²kasiº±divaseneva ijjhat²ti evampettha kasiºaniyamena payojana½ nattheva. Kum±rakavaººañhi dassentena n²lavaººa½ v± dassetabba½ siy±, p²t±d²su aññataravaººa½ v±. Tath± sati n²l±dikasiº±ni sam±pajjitabb±n²ti ±pannova kasiºaniyamo. Eseva nayo sesesupi. Evamadhiµµhite yadeke pathav²kasiºavasena “ekopi hutv± bahudh± hot²”ti-±di (d². ni. 1.238; ma. ni. 1.147; sa½. ni. 5.842; paµi. ma. 3.10) bh±voti eva½ pavattena kasiºaniddesena idha vikubbaniddhiniddese “pathav²kasiº±d²su aññatar±rammaºato”ti-±divacanassa virodha½ ±saªkanti, so anok±sov±ti daµµhabba½. Nimminitabbabh±vena attan± icchitoti attano kum±rakavaººo, na pana attano daharak±le kum±rakavaººoti. N±g±divaººesupi aya½ nayo by±p² ev±ti yadeke “n±g±dinimm±ne na yujjati viy±”ti vadanti, tadapohata½ daµµhabba½.
Bahiddh±p²ti pi-saddena ajjhatta½ sampiº¹eti. Ayañhettha attho– hatthimpi dasset²ti-±di ajjhatta½, bahiddh±pi hatthi-±didassanavasena vutta½, na “kum±rakavaººa½ v±”ti-±di viya ajjhattameva kum±rakavaºº±d²na½ dassanavasen±ti. Ya½ ettha vattabba½ adhiµµh±navidh±na½, ta½ heµµh± vuttameva.
399. K±yanti attano karajak±ya½. Vuttanayenev±ti “aya½ k±yo susiro hot³”ti parikamma½ katv± puna “p±dakajjh±na½ sam±pajjitv± vuµµh±y±”ti ima½ heµµh± vuttanay±nus±ram±ha. Añña½ k±yanti ya½ manomaya½ k±ya½ nimminituk±mo, ta½. Muñjamh±ti muñjatiºato. ¿sikanti tassa kaº¹a½. Kosiy±ti asikosato. Karaº¹±y±ti pe¼±ya, nimmokatoti ca vadanti. Abb±hat²ti uddharati. Pav±heyy±ti ±ka¹¹heyya.

Iddhividhaniddesavaººan± niµµhit±.

Iti dv±dasamaparicchedavaººan±.