Esa atthoti kosajj±dinimitta½. Imassa cittassa ±neñjanattho siddho eva ±neñjappattiy± pak±sanavasena dassitatt±. Puna vuttoti iddhiy± bh³mip±dapadadassanappasaªgena “im±ni m³l±ni n±m±”ti m³labh±vadassanattha½ puna vutto. Purimoti “saddh±d²hi pariggahitatt±”ti-±din± pubbe chadh± dassitanayo. Ayanti adhun± so¼asadh± dassitanayo. Suttanaye, paµisambhid±naye ca dassite tattha sammoho na hoti, na adassiteti ±ha “ubhayattha asammohatthan”ti. 385. ѱºena adhiµµhahantoti “katha½ pan±ya½ eva½ hot²”ti ettha pubbe attan± vuttapada½ uddharati adhiµµh±navidhi½ dassetu½ “abhiññ±p±daka½ jh±na½ sam±pajjitv± vuµµh±y±”ti. Ettha anupubbena catt±ri jh±n±ni sam±pajjitv± catutthajjh±nato vuµµh±y±ti keci, ta½ ayutta½. Yathicchitajjh±nasam±pajjanatthañhi cittaparidamana½, catutthajjh±nameva ca abhiññ±p±daka½, na itar±ni. Parikamma½ katv±ti p±dakajjh±nato vuµµh±ya k±m±vacaracittena “sata½ hom²”ti-±din± cintanamevettha parikammakaraºa½, tath±vajjanameva ca ±vajjana½. Dutiyamp²ti pi-saddo samuccayattho, tena tatiyampi, tato bhiyyop²ti imamattha½ d²peti. Yath± hi jh±nabh±van±, evamabhiññ±bh±van±pi. “Ekav±ra½ dvev±ran”ti idampi nidassanamatta½ daµµhabba½. Nimitt±rammaºanti paµibh±ganimitt±rammaºa½. Parikammacitt±n²ti ettha ekekassa parikammacittassa sat±rammaºat± daµµhabb± “sata½ hom²”ti pavattanato. Sahass±rammaº±n²ti etth±pi eseva nayo. Vaººavasen±ti attan± parikappitavaººavasena. No paººattivasen±ti na sattapaººattivasena. Ta½ adhiµµh±nacitta½ appan±cittamiv±ti ivaggahaºa½ abhiññ±cittassa jh±nacittassa paµhamuppattisadisabh±vato vutta½, na tassa appan±bh±vato. R³p±vacaracatutthajjh±nikanti r³p±vacaracatutthajh±navanta½, tena sampayutta½. 386. Yadi eva½ “±vajjitv± ñ±ºena adhiµµh±t²”ti paµisambhid±vacana½ kathanti ±ha “yamp²”ti-±di. Tatr±p²ti paµisambhid±yampi. ¾vajjat²ti “bahuka½ ±vajjat²”ti ida½ p±µhapada½ parikammavaseneva vutta½, na ±vajjanavasena. ¾vajjitv± ñ±ºena adhiµµh±t²ti abhiññ±ñ±ºavasena vutta½, na parikammacittasampayuttassa, aññassa v± k±m±vacarassa ñ±ºassa vasena. Na hi tassa t±diso ±nubh±vo atth²ti. Tasm±ti yasm± appan±ppattassa abhiññ±ñ±ºasseva vasena adhiµµh±na½, tasm±. Ayamadhiµµh±nakkamoti dassento “bahuka½ ±vajjat²”ti-±dim±ha. Tattha sanniµµh±panavasen±ti nipph±danavasena. K±yasakkhidassanatthanti na kevala½ vacanamattameva, atha kho ayametassatthassa attano k±yena sacchikatatt± k±yasakkh²ti sakkhidassanattha½. Kokanadanti padumavisesana½ yath± “kok±sakan”ti. Ta½ kira bahupatta½, vaººasampanna½, ativiya sugandhañca hoti. P±toti pageva. Ayañhettha attho– yath± kokanadasaªkh±ta½ paduma½ p±to s³riyassuggamanavel±ya½ phulla½ vikasita½ av²tagandha½ siy± virocam±na½, eva½ sar²ragandhena, guºagandhena ca sugandha½ saradak±le antalikkhe ±diccamiva attano tejas± tapanta½ aªgehi niccharaºakajutit±ya aªg²rasa½ samm±sambuddha½ pass±ti. Abhabboti paµipattis±ramida½ s±sana½, paµipatti ca pariyattim³lik±, tvañca pariyatti½ uggahetu½ asamattho, tasm± abhabboti adhipp±yo. Abhabbo n±ma na hoti v±sadhurasseva padh±nabh±vato. Bhikkh³ti pabbajitavoh±rena vutta½, bh±vina½ v± bhikkhubh±va½ up±d±ya yath± “agam± r±jagaha½ buddho”ti (su. ni. 410). Pilotikakhaº¹anti suvisuddha½ co¼akhaº¹a½ Rajo harat²ti rajoharaºa½. Abhinimminitv± ad±si tattha pubbe kat±dhik±ratt±. Tath± hi yoniso ummujjanto “attabh±vassa pan±ya½ doso”ti asubhasañña½, aniccasaññañca paµilabhitv± n±mar³papariggah±din± pañcasu khandhesu ñ±ºa½ ot±retv± kal±pasammasan±dikkamena vipassana½ va¹¹hetv± udayabbayañ±º±dipaµip±µiy± vipassana½ anulomagotrabhusam²pa½ p±pesi. Obh±savissajjanapubbik± bh±sitag±th± obh±sag±th±. R±go rajo ariyassa vinaye, na ca pana reºu vuccati “rajo”ti. Kasm±? Cittassa mal²nabh±vakaraºato. R±gasseta½ adhivacana½ “rajo”ti. Eta½ rajanti eta½ r±gasaªkh±ta½ raja½. Vippajahitv±ti aggamaggena visesato pajahanahetu. Paº¹it± viharanti teti te pajahanak± paº¹it± hutv± viharanti. V²tarajassa sabbaso pah²nar±g±dirajassa buddhassa bhagavato s±sane. Tath± hi vadanti–
“Cittamhi sa½kiliµµhamhi, sa½kilissanti m±ºav±;
citte suddhe visujjhanti, iti vutta½ mahesin±”ti. (D². ni. aµµha. 2.373; ma. ni. aµµha. 1.106; sa½. ni. aµµha. 2.3.100; itivu. aµµha. 88).
Cha¼abhiññ±gahaºena gahit±ya cha¼abhiññ±ya vibh±vitepi ariyamagge anuttarabh±vas±maññena phalanibb±nehi saddhi½ saªgaºhanto ±ha “nava lokuttaradhamm±”ti. Pattassa pidahan±k±rena hattha½ µhapento “hattha½ pidah²”ti vutto. Hatthanti v± karaºatthe upayogavacana½, hatthena pidah²ti attho. Sahassakkhattunti sahassadh±. Sahassadh± hi att±na½ ekacitteneva nimminantopi sahassav±ra½ nimminanto viya hoti. Asatipi kiriy±by±vuttiya½ tadatthasiddhitoti imamattha½ dassetu½ “sahassakkhattun”ti vutta½. Ambavaneti ambavane katavih±re. Rammeti ramaº²ye. Y±va k±lappavedan±, t±va nis²d²ti yojan±. Aniyametv±ti vaºº±vayavasar²r±vayavaparikkh±rakiriy±vises±d²hi niyama½ akatv±. N±n±vaººeti n±n±k±re yath±vuttavaºº±divasena n±n±vidhe. Missakakeseti palitehi missitakese. Upa¹¹harattavaººa-upa¹¹hapaº¹uvaºº±d²su aññataravaººanti eva½ upa¹¹harattac²vare. Padavasena atthassa gamanavasena p±¼iy± bhaºana½ padabh±ºa½. Parikath±divasena dhammassa kathana½ dhammakath±. Sarena bhañña½ sutt±d²na½ ucc±raºa½ sarabhañña½. Aparep²ti vutt±k±rato aññepi d²gharassakisath³l±dike n±nappak±rake. Icchiticchitappak±r±yeva hont²ti yath± yath± icchit±, ta½ta½pak±r±yeva honti. Yattak± hi vises± vaºº±divasena tesu icchit±, tattakavisesavantova te honti. Te pana tath± bahudh± bhinn±k±repi vaººavasena ±rammaºa½ katv± ekameva adhiµµh±nacitta½ pavattati. Aya½ hissa ±nubh±vo– yath± ek±va cetan± n±n±visesavanta½ attabh±va½ nibbatteti, tattha bhavapatthan± kammassa visesapaccayo hoti. Acinteyyo ca kammavip±koti ce, idh±pi parikammacitta½ visesapaccayo hoti, acinteyyo ca iddhivisayoti gahetabba½. Esa nayoti yv±ya½ bahubh±vanimm±ne “abhiññ±p±daka½ jh±na½ sam±pajjitv±”ti-±din± adhiµµh±nanayo vutto, esa nayo itaresupi adhiµµh±nesu. Iti avisesa½ atidesena dassetv± visesa½ sar³pato dassetu½ “aya½ pana viseso”ti-±di vutta½. Tattha imin± bhikkhun± icchanten±ti sambandho. Ma½ j±nissant²ti “iddhim±”ti ma½ j±nissanti. Antar±v±ti paricchinnak±lassa abbhantare eva. P±dakajjh±nanti-±di parikammakaraº±k±radassanattha½ vutta½, itara½ pana atideseneva vibh±vitanti. Eva½ akarontoti “eko hom²”ti antar± adhiµµh±na½ akaronto. “Yath±paricchinnak±lavasen±”ti imin± “sata½ hom²”ti-±din± adhiµµh±na½ karontena k±laparicchedavaseneva k±tabbanti dasseti. Sayameva eko hoti adhiµµh±nassa paµippassaddhatt±. Ettha ca parikamm±dhiµµh±nacitt±na½ iddhim± vaººavasena sayameva ±rammaºa½ hoti. Tesu parikammacitt±ni santatipaccuppann±rammaº±ni. Adhiµµh±nacitta½ sampativattam±n±rammaºa½ adhiµµh±nassa ekacittakkhaºikatt±ti vadanti. 387. “¾vibh±van”ti padassa heµµh± vuttena hoti-saddena sambandho na yujjati upayogavacanena vuttatt±, tath± vakkham±nena ca gacchati-saddena attano, paresañca ±vibh±vassa icchitatt±, n±mapadañca kiriy±pad±pekkhanti kiriy±s±maññav±cin± karoti-saddena yojetv± ±ha “±vibh±va½ karot²”ti. Tirobh±vanti etth±pi eseva nayo Yadi eva½ katha½ paµisambhid±yanti codana½ sandh±y±ha “idameva h²”ti-±di. K±ma½ paµisambhid±ya½ “±vibh±vanti kenaci an±vaµa½ hot²”ti-±din± (paµi. ma. 3.11) ±gata½, tampi idameva ±vibh±vakaraºa½, tirobh±vakaraºañca sandh±ya vutta½. Sesapad±ni tesa½yeva vevacan±ni. Andhak±ranti rattandhak±ra½, div±pi v± bilaguh±digata½ andhak±ra½. Paµicchannanti kuµµakav±µ±din± paµicch±dita½. An±p±thanti d³rat±sukhumatarat±din± na ±p±thagata½. Ayanti iddhim±. Paµicchannopi d³re µhitopi att± v± paro v± yath± dissat²ti vibhatti½ pariº±metv± yojetabba½. ¾lokaj±tanti ±lokabh³ta½, j±t±loka½ v±. 388. Eta½ pana p±µih±riyanti ±vibh±vap±µih±riyam±ha. Kena katapubbanti tattha k±yasakkhi½ pucchitv± “satth± t±va k±yasakkh²”ti dassentena “bhagavat±”ti vatv± tamattha½ vibh±vetu½ “bhagav± h²”ti-±di vutta½. S±vatthiv±sike passant²ti ±netv± sambandho, tath± “y±va av²ci½ dasses²”ti. ¾k±sagatesu heµµhimaheµµhimavim±nesu upar³parivim±na½ byavadh±yakesu by³hiyam±nesu taggata½ ±k±sa½ by³¼ha½ n±ma hot²ti vutta½ “±k±sañca dvidh± viy³hitv±”ti. Ayamatthoti ±vibh±vap±µih±riyassa satth±r± katabh±vo. Purimabuddh±na½ paµipatti-±vajjana½ buddhappaveºiy± anup±lanattha½. “Ekena p±den±”ti-±di tivikkamadassana½. Naya½ deti yassa nayassa anus±rena v±can±magga½ µhapesi. C³¼a-an±thapiº¹iko n±ma an±thapiº¹ikamah±seµµhissa kaniµµhabh±t±. Sinerupabbata½ nibbijjhitv±ti ta½ paris±ya dissam±nar³pa½yeva katv± nibbijjhitv±. Nanti sinerupabbata½. Anekasatasahassasaªkhassa ok±salokassa, ta½niv±sisattalokassa ca vivaµabh±vakaraºap±µih±riya½ lokavivaraºa½ n±ma. Mah±brahm±ti sahampatimah±brahm±. Passatha t±va apaººakapaµipad±ya phalanti nirayabhayena tajjetv± satthu anupubbikath±nayena saggasukhena palobhetv±, na pana saggasampattiya½ ninnabh±v±p±danena. 389. Yath± ±vibh±vakaraºe ±lokakasiºa½ sam±pajjitabba½ ±lokanimm±n±ya, eva½ tirobh±vakaraºe andhak±ranimm±n±ya n²lakasiºa½ sam±pajjitabba½. K±mañceta½ p±¼iya½ sar³pato n±gata½, “vivaµa½ ±vaµan”ti (paµi. ma. 3.11) pana vacanato atthato ±gatameva. Od±takasiºantogadha½ v± ±lokakasiºanti vuttov±yamattho. Andhak±ranti andhak±ravanta½. 390. Avasese iµµiyatther±dike. 391. P±kaµo iddhim± etassa atth²ti p±kaµa½, p±kaµañca ta½ p±µih±riyañc±ti p±kaµap±µih±riya½. Na ettha iddhim± p±kaµoti ap±kaµa½, ap±kaµañca ta½ p±µih±riyañc±ti ap±kaµap±µih±riya½. Iddhimato eva hi p±kaµ±p±kaµabh±ven±ya½ bhedo, na p±µih±riyassa. Na hi ta½ ap±kaµa½ atthi. Uttarimanussadhamm±ti manussadhammo vuccati dasa kusalakammapathadhamm±, tato manussadhammato uttari. Iddhisaªkh±ta½ p±µih±riya½ iddhip±µih±riya½. ¾¼indeti pamukhe. Ok±seh²ti pakira. Iddh±bhisaªkh±ranti iddhipayoga½. Abhisaªkh±s²ti abhisaªkhari, ak±s²ti attho. T±lacchigga¼en±ti kuñcikacchiddena. Agga¼antarik±y±ti piµµhasaªgh±t±na½ antarena. Antarahitoti antaradh±yituk±mo. Bako brahm± yath± antaradh±yitu½ na sakkoti, tath± katv± bhagav± saya½ tassa, brahmagaºassa ca an±p±thabh±vagamanena antarahito hutv± “samaºassa gotamassa imasmi½ µh±ne atthibh±vo v± natthibh±vo v± na sakk± j±nitun”ti eva½ brahmagaºassa vacanok±so m± hot³ti “bhavev±han”ti ima½ g±tha½ abh±si. Tattha bhavev±ha½ bhaya½ disv±ti aha½ bhave sa½s±re j±tijar±dibheda½ bhaya½ disv± eva. Bhavañca vibhavesinanti imañca k±mabhav±di½ tividhampi sattabhava½, vibhavesina½ vibhava½ gavesam±nampi pariyesam±nampi punappuna½ bhave eva disv±. Bhava½ n±bhivadinti taºh±diµµhivasena kiñci bhava½ na abhivadi½ na gahesi½. Nandiñca na up±diyinti bhavataºha½ na upagacchi½, na aggahesinti attho. 392. Alaggam±noti vinivijjhitv± gamanena kuµµ±d²su katthaci na laggam±no. ¾vajjitv± kataparikammen±ti yassa parato gantuk±mo, ta½ ±vajjitv± “±k±so hotu, ±k±so hot³”ti eva½ kataparikammena iddhimat±. P±k±rapabbat±pekkh±ya “susiro, chiddo”ti ca pulliªgavasena vutta½. Ubbedhavasena pavatta½ vivara½ susira½. Tiriya½ pavatta½ chidda½. Yattha katthaci kasiºe parikamma½ katv±ti pathav²kasiº±d²su yattha katthaci kasiºe jh±na½ sam±pajjitv± parikamma½ katv± “±k±so hot³”ti adhiµµh±tabbo. Tattha k±raºam±ha “aµµhasam±pattivas²bh±voyeva pam±ºan”ti. Tasm± ya½ ya½ icchati, ta½ tadeva hoti. Etena pathaviy± ummujjananimujjane ±pokasiºasam±pajjana½, udak±d²su pathav²nimm±ne pathav²kasiºasam±pajjana½ na ekantato icchitabbanti vutta½ hoti. Etanti eta½ tirokuµµ±digamanap±µih±riyakaraºe ±k±sakasiºasam±pajjana½ avassa½ vattabba½ anucchavikabh±vato. Evañca katv± “±k±sakasiºavasena paµicchann±na½ vivaµakaraºan”ti-±divacana½ viya pathav²kasiºavasena “ekopi hutv± bahudh± hot²”ti-±dibh±vo “±k±se v± udake v± pathavi½ nimminitv± padas± gamana½ icchat²”ti-±din± ya½ pakiººakanaye vutta½, tampi samatthita½ hoti. “Doso natth²”ti dvikkhattu½ baddha½ subaddha½ viya da¼h²karaºa½ n±ma hot²ti adhipp±yena vatv± tena payojan±bh±va½ dassetu½ “puna sam±pajjitv±”ti-±di vutta½. Adhiµµhitatt± ±k±so hotiyev±ti sacepi kiñci antar± upaµµhita½ pabbat±di siy±, tampi “±k±so hot³”ti adhiµµhitatt± ±k±so hotiyeva. Idampi aµµh±naparikappanamatta½, t±disassa upaµµh±nameva natth²ti dassetu½ “antar±”ti-±di vutta½. 393. Paricchinditv±ti yathicchitaµµh±na½ ñ±ºena paricchinditv±. Tatr±ti tasmi½ pathaviy± udakabh±v±dhiµµh±ne aya½ yath±vuttapaµipattivibh±vin² p±¼i Parato “tatr±ya½ p±¼²”ti ±gataµµh±nesupi imin± nayena attho veditabbo. Soti iddhim±. Adhiµµh±nak±le k±lapariccheda½ katv± adhiµµh±t²ti vutta½ “paricchinnak±la½ pana atikkamitv±”ti. Pakatiy± udaka½ animm±na-udaka½. 394. Vipar²tanti ya½ udaka½ akkamitv± akkamanto na sa½s²dati, ta½ panettha iddhiy± pathav²nimm±navasena veditabba½. Pathav²kasiºanti pathav²kasiºajjh±na½. 395. Pallaªkanti samantato ³rubaddh±sana½. Chinnapakkho, asañj±tapakkho v± sakuºo ¹etu½ na sakkot²ti p±¼iya½ “pakkh² sakuºo”ti (paµi. ma. 3.11) pakkh²-saddena visesetv± sakuºo vuttoti “pakkhehi yuttasakuºo”ti ±ha. Parikamma½ katv±ti “pathav² hot³”ti parikamma½ katv±. ¾k±se antalikkheti antalikkhasaññite ±k±se. Yattha yattha hi ±varaºa½ natthi, ta½ ta½ “±k±san”ti vuccati. Ayañca iddhim± na pathaviy± ±sanne ±k±se gacchati. Yattha pana pakkh²na½ agocaro, tattha gacchati, t±disañca loke “antalikkhan”ti vuccati. Tena vutta½ “antalikkhasaññite ±k±se”ti. Theroti pubbe vutta tipiµakac³¼±bhayatthero. Sam±pattisam±pajjananti puna sam±pattisam±pajjana½. Nanu sam±hitamevassa cittanti iddhimato p±µih±riyavasena pavattam±nassa citta½ accanta½ sam±hitameva hoti, na aññad± viya asam±hitanti adhipp±yo. Ta½ pana therassa matimatta½. Pubbe hi pathav²kasiºa½ sam±pajjitv± pathavi½ adhiµµh±ya gacchati, id±ni pana ±k±so icchitabbo, tasm± ±k±sakasiºa½ sam±pajjitabbameva. Ten±ha “kiñc±p²”ti-±di. Tirokuµµap±µih±riye vuttanayeneva paµipajjitabbanti yath± tattha kuµµ±di “±k±so hot³”ti adhiµµh±nena ±k±so hoti, eva½ idh±pi pabbatarukkh±di½ adhiµµh±nena ±k±sa½ katv± gantabbanti attho. Atha v± tirokuµµap±µih±riye vuttanayenev±ti “sace panassa bhikkhuno adhiµµhahitv± gacchantass±”ti-±din± (visuddhi. 2.392) tattha vuttanayena. Etena “purim±dhiµµh±nabaleneva cassa antar± añño pabbato v± rukkho v± utumayo uµµhahissat²ti aµµh±namevetan”ti n±g±d²hi kayiram±no vibandho gamanantar±ya½ na karot²ti dasseti. Ok±seti janavivitte yuttaµµh±ne. P±kaµo hoti ±k±sac±r² aya½ samaºoti. 396. Dv±catt±l²sayojanasahassaggahaºa½ paµhamakappavasena kata½, tato para½ pana anukkamena pathaviy± ussitabh±vena tato katipayayojan³nat± siy±, appaka½ adhika½ v± ³na½ v± gaºan³paga½ na hot²ti tath± vutta½. T²su d²pesu ekakkhaºe ±lokakaraºen±ti yad± yasmi½ d²pe majjhe tiµµhanti, tad± tato purimasmi½ attha½ gacchant± pacchime udent± hutv± ±lokakaraºena. Aññajot²na½ v± abhibhavanena, duddasat±ya ca mahiddhike. Satt±na½ s²tapari¼±hav³pasamanena, osadhitiºavanappat²na½ paribr³hanena ca mah±nubh±ve. Chupat²ti phusati. Parimajjat²ti hattha½ ito cito ca sañc±rento gha½seti. Abhiññ±p±dakajjh±navasenev±ti yassa kassaci abhiññ±p±dakajjh±navasena. Eva-k±rena p±dakajjh±navisesa½ nivatteti, na adhiµµh±na½. Tenev±ha “natthettha kasiºasam±pattiniyamo”ti. Tirokuµµap±µih±riy±d²su viya imasmi½ n±ma kasiºe jh±na½ sam±pajjitv± adhiµµh±tabbanti na ettha koci niyamo atth²ti attho. Tath± hi p±¼iya½ kiñci sam±patti½ apar±masitv± “idha so iddhim±”ti-±di (paµi. ma. 3.10-11) vutta½. Hatthap±se hoti “candimas³riye”ti eva½ vutta½ candimas³riyamaº¹ala½. R³pagata½ hatthap±seti hatthap±se µhita½ r³pagata½, hatthap±se v± r³pagata½. Hattha½ v± va¹¹hetv± par±masat²ti yojan±. Up±dinnaka½ niss±ya anup±dinnakassa va¹¹hana½ vutta½. Yuttiy± panettha up±dinnakassapi va¹¹hanacch±y± dissati. Attano aºumahantabh±v±p±dane up±dinnakassa h±pana½ viya va¹¹hanampi labbhateva. Yath± ±yasmato mah±moggall±nassa nandopanandadamaneti eva½ pavatta½ sahavatthun± therav±da½ ±haritv± tamattha½ dassetu½ “tipiµakac³¼an±gatthero ±h±”ti-±di ±raddha½. Ki½ pana na hoti, hotiyev±ti adhipp±yo. Dve hi paµisedh± pakati½ gament²ti. “Tad± mahanta½ hoti mah±moggall±nattherassa viy±”ti ida½ yath±dhikatatthadassanavasena vutta½, khuddakabh±v±p±danampettha labbhateva.