Khuddakapalibodhavaººan±

54. Khuddakapalibodhupacchede payojana½ parato ±gamissati. Agga¼a-anuv±taparibhaº¹ad±n±din± da¼h²kamma½ v±. Tantacched±d²su tunnakamma½ v± k±tabba½.

Bh±van±vidh±navaººan±

55. Sabbakammaµµh±navasen±ti anukkamena niddisiyam±nassa catt±l²savidhassa sabbassa kammaµµh±nassa vasena. Piº¹ap±tapaµikkanten±ti piº¹ap±taparibhogato paµinivattena, piº¹ap±tabhutt±vin± on²tapattap±ºin±ti attho. Bhattasammada½ paµivinodetv±ti bhojananimitta½ parissama½ vinodetv±. ¾h±re hi ±saya½ paviµµhamatte tassa ±gantukat±ya yebhuyyena siy± sar²rassa koci parissamo, ta½ v³pasametv±. Tasmi½ hi av³pasante sar²rakhedena citta½ ekaggata½ na labheyy±ti. Pavivitteti janavivitte. Sukhanisinnen±ti pallaªka½ ±bhujitv± uju½ k±ya½ paºidh±ya nisajj±ya sukhanisinnena. Vuttañhetanti ya½ “kat±ya v±”ti-±din± pathaviy± nimittaggahaºa½ idha vuccati, vutta½ heta½ por±ºaµµhakath±ya½.
Id±ni ta½ aµµhakath±p±¼i½ dassento “pathav²kasiºa½ uggaºhanto”ti-±dim±ha. Tatth±ya½ saªkhepattho– pathav²kasiºa½ uggaºhantoti uggahanimittabh±vena pathav²kasiºa½ gaºhanto ±diyanto, uggahanimittabh³ta½ pathav²kasiºa½ upp±dentoti attho. Upp±danañcettha tath±nimittassa upaµµh±pana½ daµµhabba½. Pathaviyanti vakkham±navisese pathav²maº¹ale. Nimitta½ gaºh±t²ti tattha cakkhun± ±d±satale mukhanimitta½ viya bh±van±ñ±ºena vakkham±navisesa½ pathav²nimitta½ gaºh±ti. “Pathaviyan”ti vatv±pi maº¹al±pekkh±ya napu½sakaniddeso. Kateti vakkham±navidhin± abhisaªkhateti attho. -saddo aniyamattho. Akateti p±katike khalamaº¹al±dike pathav²maº¹ale. S±ntaketi sa-antake eva, saparicchede ev±ti attho. S±vadh±raºañheta½ vacana½. Tath± hi tena nivattita½ dassetu½ “no anantake”ti vutta½. Sakoµiyeti-±d²nipi tasseva vevacan±ni. Suppamatte v±ti-±d²su suppasar±v±ni samappam±º±ni icchit±ni. Keci pana vadanti “sar±vamatta½ vidatthicaturaªgula½ hoti, suppamatta½ tato adhikappam±ºanti. Kittima½ kasiºamaº¹ala½ heµµhimaparicchedena sar±vamatta½, uparimaparicchedena suppamatta½, na tato adho, uddha½ v±ti parittappam±ºabhedasaªgaºhanattha½ ‘suppamatte v± sar±vamatte v±’ti vuttan”ti. Yath±-upaµµhite ±rammaºe ekaªgulamattampi va¹¹hita½ appam±ºamev±ti vuttov±yamattho. Keci pana “chattamattampi kasiºamaº¹ala½ k±tabban”ti vadanti.
So ta½ nimitta½ suggahita½ karot²ti so yog±vacaro ta½ pathav²maº¹ala½ suggahita½ nimitta½ karoti. Yad± cakkhu½ umm²letv± oloketv± tattha nimitta½ gahetv± nimm²letv± ±vajjentassa umm²letv± olokitakkhaºe viya upaµµh±ti, tad± suggahita½ karoti n±ma. Athettha sati½ s³paµµhita½ katv± abahigatena m±nasena punappuna½ sallakkhento s³padh±rita½ upadh±reti n±ma. Eva½ upadh±rita½ pana na½ punappuna½ ±vajjento manasi karonto tamev±rabbha ±sevana½ bh±vana½ bahula½ pavattento suvavatthita½ vavatthapeti n±ma. Tasmi½ ±rammaºeti eva½ suggahitakaraº±din± sammadeva upaµµhite tasmi½ pathav²kasiºasaññite ±rammaºe. Citta½ upanibandhat²ti attano citta½ upac±rajjh±na½ upanetv± nibandhati aññ±rammaºato vinivatta½ karoti. Addh± im±y±ti-±di ±nisa½sadass±vit±dassana½.
Id±ni yath±dassitassa aµµhakath±p±µhassa atthappak±sanena saddhi½ bh±van±vidhi½ vibh±vetuk±mo akate t±va nimittaggahaºa½ dassento “tattha yena at²tabhavep²”ti-±dim±ha. Tattha tatth±ti tasmi½ aµµhakath±p±µhe. Catukkapañcakajjh±n±n²ti catukkapañcakanayavasena vadati. Puññavatoti bh±van±mayapuññavato. Upanissayasampannass±ti t±diseneva upanissayena samann±gatassa. Khalamaº¹aleti maº¹al±k±re dhaññakaraºaµµh±ne. Ta½µh±nappam±ºamev±ti olokitaµµh±nappam±ºameva.
Avir±dhetv±ti avirajjhitv± vuttavidhin± eva. N²lap²talohita-od±tasambhedavasen±ti n²l±divaºº±hi mattik±hi pacceka½, ekajjhañca sa½saggavasena. Gaªg±vaheti gaªg±sote. S²ha¼ad²pe kira r±vaºagaªg± n±ma nad², tass± sotena chinnataµaµµh±ne mattik± aruºavaºº±. Ta½ sandh±ya vutta½ “gaªg±vahe mattik±sadis±ya aruºavaºº±y±”ti. Aruºavaºº±ya aruºanibh±ya, aruºappabh±vaºº±y±ti attho.
Eva½ kasiºadose dassetv± id±ni kasiºakaraº±dike ses±k±re dassetu½ “tañca kho”ti-±di vutta½. Sa½h±rimanti sa½haritabba½ gahetv± caraºayogga½. Tatraµµhakanti yatra kata½, tattheva tiµµhanaka½. Vuttappam±ºanti “suppamatte v± sar±vamatte v±”ti vuttappam±ºa½. Vaµµanti maº¹alasaºµh±na½. Parikammak±leti nimittuggahaº±ya bh±van±k±le. Etadev±ti ya½ vidatthicaturaªgulavitth±ra½, etadeva pam±ºa½ sandh±ya “suppamatta½ v± sar±vamatta½ v±”ti vutta½. Suppa½ hi n±timahanta½, sar±vañca mahanta½ c±µipidh±nappahonakanti samappam±ºa½ hoti.
56. Tasm±ti paricchedatth±ya vuttatt±. Eva½ vuttapam±ºa½ paricchedanti yath±vuttappam±ºa½ vidatthicaturaªgulavitth±ra½ pariccheda½ katv±, eva½ vuttappam±ºa½ v± kasiºamaº¹ala½ visabh±gavaººena pariccheda½ katv±. Rukkhap±ºik±ti kucandan±dirukkhap±ºik± aruºavaººassa visabh±gavaººa½ samuµµhapeti. Tasm± ta½ aggahetv±ti vutta½. Pakatirukkhap±ºik± pana p±s±ºap±ºik±gatik±va. Ninnunnataµµh±n±bh±vena bher²talasadisa½ katv±. Tato d³ratareti-±di yath±vuttato padesato, p²µhato ca aññasmi½ ±d²navadassana½. Kasiºados±ti hatthap±ºipad±dayo idha kasiºados±.
Vuttanayenev±ti “a¹¹hateyyahatthantare padese, vidatthicaturaªgulap±dake p²µhe”ti ca vuttavidhin±va. K±mesu ±d²navanti “k±m± n±mete aµµhikaªkal³pam± nirass±daµµhena, tiºukk³pam± anudahanaµµhena, aªg±rak±s³pam± mah±bhit±paµµhena, supinak³pam± ittarapaccupaµµh±naµµhena, y±citak³pam± t±vak±likaµµhena, rukkhaphal³pam± sabbaªgapaccaªgapalibhañjanaµµhena, asis³n³pam± adhikuµµanaµµhena, sattis³l³pam± vinivijjhanaµµhena, sappasir³pam± sapaµibhayaµµhen±”ti-±din± (p±ci. aµµha. 417; ma. ni. aµµha. 1.234) “appass±d± k±m± bahudukkh± bahup±y±s±”ti-±din± (p±ci. 417; ma. ni. 1.234; 2.42) “k±masukhañca n±meta½ bahuparissaya½, s±saªka½, sabhaya½, sa½kiliµµha½, m²¼haparibhogasadisa½, h²na½, gamma½, pothujjanika½, anariya½, anatthasa½hitan”ti-±din± ca anek±k±ravok±ra½ vatthuk±makilesak±mesu ±d²nava½ dosa½ paccavekkhitv±. K±manissaraºeti k±m±na½ nissaraºabh³te, tehi v± nissaµe. Aggamaggassa p±dakabh±vena sabbadukkhasamatikkamassa up±yabh³te. Nekkhammeti jh±ne. J±t±bhil±sena sañj±tacchandena. “Samm±sambuddho vata bhagav± avipar²tadhammadesanatt±, sv±kkh±to dhammo ekantaniyy±nikatt±, suppaµipanno saªgho yath±nusiµµha½ paµipajjanato”ti eva½ buddhadhammasaªghaguº±nussaraºena ratanattayavisaya½ p²tip±mojja½ janayitv±. Nekkhamma½ paµipajjati et±y±ti nekkhammapaµipad±, sa-upac±rassa jh±nassa, vipassan±ya, maggassa, nibb±nassa ca adhigamak±raºanti attho. Pubbe pana paµhamajjh±nameva nekkhammanti vuttatt± vutt±vases± sabbepi nekkhammadhamm±. Yath±ha–
“Pabbajj± paµhama½ jh±na½, nibb±na½ ca vipassan±;
sabbepi kusal± dhamm±, ‘nekkhamman’ti pavuccare”ti. (Itivu. aµµha. 109).

Pavivekasukharasass±ti cittavivek±divivekajassa sukharasassa. Evametehi pañcahi padehi “±nisa½sadass±v²”ti-±d²na½ pad±na½ attho dassitoti daµµhabba½. Samena ±k±ren±ti ati-umm²lana-atimand±locan±ni vajjetv± n±ti-umm²lanan±timand±locanasaªkh±tena samena ±locan±k±rena. Nimitta½ gaºhanten±ti pathav²kasiºe cakkhun± gahitanimitta½ manas± gaºhantena. Bh±vetabbanti tath±pavatta½ nimittaggahaºa½ va¹¹hetabba½ ±sevitabba½ bahul²k±tabba½.

Cakkhu kilamati atisukhuma½, atibh±surañca r³pagata½ upanijjh±yato viya. Ativibh³ta½ hoti attano sabh±v±vibh±vato. Tath± ca vaººato v± lakkhaºato v± upatiµµheyya. Tena vutta½ “tenassa nimitta½ nuppajjat²”ti. Avibh³ta½ hoti gajanimm²lanena pekkhantassa r³pagata½ viya. Cittañca l²na½ hoti dassane mandaby±p±rat±ya kosajjap±tato. Ten±ha “evampi nimitta½ nuppajjat²”ti. ¾d±satale mukhanimittadassin± viy±ti yath± ±d±satale mukhanimittadass² puriso na tattha atig±¼ha½ umm²lati, n±pi atimanda½, na ±d±satalassa vaººa½ paccavekkhati, n±pi lakkhaºa½ manasi karoti. Atha kho samena ±k±rena olokento attano mukhanimittameva passati, evameva ayampi pathav²kasiºa½ samena ±k±rena olokento nimittaggahaºappasutoyeva hoti, tena vutta½ “samena ±k±ren±”ti-±di. Na vaººo paccavekkhitabboti yo tattha pathav²kasiºe aruºavaººo, so na cintetabbo. Cakkhuviññ±ºena pana gahaºa½ na sakk± niv±retu½. Tenevettha “na oloketabbo”ti avatv± paccavekkhaºaggahaºa½ kata½. Na lakkhaºa½ manasi k±tabbanti ya½ tattha pathav²dh±tuy± thaddhalakkhaºa½, ta½ na manasi k±tabba½.
Disv± gahetabbatt± “vaººa½ amuñcitv±”ti vatv±pi vaººavasenettha ±bhogo na k±tabbo, so pana vaººo nissayagatiko k±tabboti dassento ±ha “nissayasavaººa½ katv±”ti. Nissayena sam±n±k±rasannissito so vaººo t±ya pathaviy± sam±nagatika½ katv±, vaººena saheva “pathav²”ti manasi k±tabbanti attho. Ussadavasena paººattidhammeti pathav²dh±tuy± ussannabh±vena sattito adhikabh±vena sasambh±rapathaviya½ “pathav²”ti yo lokavoh±ro, tasmi½ paººattidhamme citta½ paµµhapetv± “pathav², pathav²”ti manasi k±tabba½. Yadi lokavoh±rena paººattimatte citta½ µhapetabba½, n±mantaravasenapi pathav² manasi k±tabb± bhaveyy±ti, hotu, ko dosoti dassento “mah² medin²”ti-±dim±ha. Tattha yamicchat²ti ya½ n±ma½ vattu½ icchati, ta½ vattabba½. Tañca kho yadassa saññ±nuk³la½ hoti ya½ n±ma½ assa yogino pubbe tattha gahitasaññ±vasena anuk³la½ pacurat±ya, paguºat±ya v± ±gacchati, ta½ vattabba½. Vattabbanti ca paµhamasamann±h±re kassaci vac²bhedopi hot²ti katv± vutta½, ±cariyena v± vattabbata½ sandh±ya. Ki½ v± bahun±, p±kaµabh±voyevettha pam±ºanti dassetu½ “apic±”ti-±di vutta½. K±lena umm²letv± k±lena nimm²letv±ti kiñci k±la½ cakkhu½ umm²letv± nimittaggahaºavasena pathav²maº¹ala½ oloketv± puna kiñci k±la½ cakkhu½ nimm²letv± ±vajjitabba½. Yen±k±rena oloketv± gahita½, ten±k±rena puna ta½ samann±haritabba½.
57. ¾p±tham±gacchat²ti manodv±rikajavan±na½ gocarabh±va½ upagacchati. Tassa uggahanimittassa. Na tasmi½ µh±ne nis²ditabba½. Kasm±? Yadi uggahanimitte j±tepi pathav²maº¹ala½ oloketv± bh±veti, paµibh±ganimittuppatti na siy±. Sam²paµµhena ca na oloketu½ na sakk±. Tena vutta½ “attano vasanaµµh±na½ pavisitv±”ti-±di. Nissaddabh±v±ya ekapaµalik³p±han±gahaºa½, parissayavinodanattha½ kattaradaº¹aggahaºa½. Sace nassati, ath±nena bh±vetabbanti sambandho. Vakkham±nesu asapp±yesu kenacideva asapp±yena k±raºabh³tena. Nimitta½ ±d±y±ti yath±j±ta½ uggahanimitta½ gahetv±. Samann±haritabbanti ±vajjitabba½ nimittanti adhipp±yo, samm± v± anu anu ±haritabba½ kammaµµh±nanti attho. Takk±hata½ vitakk±hatanti takkanato, savisesa½ takkanato ca “takko, vitakko”ti ca eva½ laddhan±mena bh±van±cittasampayuttena samm±saªkappena ±hananapariy±hananakiccena apar±para½ vattam±nena kammaµµh±na½ ±hata½, pariy±hatañca k±tabba½, balappattavitakko manasik±ro bahula½ pavattetabboti attho. Eva½ karontass±ti eva½ kammaµµh±na½ takk±hata½ vitakk±hata½ karontassa. Yath± bh±van± pubben±para½ visesa½ ±vahati, eva½ anuyuñjantassa. Anukkamen±ti bh±van±nukkamena. Yad± saddh±d²ni indriy±ni suvisad±ni tikkh±ni pavattanti, tad± assaddhiy±d²na½ d³r²bh±vena s±tisayath±mappattehi sattahi balehi laddh³patthambh±ni vitakk±d²ni k±m±vacar±neva jh±naªg±ni bah³ni hutv± p±tubhavanti. Tato eva tesa½ ujuvipaccan²kabh³t± k±macchand±dayo saddhi½ tadekaµµhehi p±padhammehi vid³r² bhavanti, paµibh±ganimittuppattiy± saddhi½ ta½ ±rabbha upac±rajjh±na½ uppajjati. Tena vutta½ “n²varaº±ni vikkhambhant²”ti-±di. Tattha sannis²dant²ti sammadeva s²danti, upasamant²ti attho.
Imass±ti paµibh±ganimittassa. Aªgulipadap±ºipad±diko kasiºadoso. ¾d±samaº¹al³pam±d²hi uggahanimittato paµibh±ganimittassa suparisuddhata½, saºhasukhumatañca dasseti. Tañca kho paµibh±ganimitta½ neva vaººavanta½ na saºµh±navanta½ aparamatthasabh±vatt±. ¿disanti vaººasaºµh±navanta½. Tilakkhaºabbh±hatanti upp±d±dilakkhaºattay±nupaviµµha½, aniccat±dilakkhaºattayaªkita½ v±. Yadi na paneta½ t±disa½ vaºº±divanta½, katha½ jh±nassa ±rammaºabh±voti ±ha “kevalañh²”ti-±di. Saññajanti bh±van±saññ±janita½, bh±van±saññ±ya sañj±tamatta½. Na hi asabh±vassa kutoci samuµµh±na½ atthi. Ten±ha “upaµµh±n±k±ramattan”ti.
58. Vikkhambhit±neva sannisinn±va, na pana tadattha½ uss±ho k±tabboti adhipp±yo. “Upac±rasam±dhin±”ti vutte itaropi sam±dhi atth²ti atthato ±pannanti tampi dassetu½ “duvidho hi sam±dh²”ti-±di ±raddha½. Dv²h±k±reh²ti jh±nadhamm±na½ paµipakkhad³r²bh±vo, thirabh±vappatti c±ti imehi dv²hi k±raºehi. Id±ni t±ni k±raº±ni avatth±mukhena dassetu½ “upac±rabh³miya½ v±”ti-±di vutta½. Upac±rabh³miyanti upac±r±vatth±ya½. Yadipi tad± jh±naªg±ni paµutar±ni mahaggatabh±vappatt±ni na uppajjanti, tesa½ pana paµipakkhadhamm±na½ vikkhambhanena citta½ sam±dhiyati. Ten±ha “n²varaºappah±nena citta½ sam±hita½ hot²”ti. Paµil±bhabh³miyanti jh±nassa adhigam±vatth±ya½. Tad± hi appan±patt±na½ jh±nadhamm±na½ uppattiy± citta½ sam±dhiyati. Ten±ha “aªgap±tubh±ven±”ti. Citta½ sam±hita½ hot²ti sambandho.
Na th±maj±t±n²ti na j±tath±m±ni, na bh±van±bala½ patt±n²ti attho. Cittanti jh±nacitta½. Kevalampi ratti½ kevalampi divasa½ tiµµhat²ti sam±pattivela½ sandh±y±ha. Upac±rabh³miya½ nimittava¹¹hana½ yuttanti katv± vutta½ “nimitta½ va¹¹hetv±”ti. Laddhaparih±n²ti laddha-upac±rajjh±naparih±ni. Nimitte avinassante tad±rammaºajh±nampi aparih²nameva hoti, nimitte pana ±rakkh±bh±vena vinaµµhe laddha½ laddha½ jh±nampi vinassati tad±yattavuttito. Ten±ha “±rakkhamh²”ti-±di.