Evam±d²ni suttapad±ni veditabb±ni. ¾dik± g±th±yoti ettha–
“Aha½ hi arah± loke, aha½ satth± anuttaro;
ekomhi samm±sambuddho, s²tibh³tosmi nibbuto. (Mah±va. 11; ma. ni. 1.285; 2.341).
“Danto damayata½ seµµho, santo samayata½ isi;
mutto mocayata½ aggo, tiººo t±rayata½ varo. (Itivu. 112).
“Nayimasmi½ loke parasmi½ v± pana,
buddhena seµµho sadiso ca vijjati;
yam±hu dakkhiºeyy±na½ aggata½ gato,
puññatthik±na½ vipulaphalesinan”ti. (Vi. va. 1047; kath±. 799)–
Evam±dik± g±th± vitth±retabb±.
139. Damet²ti sameti, k±yasam±d²hi yojet²ti attho. Ta½ pana k±yasam±d²hi yojana½ yath±raha½ tadaªgavinay±d²su patiµµh±pana½ hot²ti ±ha “vinet²ti vutta½ hot²”ti. Dametu½ yutt±ti daman±rah±. Amanussapuris±ti ettha na manuss±ti amanuss±. Ta½sadisat± ettha jot²yati, tena manussattamatta½ natthi, añña½ sam±nanti yakkh±dayo “amanuss±”ti adhippet±, na ye keci manussehi aññe. Tath± hi tiracch±napuris±na½ visu½ gahaºa½ kata½, yakkh±dayo eva ca niddiµµh±. Apal±lo himavantav±s². C³¼odaramahodar± n±gad²pav±sino. Aggisikhadh³masikh± s²ha¼ad²pav±sino. Nibbis± kat± dosavisassa vinodanena. Ten±ha “saraºesu ca s²lesu ca patiµµh±pit±”ti. K³µadant±dayoti ±di-saddena ghoµamukha-up±ligahapati-±d²na½ saªgaho daµµhabbo. Sakkadevar±j±dayoti ±di-saddena ajakal±payakkhabakabrahm±d²na½ saªgaho daµµhabbo. Ida½ cettha suttanti ida½ kesisutta½. Vin²t± vicitrehi vinayan³p±yeh²ti etasmi½ atthe vitth±retabba½ yath±raha½ saºh±d²hi up±yehi vinayassa d²panato. Visuddhas²l±d²na½ paµhamajjh±n±d²n²ti “visuddhas²lassa paµhamajjh±na½, paµhamajjh±nal±bhino dutiyajjh±nan”ti-±din± tassa tassa upar³pari visesa½ ±cikkhantoti sambandho. Sot±pann±d²nanti etth±pi eseva nayo. “Dantepi dametiyev±”ti ida½ pubbe “sabbena sabba½ damatha½ anupagat± purisadamm±”ti vutt±ti katv± vutta½. Ye pana vippakatadammabh±v± sabbath± dametabbata½ n±tivatt±, te satte sandh±ya “dantepi dametiyev±”ti vutta½. Tepi hi purisadamm± ev±ti, yato ne satth± dameti. Atthapadanti atth±bhibyañjakapada½, v±kyanti attho. V±kyena hi atth±bhibyatti, na n±m±dipadamattena. Ekapadabh±vena ca anaññas±dh±raºo satthu purisadammas±rathibh±vo dassito hoti. Ten±ha “bhagav± h²”ti-±di. Aµµha dis±ti aµµha sam±pattiyo. T± hi aññamaññasambandh±pi asa½kiººabh±vena dissanti apadissant²ti dis±, dis± viy±ti v± dis±. Asajjam±n±ti na sajjam±n± vas²bh±vappattiy± nissaªgac±r±. Dh±vanti javanavuttiyogato. Eka½yeva disa½ dh±vati, attano k±ya½ aparivattentoti adhipp±yo. Satth±r± pana damit± purisadamm± ekiriy±patheneva aµµha dis± dh±vanti. Ten±ha “ekapallaªkeneva nisinn±”ti. Aµµha dis±ti ca nidassanamattameta½, lokiyehi agatapubba½ nirodhasam±pattidisa½, amatadisañca pakkhandanato. 140. Diµµhadhammo vuccati paccakkho attabh±vo, tattha niyuttoti diµµhadhammiko, idhalokattho Kammakilesavasena samparetabbato samm± gantabbato sampar±yo, paraloko, tattha niyuttoti sampar±yiko, paralokattho. Paramo uttamo attho paramattho, nibb±na½. Tehi diµµhadhammikasampar±yikaparamatthehi. Yath±rahanti yath±nur³pa½. Tesu atthesu yo yo puggalo ya½ ya½ arahati, tadanur³pa½. Anus±sat²ti vineti tasmi½ atthe patiµµhapeti, saha atthena vattat²ti sattho, bhaº¹am³lena v±ºijj±ya desantara½ gacchanto janasam³ho. Hitupades±divasena parip±letabbo s±sitabbo so etassa atth²ti satth±, satthav±ho. So viya bhagav±ti ±ha “satth± viy±ti satth±, bhagav± satthav±ho”ti. Id±ni tamattha½ niddesap±¼inayena dassetu½ “yath± satthav±ho”ti-±di vutta½. Tattha sattheti satthike jane. Ka½ t±renti etth±ti kant±ro, nirudako araññappadeso. Ru¼h²vasena pana itaropi araññappadeso tath± vuccati. Corakant±ranti corehi adhiµµhitakant±ra½. Tath± v±¼akant±ra½. Dubbhikkhakant±ranti dullabhabhikkha½ kant±ra½. T±ret²ti akhemantaµµh±na½ atikk±meti. Utt±ret²ti-±di upasaggena pada½ va¹¹hetv± vutta½. Atha v± utt±ret²ti khemantabh³mi½ upanento t±reti. Nitt±ret²ti akhemantaµµh±nato nikkh±mento t±reti. Pat±ret²ti pariggahetv± t±reti, hatthena pariggahetv± viya t±ret²ti attho. Sabbampeta½ t±raºutt±raº±dikhemaµµh±ne µhapanamev±ti ±ha “khemantabh³mi½ samp±pet²”ti. Satteti veneyyasatte. Mah±gahanat±ya, mah±natthat±ya, dunnittharaºat±ya ca j±tiyeva kant±ro j±tikant±ro, ta½ j±tikant±ra½. Ukkaµµhaparicchedavasen±ti ukkaµµhasattaparicchedavasena. Devamanuss± eva hi ukkaµµhasatt±, na tiracch±n±dayo. Bhabbapuggalaparicchedavasen±ti sammattaniy±mokkamanassa yogyapuggalassa paricchindanavasena. Etanti “devamanuss±nan”ti eta½ vacana½. Bhagavatoti nissakkavacana½ yath± “upajjh±yato ajjhet²”ti, bhagavato santiketi v± attho. Upanissayasampattinti tihetukapaµisandhi-±dika½ maggaphal±dhigamassa balavak±raºa½. Gaggar±y±ti gaggar±ya n±ma rañño deviy±, t±ya v± k±ritatt± “gaggar±”ti laddhan±m±ya. Sare nimitta½ aggahes²ti “dhammo eso vuccat²”ti dhammasaññ±ya sare nimitta½ gaºhi, gaºhanto ca pasannacitto parisapariyante nipajji. Sannirumbhitv± aµµh±s²ti tassa s²se daº¹assa µhapitabh±va½ apassanto tattha daº¹a½ upp²¼etv± aµµh±si. Maº¹³kopi daº¹e µhapitepi upp²¼itepi dhammagatena pas±dena vissaramakarontova k±lamak±si. Devaloke nibbattasatt±na½ aya½ dhammat±, y± “kutoha½ idha nibbatto, tattha ki½ nu kho kammamak±sin”ti ±vajjan±. Tasm± attano purimabhavassa diµµhatt± ±ha “are ahampi n±ma idha nibbatto”ti Bhagavato p±de vandi kataññut±sa½va¹¹hitena pemag±ravabahum±nena. Bhagav± j±nantova mah±janassa kammaphala½, buddh±nubh±vañca paccakkha½ k±tuk±mo “ko me vandat²”ti g±th±ya pucchi. Tattha koti devan±gayakkhagandhabb±d²su ko, katamoti attho. Meti mama. P±d±n²ti p±de. Iddhiy±ti im±ya evar³p±ya deviddhiy±. “Yasas±”ti imin± edisena pariv±rena, paricchedena ca. Jalanti vijjotam±no. Abhikkanten±ti ativiya kantena kaman²yena sundarena. Vaººen±ti chavivaººena sar²ravaººanibh±ya. Sabb± obh±saya½ dis±ti sabb± dasapi dis± pabh±sento, cando viya, s³riyo viya ca ekobh±sa½ ek±loka½ karontoti attho. Eva½ pana bhagavat± pucchito devaputto att±na½ pavedento “maº¹³koha½ pure ±sin”ti g±tham±ha. Tattha pureti purimaj±tiya½. “Udake”ti ida½ tad± attano uppattiµµh±nadassana½. “Udake maº¹³ko”ti etena uddham±yik±dikassa thale maº¹³kassa nivattana½ kata½ hoti. G±vo caranti etth±ti gocaro, gunna½ gh±sesanaµµh±na½. Idha pana gocaro viy±ti gocaro, v±ri udaka½ gocaro etass±ti v±rigocaro. Udakac±r²pi hi koci kacchap±di av±rigocaropi hot²ti “v±rigocaro”ti visesetv± vutta½. Tava dhamma½ suºantass±ti brahmassarena karav²karutamañjun± desentassa tava dhamma½ “dhammo eso vuccat²”ti sare nimittagg±havasena suºantassa. An±dare ceta½ s±mivacana½. Avadhi vacchap±lakoti vacche rakkhanto gop±lad±rako mama sam²pa½ ±gantv± daº¹amolubbha tiµµhanto mama s²se daº¹a½ sannirumbhitv± ma½ m±res²ti attho. Sita½ katv±ti “tath± parittataren±pi puññ±nubh±vena eva½ ativiya u¼±r± lokiyalokuttar± sampattiyo labbhant²”ti p²tisomanassaj±to bh±surataradhavalavipphurantadassanakiraº±val²hi bhiyyoso matt±ya ta½ padesa½ obh±sento sita½ katv±. P²tisomanassavasena hi so–
“Muhutta½ cittapas±dassa, iddhi½ passa yasañca me;
±nubh±vañca me passa, vaººa½ passa jutiñca me.
“Ye ca te d²ghamaddh±na½, dhamma½ assosu½ gotama;
patt± te acalaµµh±na½, yattha gantv± na socare”ti. (Vi. va. 859-860).
Im± dve g±th± vatv± pakk±mi.
141. Ya½ pana kiñc²ti ettha yanti aniyamitavacana½. Tath± kiñc²ti. Pan±ti vacan±laªk±ramatta½. Tasm± ya½ kiñc²ti ñeyyassa anavasesapariy±d±na½ kata½ hoti. Pan±ti v± visesatthad²pako nip±to. Tena “samm±sambuddho”ti imin± saªkhepato, vitth±rato ca satthu catusacc±bhisambodho vutto. “Buddho”ti pana imin± tadaññassapi ñeyyass±vabodho. Purimena v± satthu paµivedhañ±º±nubh±vo, pacchimena desan±ñ±º±nubh±vo. P²ti upari vuccam±no viseso jot²yati. Sabbaso paµipakkhehi vimuccat²ti vimokkho, aggamaggo. Tassa anto aggaphala½, tattha bhava½ tasmi½ laddhe laddhabbato vimokkhantikañ±ºa½, sabbaññutaññ±ºena saddhi½ sabbampi buddhañ±ºa½. Eva½ pavattoti ettha–
“Sabbaññut±ya buddho, sabbadass±vit±ya buddho, anaññaneyyat±ya buddho, visavit±ya buddho, kh²º±savasaªkh±tena buddho, nirupalepasaªkh±tena buddho, ekantav²tar±goti buddho, ekantav²tadosoti buddho, ekantav²tamohoti buddho, ekantanikkilesoti buddho, ek±yanamagga½ gatoti buddho, eko anuttara½ samm±sambodhi½ abhisambuddhoti buddho, abuddhivihatatt± buddhipaµil±bh± buddho. Buddhoti neta½ n±ma½ m±tar± kata½, na pitar± kata½, na bh±tar± kata½, na bhaginiy± kata½, na mitt±maccehikata½, na ñ±tis±lohitehi kata½, na samaºabr±hmaºehi kata½, na devat±hi kata½. Vimokkhantikameta½ buddh±na½ bhagavant±na½ bodhiy± m³le saha sabbaññutaññ±ºassa paµil±bh± sacchik± paññatti yadida½ buddho”ti (mah±ni. 192)–
Aya½ niddesap±¼inayo. Yasm± cettha tass± paµisambhid±p±¼iy± bhedo natthi, tasm± dv²su eken±pi atthasiddh²ti dassanattha½ “paµisambhid±nayo v±”ti aniyamattho v±-saddo vutto.
Tattha yath± loke avagant± “avagato”ti vuccati, eva½ bujjhit± sacc±n²ti buddho suddhakattuvasena. Yath± paººasos± v±t± “paººasus±”ti vuccanti, eva½ bodhet± paj±y±ti buddho hetukattuvasena, hetu-attho cettha anton²to. Sabbaññut±ya buddhoti sabbadhammabujjhanasamatth±ya buddhiy± buddhoti attho. Sabbadass±vit±ya buddhoti sabbadhamm±na½ ñ±ºacakkhun± diµµhatt± buddhoti attho. Anaññaneyyat±ya buddhoti aññena abodhan²to sayameva buddhatt± buddhoti attho. Visavit±ya buddhoti n±n±guºavisavanato padumamiva vikasanaµµhena buddhoti attho. Kh²º±savasaªkh±tena buddhoti evam±d²hi chahi pariy±yehi niddakkhayavibuddho puriso viya sabbakilesaniddakkhayavibuddhatt± buddhoti vutta½ hoti. Ek±yanamagga½ gatoti buddhoti gamanatth±na½ buddhi-atthat±ya buddhi-atth±nampi gamanatthat± labbhat²ti ek±yanamagga½ gatatt± buddhoti vuccat²ti attho. Eko anuttara½ samm±sambodhi½ abhisambuddhoti buddhoti na parehi buddhatt± buddho, atha kho sayameva anuttara½ samm±sambodhi½ abhisambuddhatt± buddhoti attho. Abuddhivihatatt± buddhipaµil±bh± buddhoti buddhi buddha½ bodhoti anatthantara½. Tattha yath± rattaguºayogato ratto paµo, eva½ buddhaguºayogato buddhoti ñ±panattha½ vutta½. Tato para½ buddhoti neta½ n±manti-±di atth±nugat±ya½ paññatt²ti bodhanattha½ vuttanti evamettha imin±pi k±raºena bhagav± buddhoti veditabba½.