16. Indriyasaccaniddeso

Indriyavitth±rakath±

525. Dh±t³na½ anantara½ uddiµµh±ni pana indriy±n²ti b±v²satindriy±ni– cakkhundriya½ sotindriya½ gh±nindriya½ jivhindriya½ k±yindriya½ manindriya½ itthindriya½ purisindriya½ j²vitindriya½ sukhindriya½ dukkhindriya½ somanassindriya½ domanassindriya½ upekkhindriya½ saddhindriya½ v²riyindriya½ satindriya½ sam±dhindriya½ pańńindriya½ anańń±tańńass±m²tindriya½ ańńindriya½ ańń±t±vindriyanti. Tattha–
Atthato lakkhaŗ±d²hi, kamato ca vij±niy±;
bhed±bhed± tath± kicc±, bh³mito ca vinicchaya½.
Tattha cakkh±d²na½ t±va cakkhat²ti cakkh³ti-±din± nayena attho pak±sito. Pacchimesu pana t²su paµhama½ pubbabh±ge anańń±ta½ amata½ pada½ catusaccadhamma½ v± j±niss±m²ti eva½ paµipannassa uppajjanato indriyaµµhasambhavato ca anańń±tańńass±m²tindriyanti vutta½. Dutiya½ ±j±nanato indriyaµµhasambhavato ca ańńindriya½. Tatiya½ ańń±t±vino cat³su saccesu niµµhitańń±ŗakiccassa kh²ŗ±savassa uppajjanato indriyaµµhasambhavato ca ańń±t±vindriya½.
Ko pana nesa½ indriyaµµho n±m±ti? IndaliŖgaµµho indriyaµµho. Indadesitaµµho indriyaµµho. Indadiµµhaµµho indriyaµµho. Indasiµµhaµµho indriyaµµho. Indajuµµhaµµho indriyaµµho. So sabbopi idha yath±yoga½ yujjati. Bhagav± hi samm±sambuddho paramissariyabh±vato indo. Kusal±kusalańca kamma½, kammesu kassaci issariy±bh±vato. Tenevettha kammasańjanit±ni t±va indriy±ni kusal±kusalakamma½ ulliŖgenti. Tena ca siµµh±n²ti indaliŖgaµµhena indasiµµhaµµhena ca indriy±ni. Sabb±neva panet±ni bhagavat± yath±bh³tato pak±sit±ni abhisambuddh±ni c±ti indadesitaµµhena indadiµµhaµµhena ca indriy±ni. Teneva bhagavat± munindena k±nici gocar±sevan±ya k±nici bh±van±sevan±ya sevit±n²ti indajuµµhaµµhen±pi indriy±ni.
Apica ±dhipaccasaŖkh±tena issariyaµµhen±pi et±ni indriy±ni. Cakkhuvińń±ŗ±dippavattiyańhi cakkh±d²na½ siddha½ ±dhipacca½, tasmi½ tikkhe tikkhatt± mande ca mandatt±ti. Aya½ t±vettha atthato vinicchayo.
Lakkhaŗ±d²h²ti lakkhaŗarasapaccupaµµh±napadaµµh±nehipi cakkh±d²na½ vinicchaya½ vij±niy±ti attho. T±ni ca nesa½ lakkhaŗ±d²ni khandhaniddese vutt±neva. Pańńindriy±d²ni hi catt±ri atthato amohoyeva. Ses±ni tattha sar³peneva ±gat±ni.
526. Kamatoti ayampi desan±kkamova. Tattha ajjhattadhamme parińń±ya ariyabh³mipaµil±bho hot²ti attabh±vapariy±pann±ni cakkhundriy±d²ni paµhama½ desit±ni. So pana attabh±vo ya½ dhamma½ up±d±ya itth²ti v± purisoti v± saŖkha½ gacchati, aya½ soti nidassanattha½ tato itthindriya½ purisindriyańca. So duvidhopi j²vitindriyapaµibaddhavutt²ti ń±panattha½ tato j²vitindriya½. Y±va tassa pavatti, t±va etesa½ vedayit±na½ anivatti. Yańca kińci vedayita½, sabba½ ta½ dukkhanti ń±panattha½ tato sukhindriy±d²ni. Ta½nirodhattha½ pana ete dhamm± bh±vetabb±ti paµipattidassanattha½ tato saddh±d²ni. Im±ya paµipattiy± esa dhammo paµhama½ attani p±tubhavat²ti paµipattiy± amoghabh±vadassanattha½ tato anańń±tańńass±m²tindriya½. Tasseva phalatt± tato anantara½ bh±vetabbato ca tato ańńindriya½. Tato para½ bh±van±ya imassa adhigamo, adhigate ca pana imasmi½ natthi kińci uttari karaŗ²yanti ń±panattha½ ante paramass±sabh³ta½ ańń±t±vindriya½ desitanti ayamettha kamo.
Bhed±bhed±ti j²vitindriyasseva cettha bhedo. Tańhi r³paj²vitindriya½ ar³paj²vitindriyanti duvidha½ hoti. Ses±na½ abhedoti evamettha bhed±bhedato vinicchaya½ vij±niy±.
527. Kicc±ti ki½ indriy±na½ kiccanti ce. Cakkhundriyassa t±va “cakkh±yatana½ cakkhuvińń±ŗadh±tuy± ta½sampayuttak±nańca dhamm±na½ indriyapaccayena paccayo”ti vacanato ya½ ta½ indriyapaccayabh±vena s±dhetabba½ attano tikkhamand±dibh±vena cakkhuvińń±ŗ±didhamm±na½ tikkhamand±disaŖkh±ta½ att±k±r±nuvatt±pana½, ida½ kicca½. Eva½ sotagh±najivh±k±y±na½. Manindriyassa pana sahaj±tadhamm±na½ attano vasavatt±pana½. J²vitindriyassa sahaj±tadhamm±nup±lana½. Itthindriyapurisindriy±na½ itthipurisaliŖganimittakutt±kapp±k±r±nuvidh±na½. Sukhadukkhasomanassadomanassindriy±na½ sahaj±tadhamme abhibhavitv± yath±saka½ o¼±rik±k±r±nup±pana½. Upekkhindriyassa santapaŗ²tamajjhatt±k±r±nup±pana½. Saddh±d²na½ paµipakkh±bhibhavana½ sampayuttadhamm±nańca pasann±k±r±dibh±vasamp±pana½. Anańń±tańńass±m²tindriyassa sa½yojanattayappah±nańceva sampayutt±nańca tappah±n±bhimukhabh±vakaraŗa½. Ańńindriyassa k±mar±gaby±p±d±ditanukaraŗappah±nańceva sahaj±t±nańca attano vas±nuvatt±pana½. Ańń±t±vindriyassa sabbakiccesu ussukkappah±nańceva amat±bhimukhabh±vapaccayat± ca sampayutt±nanti evamettha kiccato vinicchaya½ vij±niy±.
528. Bh³mitoti cakkhusotagh±najivh±k±ya-itthipurisasukhadukkhadomanassindriy±ni cettha k±m±vacar±neva. Manindriyaj²vitindriya-upekkhindriy±ni saddh±v²riyasatisam±dhipańńindriy±ni ca catubh³mipariy±pann±ni. Somanassindriya½ k±m±vacarar³p±vacaralokuttaravasena bh³mittayapariy±panna½. Avas±ne t²ŗi lokuttar±nev±ti evamettha bh³mitopi vinicchaya½ vij±neyya. Eva½ hi vij±nanto–
Sa½vegabahulo bhikkhu, µhito indriyasa½vare;
indriy±ni parińń±ya, dukkhassanta½ karissat²ti.

Ida½ indriy±na½ vitth±rakath±mukha½.