Paññ±pabhedakath±

425. Katividh± paññ±ti dhammasabh±vapaµivedhalakkhaºena t±va ekavidh±. Lokiyalokuttaravasena duvidh±. Tath± s±sav±n±sav±divasena, n±mar³pavavatth±panavasena, somanassupekkh±sahagatavasena, dassanabh±van±bh³mivasena ca. Tividh± cint±sutabh±van±mayavasena. Tath± parittamahaggata-appam±º±rammaºavasena, ±y±p±ya-up±yakosallavasena, ajjhatt±bhinives±divasena ca. Catubbidh± cat³su saccesu ñ±ºavasena catupaµisambhid±vasena c±ti.
426. Tattha ekavidhakoµµh±so utt±natthoyeva. Duvidhakoµµh±se lokiyamaggasampayutt± lokiy±. Lokuttaramaggasampayutt± lokuttar±ti eva½ lokiyalokuttaravasena duvidh±.
Dutiyaduke ±sav±na½ ±rammaºabh³t± s±sav±. Tesa½ an±rammaº± an±sav±. Atthato panes± lokiyalokuttar±va hoti. ¾savasampayutt± s±sav±. ¾savavippayutt± an±sav±ti-±d²supi eseva nayo. Eva½ s±sav±n±sav±divasena duvidh±.
Tatiyaduke y± vipassana½ ±rabhituk±massa catunna½ ar³pakkhandh±na½ vavatth±pane paññ±, aya½ n±mavavatth±panapaññ±. Y± r³pakkhandhassa vavatth±pane paññ±, aya½ r³pavavatth±panapaññ±ti eva½ n±mar³pavavatth±panavasena duvidh±.
Catutthaduke dv²su k±m±vacarakusalacittesu so¼asasu ca pañcakanayena catukkajjh±nikesu maggacittesu paññ± somanassasahagat±. Dv²su k±m±vacarakusalacittesu cat³su ca pañcamajjh±nikesu maggacittesu paññ± upekkh±sahagat±ti eva½ somanassupekkh±sahagatavasena duvidh±.
Pañcamaduke paµhamamaggapaññ± dassanabh³mi. Avasesamaggattayapaññ± bh±van±bh³m²ti eva½ dassanabh±van±bh³mivasena duvidh±.
427. Tikesu paµhamattike parato assutv± paµiladdhapaññ± attano cint±vasena nipphannatt± cint±may±. Parato sutv± paµiladdhapaññ± sutavasena nipphannatt± sutamay±. Yath± tath± v± bh±van±vasena nipphann± appan±ppatt± paññ± bh±van±may±. Vuttañheta½–
“Tattha katam± cint±may± paññ±? Yogavihitesu v± kamm±yatanesu yogavihitesu v± sipp±yatanesu yogavihitesu v± vijj±µµh±nesu kammassakata½ v± sacc±nulomika½ v± r³pa½ aniccanti v± vedan±…pe… saññ±… saªkh±r±… viññ±ºa½ aniccanti v±, ya½ evar³pi½ anulomika½ khanti½ diµµhi½ ruci½ muti½ pekkha½ dhammanijjh±nakhanti½ parato assutv± paµilabhati, aya½ vuccati cint±may± paññ±…pe… sutv± paµilabhati, aya½ vuccati sutamay± paññ±. Sabb±pi sam±pannassa paññ± bh±van±may± paññ±”ti (vibha. 768).
Eva½ cint±sutabh±van±mayavasena tividh±.
Dutiyattike k±m±vacaradhamme ±rabbha pavatt± paññ± paritt±rammaº±. R³p±vacar±r³p±vacare ±rabbha pavatt± mahaggat±rammaº±. S± lokiyavipassan±. Nibb±na½ ±rabbha pavatt± appam±º±rammaº±. S± lokuttaravipassan±ti eva½ parittamahaggat±ppam±º±rammaºavasena tividh±.
Tatiyattike ±yo n±ma vuddhi, s± duvidh± anatthah±nito atthuppattito ca. Tattha kosalla½ ±yakosalla½. Yath±ha–
“Tattha katama½ ±yakosalla½? Ime me dhamme manasikaroto anuppann± ceva akusal± dhamm± na uppajjanti, uppann± ca akusal± dhamm± pah²yanti, ime v± panime dhamme manasikaroto anuppann± ceva kusal± dhamm± uppajjanti. Uppann± ca kusal± dhamm± bhiyyobh±v±ya vepull±ya bh±van±ya p±rip³riy± sa½vattant²ti, y± tattha paññ± paj±nan±…pe… amoho dhammavicayo samm±diµµhi, ida½ vuccati ±yakosallan”ti (vibha. 771).
Ap±yoti pana avuddhi, s±pi duvidh± atthah±nito ca anatthuppattito ca. Tattha kosalla½ ap±yakosalla½. Yath±ha “tattha katama½ ap±yakosalla½? Ime dhamme manasikaroto anuppann± ceva kusal± dhamm± na uppajjant²”ti-±di (vibha. 771).
Sabbattha pana tesa½ tesa½ dhamm±na½ up±yesu nibbattik±raºesu ta½khaºappavatta½ µh±nuppattika½ kosalla½ up±yakosalla½ n±ma. Yath±ha– “sabb±pi tatrup±y± paññ± up±yakosallan”ti (vibha. 771). Eva½ ±y±p±ya-up±yakosallavasena tividh±.
Catutthattike attano khandhe gahetv± ±raddh± vipassan± paññ± ajjhatt±bhinives±. Parassa khandhe b±hira½ v± anindriyabaddhar³pa½ gahetv± ±raddh± bahiddh±bhinives±. Ubhaya½ gahetv± ±raddh± ajjhattabahiddh±bhinives±ti eva½ ajjhatt±bhinives±divasena tividh±.
428. Catukkesu paµhamacatukke dukkhasacca½ ±rabbha pavatta½ ñ±ºa½ dukkhe ñ±ºa½. Dukkhasamudaya½ ±rabbha pavatta½ ñ±ºa½ dukkhasamudaye ñ±ºa½. Dukkhanirodha½ ±rabbha pavatta½ ñ±ºa½ dukkhanirodhe ñ±ºa½. Dukkhanirodhag±mini½ paµipada½ ±rabbha pavatta½ ñ±ºa½ dukkhanirodhag±miniy± paµipad±ya ñ±ºanti eva½ cat³su saccesu ñ±ºavasena catubbidh±.
Dutiyacatukke catasso paµisambhid± n±ma atth±d²su pabhedagat±ni catt±ri ñ±º±ni. Vuttañheta½– “atthe ñ±ºa½ atthapaµisambhid±. Dhamme ñ±ºa½ dhammapaµisambhid±. Tatradhammanirutt±bhil±pe ñ±ºa½ niruttipaµisambhid±. ѱºesu ñ±ºa½ paµibh±napaµisambhid±”ti (vibha. 718).
Tattha atthoti saªkhepato hetuphalasseta½ adhivacana½. Hetuphala½ hi yasm± hetu-anus±rena ariyati adhigamiyati samp±puºiyati, tasm± atthoti vuccati. Pabhedato pana ya½ kiñci paccayasambh³ta½, nibb±na½, bh±sitattho, vip±ko, kiriy±ti ime pañca dhamm± atthoti veditabb± Ta½ attha½ paccavekkhantassa tasmi½ atthe pabhedagata½ ñ±ºa½ atthapaµisambhid±. Dhammotipi saªkhepato paccayasseta½ adhivacana½. Paccayo hi yasm± ta½ ta½ dahati pavatteti v± samp±puºitu½ v± deti, tasm± dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bh±sita½, kusala½, akusalanti ime pañca dhamm± dhammoti veditabb±. Ta½ dhamma½ paccavekkhantassa tasmi½ dhamme pabhedagata½ ñ±ºa½ dhammapaµisambhid±.
Ayameva hi attho abhidhamme–
“Dukkhe ñ±ºa½ atthapaµisambhid±. Dukkhasamudaye ñ±ºa½ dhammapaµisambhid±. Hetumhi ñ±ºa½ dhammapaµisambhid±. Hetuphale ñ±ºa½ atthapaµisambhid±. Ye dhamm± j±t± bh³t± sañj±t± nibbatt± abhinibbatt± p±tubh³t±. Imesu dhammesu ñ±ºa½ atthapaµisambhid±. Yamh± dhamm± te dhamm± j±t± bh³t± sañj±t± nibbatt± abhinibbatt± p±tubh³t±, tesu dhammesu ñ±ºa½ dhammapaµisambhid±. Jar±maraºe ñ±ºa½ atthapaµisambhid±. Jar±maraºasamudaye ñ±ºa½ dhammapaµisambhid±…pe… saªkh±ranirodhe ñ±ºa½ atthapaµisambhid±. Saªkh±ranirodhag±miniy± paµipad±ya ñ±ºa½ dhammapaµisambhid±. Idha bhikkhu dhamma½ j±n±ti sutta½ geyya½…pe… vedalla½. Aya½ vuccati dhammapaµisambhid±. So tassa tasseva bh±sitassa attha½ j±n±ti ‘aya½ imassa bh±sitassa attho, aya½ imassa bh±sitassa attho’ti. Aya½ vuccati atthapaµisambhid±. Katame dhamm± kusal±? Yasmi½ samaye k±m±vacara½ kusala½ citta½ uppanna½ hoti…pe… ime dhamm± kusal±. Imesu dhammesu ñ±ºa½ dhammapaµisambhid±. Tesa½ vip±ke ñ±ºa½ atthapaµisambhid±”ti-±din± (vibha. 719 ±dayo) nayena vibhajitv± dassito.
Tatradhammanirutt±bhil±pe ñ±ºanti tasmi½ atthe ca dhamme ca y± sabh±vanirutti abyabhic±r² voh±ro. Tadabhil±pe tassa bh±sane ud²raºe ta½ bh±sita½ lapita½ ud²rita½ sutv±va aya½ sabh±vanirutti, aya½ na sabh±vanirutt²ti eva½ tass± dhammaniruttisaññit±ya sabh±vaniruttiy± m±gadhik±ya sabbasatt±na½ m³labh±s±ya pabhedagata½ ñ±ºa½ niruttipaµisambhid±. Niruttipaµisambhid±ppatto hi phasso vedan±ti evam±divacana½ sutv±va aya½ sabh±vanirutt²ti j±n±ti. Phass± vedanoti evam±dika½ pana aya½ na sabh±vanirutt²ti.
ѱºesu ñ±ºanti sabbattha ñ±ºam±rammaºa½ katv± paccavekkhantassa ñ±º±rammaºa½ ñ±ºa½, yath±vuttesu v± tesu ñ±ºesu sagocarakicc±divasena vitth±rato ñ±ºa½ paµibh±napaµisambhid±ti attho.
429. Catassopi cet± paµisambhid± dv²su µh±nesu pabheda½ gacchanti sekkhabh³miyañca asekkhabh³miyañca.
Tattha aggas±vak±na½ mah±s±vak±nañca asekkhabh³miya½ pabhedagat±. ¾nandattheracittagahapatidhammika-up±saka-up±ligahapatikhujjuttar±-up±sik±d²na½ sekkhabh³miya½. Eva½ dv²su bh³m²su pabheda½ gacchantiyopi cet± adhigamena pariyattiy± savanena paripucch±ya pubbayogena c±ti imehi pañcah±k±rehi visad± honti.
Tattha adhigamo n±ma arahattappatti. Pariyatti n±ma buddhavacanassa pariy±puºana½. Savana½ n±ma sakkacca½ atthi½ katv± dhammassavana½. Paripucch± n±ma p±¼i-aµµhakath±d²su gaºµhipada-atthapadavinicchayakath±, pubbayogo n±ma pubbabuddh±na½ s±sane gatapacc±gatikabh±vena y±va anuloma½ gotrabhusam²pa½, t±va vipassan±nuyogo.
Apare ±hu–
“Pubbayogo b±husacca½, desabh±s± ca ±gamo;
paripucch± adhigamo, garusannissayo tath±;
mittasampatti cev±ti, paµisambhidapaccay±”ti.
Tattha pubbayogo vuttanayova. B±husacca½ n±ma tesu tesu satthesu ca sipp±yatanesu ca kusalat±. Desabh±s± n±ma ekasatavoh±rakusalat±. Visesena pana m±gadhike kosalla½. ¾gamo n±ma antamaso opammavaggamattassapi buddhavacanassa pariy±puºana½. Paripucch± n±ma ekag±th±yapi atthavinicchayapucchana½. Adhigamo n±ma sot±pannat± v±…pe… arahatta½ v±. Garusannissayo n±ma sutapaµibh±nabahul±na½ gar³na½ santike v±so. Mittasampatti n±ma tath±r³p±na½yeva mitt±na½ paµil±bhoti.
Tattha buddh± ca paccekabuddh± ca pubbayogañceva adhigamañca niss±ya paµisambhid± p±puºanti. S±vak± sabb±nipi et±ni k±raº±ni. Paµisambhid±ppattiy± ca p±µiyekko kammaµµh±nabh±van±nuyogo n±ma natthi. Sekkh±na½ pana sekkhaphalavimokkhantik±. Asekkh±na½ asekkhaphalavimokkhantik±va paµisambhid±ppatti hoti. Tath±gat±na½ hi dasabal±ni viya ariy±na½ ariyaphaleneva paµisambhid± ijjhant²ti im± paµisambhid± sandh±ya vutta½ catupaµisambhid±vasena catubbidh±ti.