At²t±divibh±gakath±

493. Bhagavat± pana–
“Ya½kiñci r³pa½ at²t±n±gatapaccuppanna½ ajjhatta½ v± bahiddh± v± o¼±rika½ v± sukhuma½ v± h²na½ v± paº²ta½ v± ya½ d³re santike v±, tadekajjha½ abhisa½y³hitv± abhisaªkhipitv± aya½ vuccati r³pakkhandho. Y± k±ci vedan±… y± k±ci saññ±… ye keci saªkh±r±… ya½kiñci viññ±ºa½ at²t±n±gatapaccuppanna½…pe… abhisaªkhipitv± aya½ vuccati viññ±ºakkhandho”ti (vibha. 2,26)–
Eva½ khandh± vitth±rit±.
Tattha ya½kiñc²ti anavasesapariy±d±na½. R³panti atippasaªganiyamana½. Eva½ padadvayen±pi r³passa anavasesapariggaho kato hoti. Athassa at²t±din± vibh±ga½ ±rabhati. Tañhi kiñci at²ta½, kiñci an±gat±dibhedanti. Esa nayo vedan±d²su.
494. Tattha r³pa½ t±va addh±santatisamayakhaºavasena catudh± at²ta½ n±ma hoti. Tath± an±gatapaccuppanna½.
Tattha addh±vasena t±va ekassa ekasmi½ bhave paµisandhito pubbe at²ta½, cutito uddha½ an±gata½, ubhinnamantare paccuppanna½.
Santativasena sabh±ga-eka-utusamuµµh±na½ ek±h±rasamuµµh±nañca pubb±pariyavasena vattam±nampi paccuppanna½, tato pubbe visabh±ga-utu-±h±rasamuµµh±na½ at²ta½, pacch± an±gata½. Cittaja½ ekav²thi-ekajavana-ekasam±pattisamuµµh±na½ paccuppanna½, tato pubbe at²ta½, pacch± an±gata½. Kammasamuµµh±nassa p±µiyekka½ santativasena at²t±dibhedo natthi, tesaññeva pana utu-±h±racittasamuµµh±n±na½ upatthambhakavasena tassa at²t±dibh±vo veditabbo.
Samayavasena ekamuhuttapubbaºhas±yanharattindiv±d²su samayesu sant±navasena pavattam±na½ ta½ ta½ samaya½ paccuppanna½ n±ma, tato pubbe at²ta½, pacch± an±gata½.
Khaºavasena upp±d±dikhaºattayapariy±panna½ paccuppanna½, tato pubbe an±gata½, pacch± at²ta½. Apica atikkantahetupaccayakicca½ at²ta½, niµµhitahetukicca½ aniµµhitapaccayakicca½ paccuppanna½, ubhayakicca½ asampatta½ an±gata½. Sakiccakkhaºe v± paccuppanna½, tato pubbe an±gata½, pacch± at²ta½. Ettha ca khaº±dikath±va nippariy±y±. Ses± sapariy±y±.
495. Ajjhattabahiddh±bhedo vuttanayo eva. Apica idha niyakajjhattampi ajjhatta½ parapuggalikampi ca bahiddh±ti veditabba½. O¼±rikasukhumabhedo vuttanayova.
496. H²napaº²tabhedo duvidho pariy±yato nippariy±yato ca. Tattha akaniµµh±na½ r³pato sudass²na½ r³pa½ h²na½. Tadeva sudass±na½ r³pato paº²ta½. Eva½ y±va narakasatt±na½ r³pa½, t±va pariy±yato h²napaº²tat± veditabb±. Nippariy±yato pana yattha akusalavip±ka½ uppajjati, ta½ h²na½. Yattha kusalavip±ka½, ta½ paº²ta½.
D³re santiketi idampi vuttanayameva. Apica ok±satopettha up±d±yup±d±ya d³rasantikat± veditabb±.
497. Tadekajjha½ abhisa½y³hitv± abhisaªkhipitv±ti ta½ at²t±d²hi padehi visu½ visu½ niddiµµha½ r³pa½ sabba½ ruppanalakkhaºasaªkh±te ekavidhabh±ve paññ±ya r±si½ katv± r³pakkhandhoti vuccat²ti ayamettha attho. Etena sabbampi r³pa½ ruppanalakkhaºe r±sibh±v³pagamanena r³pakkhandhoti dassita½ hoti. Na hi r³pato añño r³pakkhandho n±ma atthi.
498. Yath± ca r³pa½, eva½ vedan±dayopi vedayitalakkhaº±d²su r±sibh±v³pagamanena. Na hi vedan±d²hi aññe vedan±kkhandh±dayo n±ma atthi.
At²t±divibh±ge panettha santativasena khaº±divasena ca vedan±ya at²t±n±gatapaccuppannabh±vo veditabbo. Tattha santativasena ekav²thi-ekajavana-ekasam±pattipariy±pann± ekav²thivisayasam±yogappavatt± ca paccuppann±, tato pubbe at²t±, pacch± an±gat±. Khaº±divasena khaºattayapariy±pann± pubbant±parantamajjhattagat± sakiccañca kurum±n± vedan± paccuppann±, tato pubbe at²t±, pacch± an±gat±. Ajjhattabahiddh±bhedo niyakajjhattavasena veditabbo.
499. O¼±rikasukhumabhedo “akusal± vedan± o¼±rik±, kusal±by±kat± vedan± sukhum±”ti-±din± (vibha. 11) nayena vibhaªge vuttena j±tisabh±vapuggalalokiyalokuttaravasena veditabbo. J±tivasena t±va akusal± vedan± s±vajjakiriyahetuto, kilesasant±pabh±vato ca av³pasantavutt²ti kusalavedan±ya o¼±rik±, saby±p±rato, sa-uss±hato, savip±kato, kilesasant±pabh±vato, s±vajjato ca vip±k±by±kat±ya o¼±rik±, savip±kato, kilesasant±pabh±vato, saby±bajjhato, s±vajjato ca kiriy±by±kat±ya o¼±rik±. Kusal±by±kat± pana vuttavipariy±yato akusal±ya sukhum±. Dvepi kusal±kusalavedan± saby±p±rato, sa-uss±hato, savip±kato ca yath±yoga½ duvidh±yapi aby±kat±ya o¼±rik± vuttavipariy±yena duvidh±pi aby±kat± t±hi sukhum±. Eva½ t±va j±tivasena o¼±rikasukhumat± veditabb±.
500. Sabh±vavasena pana dukkh± vedan± nirass±dato, savipph±rato, khobhakaraºato, ubbejan²yato, abhibhavanato ca itar±hi dv²hi o¼±rik±, itar± pana dve s±tato, santato, paº²tato, man±pato, majjhattato ca yath±yoga½ dukkh±ya sukhum±. Ubho pana sukhadukkh± savipph±rato, khobhakaraºato, p±kaµato ca adukkhamasukh±ya o¼±rik±, s± vuttavipariy±yena tadubhayato sukhum±. Eva½ sabh±vavasena o¼±rikasukhumat± veditabb±.
501. Puggalavasena pana asam±pannassa vedan± n±n±rammaºe vikkhittabh±vato sam±pannassa vedan±ya o¼±rik±, vipariy±yena itar± sukhum±. Eva½ puggalavasena o¼±rikasukhumat± veditabb±.
Lokiyalokuttaravasena pana s±sav± vedan± lokiy±, s± ±savuppattihetuto, oghaniyato, yoganiyato, ganthaniyato, n²varaºiyato, up±d±niyato, sa½kilesikato, puthujjanas±dh±raºato ca an±sav±ya o¼±rik±. S± vipariy±yena s±sav±ya sukhum±. Eva½ lokiyalokuttaravasena o¼±rikasukhumat± veditabb±.
502. Tattha j±ti-±divasena sambhedo pariharitabbo. Akusalavip±kaka-±yaviññ±ºasampayutt± hi vedan± j±tivasena aby±katatt± sukhum±pi sam±n± sabh±v±divasena o¼±rik± hoti. Vuttañheta½ “aby±kat± vedan± sukhum±. Dukkh± vedan± o¼±rik±. Sam±pannassa vedan± sukhum±. Asam±pannassa vedan± o¼±rik±. S±sav± vedan± o¼±rik±. An±sav± vedan± sukhum±”ti (vibha. 11). Yath± ca dukkh± vedan±, eva½ sukh±dayopi j±tivasena o¼±rik± sabh±v±divasena sukhum± honti. Tasm± yath± j±ti-±divasena sambhedo na hoti, tath± vedan±na½ o¼±rikasukhumat± veditabb±. Seyyathida½– aby±kat± j±tivasena kusal±kusal±hi sukhum±. Tattha katam± aby±kat±? Ki½ dukkh±? Ki½ sukh±? Ki½ sam±pannassa? Ki½ asam±pannassa? Ki½ s±sav± Ki½ an±sav±ti? Eva½ sabh±v±dibhedo na par±masitabbo. Esa nayo sabbattha.
Apica ta½ ta½ v± pana vedana½ up±d±yup±d±ya vedan± o¼±rikasukhum± daµµhabb±ti vacanato akusal±d²supi lobhasahagat±ya dosasahagat± vedan± aggi viya attano nissayadahanato o¼±rik±, lobhasahagat± sukhum±. Dosasahagat±pi niyat± o¼±rik±, aniyat± sukhum±. Niyat±pi kappaµµhitik± o¼±rik±, itar± sukhum±. Kappaµµhitik±supi asaªkh±rik± o¼±rik±, itar± sukhum±. Lobhasahagat± pana diµµhisampayutt± o¼±rik±, itar± sukhum±. S±pi niyat± kappaµµhitik± asaªkh±rik± o¼±rik±, itar± sukhum±. Avisesena ca akusal± bahuvip±k± o¼±rik±, appavip±k± sukhum±. Kusal± pana appavip±k± o¼±rik±, bahuvip±k± sukhum±.
Apica k±m±vacarakusal± o¼±rik±. R³p±vacar± sukhum±. Tato ar³p±vacar±. Tato lokuttar±. K±m±vacar± d±namay± o¼±rik±. S²lamay± sukhum±. Tato bh±van±may±. Bh±van±may±pi duhetuk± o¼±rik±. Tihetuk± sukhum±. Tihetuk±pi sasaªkh±rik± o¼±rik±. Asaªkh±rik± sukhum±. R³p±vacar± ca paµhamajjh±nik± o¼±rik±…pe… pañcamajjh±nik± sukhum±. Ar³p±vacar± ca ±k±s±nañc±yatanasampayutt± o¼±rik±…pe… nevasaññ±n±saññ±yatanasampayutt± sukhum±va. Lokuttar± ca sot±pattimaggasampayutt± o¼±rik±…pe… arahattamaggasampayutt± sukhum±va. Esa nayo ta½ ta½ bh³mivip±kakiriyavedan±su ca dukkh±di-asam±pann±dis±sav±divasena vuttavedan±su ca.
Ok±savasena c±pi niraye dukkh± o¼±rik±. Tiracch±nayoniya½ sukhum±…pe… paranimmitavasavatt²su sukhum±va. Yath± ca dukkh±, eva½ sukh±pi sabbattha yath±nur³pa½ yojetabb±. Vatthuvasena c±pi h²navatthuk± y± k±ci vedan± o¼±rik±, paº²tavatthuk± sukhum±.
H²napaº²tabhede y± o¼±rik±, s± h²n±. Y± ca sukhum±, s± paº²t±ti daµµhabb±.
503. D³rapada½ pana “akusal± vedan± kusal±by±kat±hi vedan±hi d³re”. Santikepada½ “akusal± vedan± akusal±ya vedan±ya santike”ti-±din± nayena vibhaªge vibhatta½. Tasm± akusal± vedan± visabh±gato, asa½saµµhato, asarikkhato ca kusal±by±kat±hi d³re, tath± kusal±by±kat± akusal±ya. Esa nayo sabbav±resu. Akusal± pana vedan± sabh±gato, sarikkhato ca akusal±ya santiketi. Ida½ vedan±kkhandhassa at²t±divibh±ge vitth±rakath±mukha½. Ta½ta½vedan±sampayutt±na½ pana saññ±d²nampi evameva veditabba½.