R³pakkhandhakath±vaŗŗan±

432. Tatth±ti tesu pańcasu khandhesu. Ya½ kińc²ti anavasesapariy±d±na½. Ruppanalakkhaŗanti atippasaŖganiyamana½. Ya½-saddena hi sanip±tena ki½-saddena ca gahitena aniyamatthat±ya atippasaŖge ±panne ta½ ruppanasaddo nivatteti, tena r³passa anavasesapariggaho kato hoti. S²t±d²h²ti s²tuŗhajighacch±pip±s±d²hi. Hetu-atthe ceta½ karaŗavacana½. Ruppana½ lakkhaŗa½ etass±ti ruppanalakkhaŗa½. Dhammo eva dhammaj±ta½. Ruppanańcettha s²t±divirodhipaccayasannip±te visadisuppatti. Nanu ca ar³padhamm±nampi virodhipaccayasam±game visadisuppatti labbhat²ti? Sacca½ labbhati, na pana vibh³tatara½. Vibh³tatara½ hettha ruppana½ adhippeta½ s²t±diggahaŗato. Yadi eva½, katha½ brahmaloke r³pasamańń±? Tatth±pi ta½sabh±v±nativattanato hotiyeva r³pasamańń±, anugg±hakapaccayavasena v±. Virodhipaccayasannip±te yo attano sant±ne bhinne bhijjam±nasseva visadisuppattihetubh±vo, ta½ ruppananti ańńe. Imasmi½ pakkhe r³payati vik±ra½ ±p±det²ti r³pa½, purimapakkhe pana ruppat²ti. SaŖghaµµanena vik±r±pattiya½ ruppanasaddo niru¼hoti keci. Imasmi½ pakkhe ar³padhammesu r³pasamańń±ya pasaŖgo eva natthi saŖghaµµan±bh±vato. Paµigh±to ruppananti apare. Sabba½ ta½ ekato katv±ti r±saµµha½ hadaye µhapetv± vadati.
Bh³top±d±yabhedatoti ettha tadadh²navuttit±ya bhavati ettha up±d±yar³panti bh³ta½. Bh³t±ni up±diyateva, na pana saya½ tehi, ańńehi v± up±d²yat²ti up±d±ya½.
K±ma½ catudh±tuvavatth±ne vacanatth±ditopi bh³t±ni vibh±vit±neva, sabh±vadhamm±na½ pana lakkhaŗ±divibh±van±ti katv± vutta½ “lakkhaŗarasapaccupaµµh±n±ni catudh±tuvavatth±ne vutt±n²”ti. Tattha padaµµh±nassa avuttatt± ±ha “padaµµh±nato pan±”ti-±di. Avacanańca tassa tassatthassa paccayatoti ettha pak±rantarena vibh±vitatt±ti daµµhabba½. Sabb±p²ti catassopi dh±tuyo. ¾posaŖgahit±ya tejonup±lit±ya v±yovitthambhit±ya eva pathav²dh±tuy± pavatti, na ańńath±ti s± sesabh³tattayapadaµµh±n±, evamitar±p²ti ±ha “avasesadh±tuttayapadaµµh±n±”ti.
Catuv²satividhanti gaŗanaparicchedo balar³p±d²na½ paµisedhanattho. Tattha ya½ vattabba½, ta½ parato ±vi bhavissati. Cakkhat²ti cakkhu, vińń±ŗ±dhiµµhita½ r³pa½ ass±denta½ viya hot²ti attho. Cakkhat²ti hi aya½ cakkhati-saddo “madhu½ cakkhati, byańjana½ cakkhat²”ti-±d²su viya ass±danattho. Vuttańheta½ “cakkhu½ kho, m±gaŗ¹iya, r³p±r±ma½ r³parata½ r³pasamuditan”ti (ma. ni. 2.209). Aµµhakath±yampi vuccati “r³pesu ±vińchanarasan”ti (visuddhi. 2.433; dha. sa. aµµha. 600). Satipi sot±d²na½ sadd±rammaŗ±dibh±ve niru¼hatt± dassane eva cakkhu-saddo pavattati padum±d²su paŖkaj±disadd± viy±ti daµµhabba½. Atha v± cakkhat²ti vińń±ŗ±dhiµµhita½ samavisama½ ±cikkhanta½ viya abhibyatta½ vadanta½ viya hot²ti attho. Aµµhakath±ya½ pana “vibh±veti c±”ti (mah±ni. aµµha. 13; vibha. aµµha. 154) vutta½. Ta½ anekatthatt± dh±t³na½ vibh±vanatthat±pi cakkhati-saddassa sambhavat²ti katv± vutta½. Suŗ±ti etena, vińń±ŗ±dhiµµhita½ saya½ v± suŗ±t²ti sota½. Gh±yati etena, saya½ v± gh±yat²ti gh±na½. Rasaggahaŗam³lakatt± ajjhoharaŗassa j²vitanimitta½ ±h±raraso j²vita½, tasmi½ ninnat±ya ta½ avh±yat²ti jivh± niruttinayena. Kucchit±na½ s±savadhamm±na½ ±yo uppattiµµh±nanti k±yo anuttariyahetubh±va½ an±gacchantesu k±mar±ganid±nakammajanitesu, k±mar±gassa ca visesapaccayesu gh±najivh±k±yesu k±yassa visesato s±savapaccayatt±. Tena hi phoµµhabbasukha½ ass±dent± satt± methunampi sevanti. K±yindriyavatthuk± v± catt±ro khandh± balavak±m±sav±dihetubh±vato visesena s±sav±ti kucchit±na½ s±savadhamm±na½ ±yoti k±yo vutto. Vaŗŗavik±ra½ ±pajjam±na½ hadayaŖgatabh±va½ r³payat²ti r³pa½, r³pamiva pak±sa½ karoti saviggahamiva dasset²ti attho. Anekatthatt± v± dh±t³na½ pak±sanattho eva r³pasaddo daµµhabbo. Sappat²ti saddo, ud±har²yati, sakehi v± paccayehi sapp²yati sotavińńeyyabh±va½ upan²yat²ti attho. Gandhayat²ti gandho, attano vatthu½ s³cayati ap±kaµa½ “ida½ sugandha½, duggandhan”ti pak±seti paµicchanna½ v± pupphaphal±di½ “idamettha atth²”ti pesuńńa½ karonta½ viya hot²ti attho. Rasanti ta½ satt±ti raso, as±dent²ti attho.
Itthiy±va indriya½ itthindriya½, tath± purisindriya½. J²vanti tena sahaj±tadhamm±ti j²vita½, tadeva indriya½ j²vitindriya½. Hadayańca ta½ vatthu ca, hadayassa v± manovińń±ŗassa vatthu hadayavatthu. Copanak±yabh±vato k±yo ca so adhipp±yavińń±panato vińńatti c±ti k±yavińńatti. Copanav±c±bh±vato, adhipp±yavińń±panato ca vac² ca s± vińńatti c±ti vac²vińńatti. Viggah±bh±vato na kassati, kasitu½ chinditu½ na sakk±, na v± k±sati dibbat²ti ak±sa½, ak±sameva ±k±sa½, tadeva nissattanijj²vaµµhena ±k±sadh±tu. R³pass±ti nipphannar³passa. Lahubh±vo lahut±. Saya½ anipphannat±ya “r³pass±”ti visesita½. Esa nayo sesesupi. Aya½ pana viseso– kammani s±dhu kammańńa½, tassa bh±vo kammańńat±. Paµhama½, upari ca cayo pavatti upacayo. Pubb±paravasena sambandh± tati pavatti santati. Aniccassa vin±sino bh±vo aniccat±. Kabala½ kar²yat²ti kaba¼²k±ro. ¾harat²ti ±h±ro. Eva½ t±va up±d±yar³pa½ saddatthato veditabba½.
Kamato pana sabbesa½ r³padhamm±na½ nissayabh±vena m³labh³tatt± paµhama½ bh³tar³p±ni uddiµµh±ni. Itaresu ajjhattikabh±vena attabh±vasamańń±ya m³labh±vato cakkh±d²ni pańca ±dito uddiµµh±ni. Tesa½ visay²na½ ime visay±ti dassetu½ r³p±d²ni catt±ri uddiµµh±ni. Phoµµhabba½ pana anup±d±r³patt±, bh³taggahaŗena gahitatt± ca idha na gahita½. Sv±ya½ attabh±vo imehi “itth²”ti v± “puriso”ti v± saŖkha½ gacchat²ti dassanattha½ tadanantara½ itthipurisindriyadvaya½ uddiµµha½. “Imin± j²vat²”ti voh±ra½ labbhat²ti dassanattha½ tato j²vitindriya½. Tassa ima½ niss±ya vińń±ŗappavattiya½ attahit±disiddh²ti dassanattha½ hadayavatthu. Tassa im±sa½ vasena sabbe k±yavac²payog±ti dassanattha½ vińńattidvaya½. Im±ya r³pak±yassa paricchedo, ańjaso c±ti dassanattha½ ±k±sadh±tu. Imehissa sukhappavatti, uppatti-±dayo c±ti dassanattha½ lahut±dayo. Sabbo c±ya½ catusantatir³pasant±no imin± upatthambh²yat²ti dassanattha½ ante kaba¼²k±ro ±h±ro uddiµµhoti veditabbo.
433. Id±ni yath±-uddiµµh±ni up±d±r³p±ni lakkhaŗ±dito niddisitu½ “tattha r³p±bhigh±t±rahabh³tappas±dalakkhaŗan”ti-±di ±raddha½. Tattha tatth±ti tesu up±d±r³pesu. R³pe, r³passa v± abhigh±to r³p±bhigh±to, ta½ arahat²ti r³p±bhigh±t±raho, r³p±bhigh±to hotu v± m± v± eva½sabh±vo catunna½ bh³t±na½ pas±do r³p±bhigh±t±rahabh³tappas±do, eva½lakkhaŗa½ cakkh³ti attho. Yasm± paccayantarasahito eva cakkhupas±do r³p±bhihananavasena pavattati, na kevalo. Tasm± ta½sabh±vat±va pam±ŗa½, na r³p±bhigh±toti dassanattha½ r³p±bhigh±t±rahat± vutt± yath± vip±k±raha½ kusal±kusalanti. Abhigh±to ca visayavisay²na½ ańńamańńa½ abhimukh²bh±vo yogyades±vaµµh±na½ abhigh±to viy±ti katv±. So r³pe cakkhussa, r³passa v± cakkhumhi hoti. Ten±ha “ya½ cakkhu anidassana½ sappaµigha½ r³pamhi sanidassanamhi sappaµighamhi paµihańńi v±”ti, “yamhi cakkhumhi anidassanamhi sappaµighamhi r³pa½ sanidassana½ sappaµigha½ paµihańńi v± paµihańńati v±”ti (dha. sa. 597) ca ±di. Paripuŗŗ±paripuŗŗ±yatanattabh±vanibbattakassa kammassa nid±nabh³t± k±mataŗh±, r³pataŗh± ca tad±yatanikabhavapatthan±bh±vato daµµhuk±mat±divoh±ra½ arahat²ti dutiyanayo sabbattha vutto. Tattha daµµhuk±mat±nid±nakamma½ samuµµh±na½ etesanti daµµhuk±mat±nid±nakammasamuµµh±n±ni. Eva½vidh±na½ bh³t±na½ pas±do daµµhuk±mat±…pe… pas±do, eva½lakkhaŗa½ cakkhu. Tassa tassa hi bhavassa m³lak±raŗabh³t± taŗh± tasmi½ tasmi½ bhave uppajjan±rah±yatanavisay±pi n±ma hot²ti k±mataŗh±d²na½ daµµhuk±mat±divoh±r±rahat± vutt±.
Daµµhuk±mat±ti hi daµµhumicch±, r³pataŗh±ti attho. Ettha ca daµµhuk±mat±ya, ses±nańca ta½ta½attabh±vanibbattakakamm±y³hanakkhaŗato sati purimanibbattiya½ vattabba½ natthi, asati pana maggena asamuggh±titabh±voyeva k±raŗanti daµµhabba½. Yato maggena asamucchinna½ k±raŗal±bhe sati uppajjitv± attano phalassa paccayabh±v³pagamanato vijjam±namev±ti uppannat± atthit± pariy±yehi vuccati “ariya½ aµµhaŖgika½ magga½ bh±vento ariya½ aµµhaŖgika½ magga½ bahul²karonto uppannuppanne p±pake akusale dhamme antar±yeva antaradh±pet²”ti (sa½. ni. 5.156), “santa½ v± ajjhatta½ k±macchanda½ ‘atthi me ajjhatta½ k±macchando’ti paj±n±t²”ti (d². ni. 2.382; ma. ni. 1.115) ca evam±d²su.
R³pesu puggalassa, vińń±ŗassa v± ±vińchanarasa½. ¾dh±rabh±vapaccupaµµh±na½ nissayapaccayabh±vato. Daµµhuk±mat±nid±nakammajabh³tapadaµµh±na½ yesa½ bh³t±na½ pas±do, tevassa ±sannak±raŗanti katv±. Ettha ca ta½ta½attabh±vanipph±dakas±dh±raŗakammavasena purima½ cakkhulakkhaŗa½ vutta½ k±raŗavisesassa an±maµµhatt±. “Evar³pa½ n±ma me cakkhu hot³”ti eva½ nibbattita-±veŗikakammavasena dutiyanti vadanti. Satipi pana pańcanna½ pas±dabh±vas±mańńe savisay±vabh±sanasaŖkh±tassa pas±daby±p±rassa vasena purima½ vutta½. Pas±dak±raŗassa satipi kammabh±vas±mańńe, ekatte v± attano k±raŗabhedena bhedadassanavasena dutiyanti daµµhabba½. Sot±d²na½ lakkhaŗ±d²su vuttanayeneva attho veditabbo.
Etth±ha– cakkh±d²na½ indriy±na½ ki½ ekakammun± uppatti, ud±hu n±n±kammun±ti? Ubhayath±p²ti por±ŗ±. Tattha n±n±kammun± t±va uppattiya½ cakkh±d²na½ visese vattabba½ natthi k±raŗassa bhinnatt±. Ekakammun± pana uppattiya½ katha½ nesa½ visesoti? K±raŗassa bhinnatt± eva. Ta½ta½bhavapatthan±bh³t± hi taŗh± ta½ta½bhavapariy±pann±yatan±bhil±sat±ya saya½ vicittar³p± upanissayabh±vena ta½ta½bhavanibbattakakammassa vicittabhedata½ vidahati. Yato tad±hitavisesa½ ta½ tath±r³pasamatthat±yogen±nekar³p±panna½ viya aneka½ visiµµhasabh±va½ phala½ nibbatteti. Na cettha samatthat± samatthabh±vato ańń± veditabb± k±raŗavisesena ±hitavisesassa visiµµhaphalanipph±danayogyat±mattato. Ayańca ekassapi kammassa anekindriyahetut±visesayogo yuttito, ±gamanato ca parato ±gamissati. Apica ekasseva kusalacittassa so¼as±divip±kacittanibbattihetut± vuccati. Lokepi ekasseva s±lib²jassa paripuŗŗ±paripuŗŗataŗ¹ula-±taŗ¹ulaphalanibbattihetut± dissateva, ki½ v± et±ya yutticint±ya. Yato kammaphala½ cakkh±d²ni, kammavip±ko ca sabbaso buddh±na½yeva ń±ŗassa visayoti.
434. Kec²ti mah±saŖghikesu ekacce. Tesu hi vasudhammo eva½ vadati “cakkhumhi tejo adhika½, sote v±yu, gh±ne pathav², jivh±ya ±po, k±ye sabbepi sam±”ti. Cakkh±d²su tej±di-adhikat± n±ma tannissayabh³t±na½ tadadhikat±y±ti dassento “tej±dhik±na½ bh³t±na½ pas±do cakkh³”ti-±dim±ha. K±yo sabbesanti ko ettha viseso, nanu tej±di-adhik±nańca bh³t±na½ pas±d± sabbesa½yev±ti? Saccameta½, ida½ pana “sabbesan”ti vacana½ sam±n±nanti imamattha½ d²peti anuvattam±nassa ekades±dhikabh±vassa niv±raŗavasena vuttatt±. Tej±d²na½ hi pacceka½ adhikabh±ve viya dvinna½, tiŗŗa½ v± adhikabh±vepi yath±vutt±dhikabh±veneva ekak±divasena labbham±n±ya omattat±yapi k±yappas±do na hot²ti p±kaµoyamattho. Tasm± catunnampi bh³t±na½ samabh±vena k±yappas±do hot²ti sabbasaddo idha samabh±vad²pako daµµhabbo. Tej±d²nanti pad²pasaŖkh±tassa tejassa obh±sar³pena, v±yussa saddena, pathaviy± gandhena, khe¼asaŖkh±tassa udakassa rasen±ti purimav±de, pacchimav±de ca yath±yoga½ ta½ta½bh³taguŗehi anuggayhabh±vato, r³p±d²na½ gahaŗe upak±ritabbatoti attho. ¾lok±disahak±r²k±raŗasahit±na½yeva cakkh±d²na½ r³p±di-avabh±sanasamatthat±, vivarassa ca sotavińń±ŗ³panissayabh±vo guŗoti tesa½ laddhi. Tej±d²na½ viya pana vivarassa bh³tabh±v±bh±vato yath±yoga-ggahaŗa½. Atha v± r³p±dayo viya vivarampi bh³taguŗoti par±dhipp±ye tejassa ±lokar³pena, ±k±sasaŖkh±tassa vivarassa saddena, v±yussa gandhena, udakassa rasena, pathaviy± phoµµhabben±ti eva½ yath±yoga½ ta½ta½bh³taguŗeh²ti yojan±.