54. Parav±d²pakkhepi paccan²k±nulome paccan²kamattavasena aµµheva. Tattha yasm± parav±din± suttavasena sammutisacca½ s±dhita½, sammutiy± ca sappaccay±dibh±vo natthi, tasm± y±th±vato ca paµikkhepo sakav±dissa. Chalavasena pana vattabba½ “±j±n±hi paµikamman”ti-±di sabba½ idh±pi saªkhittameva.

Lakkhaºayuttikath±vaººan± niµµhit±.

9. Vacanasodhanavaººan±

55-59. Id±ni vacanasodhana½ hoti. Tattha yadeta½ puggalo upalabbhat²ti vacana½, ta½ sodhetu½ puggalo upalabbhati, upalabbhati puggaloti. Pucch± sakav±dissa. Tassattho– yadeta½ puggalo upalabbhat²ti padadvaya½, ta½ ekattha½ v± bhaveyya n±nattha½ v±. Yadi t±va n±nattha½, yath± añña½ r³pa½, aññ± vedan±, eva½ añño puggalo, añño upalabbhat²ti ±pajjati. Athekattha½, yath± ya½ citta½ ta½ mano, eva½ sveva puggalo, so upalabbhat²ti ±pajjati. Tena ta½ vad±mi “yadi te yo puggalo, so upalabbhati, eva½ sante yo yo upalabbhati, so so puggaloti ±pajjati, ki½ sampaµicchasi etan”ti? Tato puggalav±d² yasm± puggalassa upalabbhata½ icchati, na upalabbham±n±nampi r³p±d²na½ puggalabh±va½, tasm± puggalo upalabbhati, upalabbhati ke hi ci puggalo ke hi ci na puggaloti-±dim±ha. Tassattho– mama puggalo atthi puggaloti satthu vacanato upalabbhati. Yo pana upalabbhati, na so sabbo puggalo, atha kho ke hi ci puggalo ke hi ci na puggaloti. Tattha ko-k±ratthe ke-k±ro, hi-k±ro ca nip±tamatto. Koci puggalo, koci na puggaloti aya½ panettha attho. Ida½ vutta½ hoti– puggalopi hi r³p±d²supi yo koci dhammo upalabbhatiyeva, tattha puggalova puggalo. R³p±d²su pana kocipi na puggaloti. Tato ta½ sakav±d² ±ha– puggalo ke hi ci upalabbhati ke hi ci na upalabbhat²ti. Tassattho– puggalo upalabbhat²ti padadvayassa atthato ekatte yadi upalabbhat²ti anuññ±to dhammo puggalato anaññopi koci puggalo koci na puggalo, puggalopi te koci upalabbhati, koci na upalabbhat²ti ±pajjati, ki½ sampaµicchasi etanti? So puggalassa anupaladdhi½ anicchanto na hevanti paµikkhipati. Ito para½ “±j±n±hi niggahan”ti-±di sabba½ saªkhitta½. Vitth±rato pana veditabba½. Puggalo saccikaµµhoti-±d²supi eseva nayo. Sabb±ni het±ni upalabbhativevacan±neva, apica yasm± “puggalo upalabbhatisaccikaµµhaparamatthen±”ti aya½ puggalav±dino paµiññ±, tasm±ssa yatheva puggalo upalabbhat²ti laddhi, evameva½ puggalo saccikaµµhotipi ±pajjati. Y± panassa puggalo atth²ti laddhi, tass± vijjam±notivevacanameva, tasm± sabb±nipet±ni vacan±ni sodhit±ni.
60. Tattha ya½ avas±ne “puggalo atthi, atthi na sabbo puggalo”ti-±di vutta½, tatr±yamadhipp±yo– yañheta½ parav±din± “puggalo atthi, atthi kehici puggalo, kehici na puggalo”ti vutta½, ta½ yasm± atthato puggalo atthi, atthi na sabbo puggaloti ettaka½ hoti, tasm± na½ sakav±d² sampaµicch±petv± id±ni na½ eva½ anuyuñjati. Tay± hi “atthi puggalo attahit±ya paµipanno”ti vacanamatta½ niss±ya “puggalo atth²”ti laddhi gahit±, yath± ca bhagavat± eta½ vutta½, tath± “suññato loka½ avekkhassu, moghar±j±, sad± sato”ti-±din± (su. ni. 1125) nayena “natth²”tipi vutta½, tasm± yatheva te “puggalo atthi, atthi na sabbo puggalo”ti laddhi, tath± puggalo natthi, natthi na sabbo puggalotipi ±pajjati, ki½ eta½ sampaµicchas²ti? Atha na½ asampaµicchanto na hev±ti paµikkhipati. Sesamettha niggah±dividh±na½ vuttanayeneva veditabbanti.

Vacanasodhanavaººan± niµµhit±.

10. Paññatt±nuyogavaººan±

61-66. Id±ni paññatt±nuyogo n±ma hoti. R³padh±tuy± hi puggalav±d² r³pi½ puggala½ paññapeti, tath± ar³padh±tuy± ar³pi½. Tassa ta½ laddhi½ bhinditu½ sabb±pi pucch± sakav±dissa, paµiññ± ca paµikkhepo ca itarassa So hi r³p²ti vutte r³pak±yasabbh±vato ceva tath±r³p±ya ca paññattiy± atthit±ya paµij±n±ti. K±m²ti vutte v²tar±gasabbh±vato ceva tath±r³p±ya ca paññattiy± natthit±ya paµikkhipati. Ar³p²ti vuttepi ar³pakkhandhasabbh±vato ceva tath±r³p±ya ca paññattiy± atthit±ya paµij±n±ti. Dv²supi nayesu sattoti puggalassa vevacanavasena vutta½.
67. Id±ni yasm± so “k±ye k±y±nupass²”ti ±gataµµh±ne añño k±yo añño puggaloti icchati, tasm± ta½ laddhi½ bhinditu½ k±yoti v± sar²ranti v±ti-±di sakav±d²pucch± hoti. Tattha k±ya½ appiya½ karitv±ti k±ya½ appetabba½ all²y±petabba½ ek²bh±va½ upanetabba½ avibhajitabba½ katv± pucch±m²ti attho. Eseseti eso soyeva. Ese esetipi p±µho. Eso esoyev±ti attho. Ekaµµheti ekaµµho. Same samabh±ge tajj±teti samo samabh±go tajj±tiko. Vacanamatteyevettha bhedo. Atthato pana k±yova esoti pucchati. Parav±d² n±natta½ apassanto ±mant±ti paµij±n±ti. Puggaloti v± j²voti v±ti pucch±yapi eseva nayo. Añño k±yoti puµµho pana k±y±nupassan±ya eva½laddhikatt± paµij±n±ti. Añña½ j²vanti puµµho pana ±hacca bh±sita½ sutta½ paµikkhipitu½ asakkonto avaj±n±ti. Tato para½ “±j±n±hi niggahan”ti-±di utt±natthameva.
68. Parav±d²pakkhe pana añño k±yo añño puggaloti puµµho sakav±d² µhapan²yapañhatt± paµikkhipati, parav±d² chalavasena paµikamma½ karoti. Tampi utt±natthamev±ti.

Paññatt±nuyogavaººan± niµµhit±.

11. Gati-anuyogavaººan±

69-72. Id±ni gatiparivattanamukhena cutipaµisandhi-anuyogo hoti. Tattha yasm± puggalav±d² “sa sattakkhattuparama½ sandh±vitv±na puggalo”ti-±d²ni (sa½. ni. 2.133; itivu. 24) sutt±ni niss±ya puggalo sandh±vat²ti laddhi½ gahetv± voharati tasm±ssa ta½ laddhi½ bhinditu½ sandh±vat²ti pucch± sakav±dissa. Tattha sandh±vat²ti sa½sarati gaman±gamana½ karoti. Attano laddhivasena paµiññ± parav±dissa. So puggaloti-±dayo anuyogopi sakav±dissa, paµikkhepo itarassa. Tattha soti soyev±ti attho. Eva½ pana anuyutto sassatadiµµhibhayena paµikkhipati. Aññoti puµµho ucchedadiµµhibhayena. So ca añño c±ti puµµho ekaccasassatadiµµhibhayena. Neva so na aññoti puµµho amar±vikkhepadiµµhibhayena. Puna catt±ropi pañhe ekato puµµho catunnampi diµµh²na½ bhayena paµikkhipitv± puna y±nissa sutt±ni niss±ya laddhi uppann± t±ni dassento tena hi puggalo sandh±vat²ti-±dim±ha.
76. Puna sakav±din± “yv±ya½ tava laddhiy± sandh±vati, ki½ so asmiñca parasmiñca loke ekoyev±”ti adhipp±yena svev±ti niyametv± puµµho sassatabhay± paµikkhipitv± puna da¼ha½ katv± tatheva puµµho yasm± so puggalova na añño bh±vo, “so tato cuto idh³papanno”ti-±disuttampi (p±r±. 12; d². ni. 1.245) atthi, tasm± paµij±n±ti. Sveva manussoti puµµho manussasseva devatt±bh±vato paµikkhipati.
77. Puna puµµho “aha½ tena samayena sunetto n±ma satth± ahosin”ti-±disuttavasena (a. ni. 7.66 atthato sam±na½) paµij±n±ti. Athassa sakav±d² devamanussupapatt²na½ n±nattato vacana½ micch±ti pak±sento manusso hutv±ti-±dim±ha.
78. Tattha heva½ maraºa½ na hehit²ti eva½ sante maraºa½ na bhavissat²ti attho. Ito para½ yakkho petoti attabh±van±nattavasena anuyogan±natta½ veditabba½.
82. Khattiyoti-±d²ni j±tivasena ceva aªgavekall±divasena ca vutt±ni.
87. Puna na vattabbanti parav±din± puµµho idhaµµhakassa upapattivasena paralokassa gaman±bh±vato paµiññ± sakav±dissa puna sot±pannassa bhavantarepi sot±pannabh±v±vijahanato dutiyapaµiññ±pi tasseva. Hañc²ti-±divacana½ parav±dissa.
88. Puna devaloke upapannassa manussatt±bh±vadassanena anuyogo sakav±dissa.
89. Tato para½ anañño avigatoti ettha anaññoti sabb±k±rena ekasadiso. Avigatoti eken±pi ±k±rena avigatoti attho. Na hevanti devaloke upapannassa manussabh±v±bh±vato evam±ha.
90. Puna da¼ha½ katv± anuyutto “sveva puggalo sandh±vat²”ti laddhiy± anuj±n±ti. Hatthacchinnoti-±di ±k±ravigamanadassanena avigato sandh±vat²ti laddhibhindanattha½ vutta½. Tattha a¼acchinnoti yassa aªguµµhak± chinn±. Kaº¹aracchinnoti yassa mah±nh±r³ chinn±.
91. Sar³poti-±d²su paµhame pañhe imin± r³pak±yena saddhi½ agamana½ sandh±ya paµikkhipati. Dutiye antar±bhavapuggala½ sandh±ya paµij±n±ti. So hi tassa laddhiy± sar³pova gantv± m±tukucchi½ pavisati. Athassa ta½ r³pa½ bhijjati. Ta½ j²vanti yena r³pasaªkh±tena sar²rena saddhi½ gacchati, kimassa tadeva j²va½ ta½ sar²ranti pucchati. Parav±d² idha sar²ranikkhep± suttavirodh± ca paµikkhipati.
Savedanoti-±d²su asaññ³papatti½ sandh±ya paµikkhipati, tadañña½ upapatti½ sandh±ya paµij±n±ti. Ta½ j²vanti yena vedan±disaªkh±tena sar²rena saddhi½ gacchati. Kimassa tadeva j²va½ ta½ sar²ranti pucchati. Ta½ j²va½ ta½ sar²ra½, añña½ j²va½ añña½ sar²ranti etiss± hi laddhiy± pañcapi khandh± sar²ranti adhippet±. Parav±d² suttavirodh± paµikkhipati.
92. Ar³poti-±d²su paµhame pañhe antar±bhava½ sandh±ya paµikkhipati. Dutiye ar³p± r³pa½ upapajjam±na½ sandh±ya paµij±n±ti. Añña½, j²vanti ya½ r³pasaªkh±ta½ sar²ra½ pah±ya ar³po sandh±vati, ki½ te ta½ sar²ra½ añña½, añña½ j²vanti pucchati. Itaro suttavirodh± paµikkhipati.
Avedanoti-±d²su saññ²bhava½ sandh±ya paµikkhipati, tadañña½ upapatti½ sandh±ya paµij±n±ti. Añña½ j²vanti ya½ vedan±disaªkh±ta½ sar²ra½ pah±ya avedano aviññ±ºo sandh±vati, ki½ te ta½ añña½ sar²ra½, añña½ j²vanti pucchati. Itaro suttavirodh± paµikkhipati.
93. R³pa½ sandh±vat²ti-±d²su ye r³p±dayo khandhe up±d±ya puggala½ paññapeti, ki½ te tasmi½ puggale sandh±vante tampi r³pa½ sandh±vat²ti pucchati. Parav±d² “avijj±n²varaº±na½ satt±na½ taºh±sa½yojan±na½ sandh±vata½ sa½saratan”ti sattasseva sandh±vanavacanato paµikkhipati. Puna puµµho yasm± r³p±didhamme vin± puggalo natthi, tasm± tasmi½ sandh±vante tenapi r³pena sandh±vitabbanti saññ±ya paµij±n±ti. Vedan±d²supi eseva nayo.
94. R³pa½ na sandh±vat²ti-±d²su yasm± te r³pa½ puggalo na hoti, sveva ca sandh±vat²ti vadesi, tasm± ta½ pucch±mi, ki½ te r³pa½ na sandh±vat²ti attho. Itaro puggale sandh±vante na sakk± tassa up±d±nabh³tena r³pena sandh±vitunti saññ±ya paµikkhipati. Puna puµµho satt±naññeva sandh±vanavacanato paµij±n±ti. Sesamettha utt±nameva.
G±th±na½ pana ayamattho– ±yasmato matena rukkha½ up±d±ya ch±y± viya, indhana½ up±d±ya aggi viya ca, khandhe up±d±ya puggalo; r³p±d²na½ sandh±vane asati tesu khandhesu bhijjam±nesu so tava puggalo bhijjati ce, eva½ sante ucched± bhavati diµµhi, ucchedadiµµhi te ±pajjati. Katar± y± buddhena vivajjit± akusaladiµµhi. Y± pana “ucchedav±d² samaºo gotamo”ti pariy±yabh±sit±, na ta½ vad±m±ti dasseti. Ath±pi tesu khandhesu bhijjam±nesu so puggalo na bhijjati, eva½ sante sassato puggalo hoti. Tato so nibb±nena samasamo ±pajjati Samasamoti ativiya samo, samena v± samo, samabh±veneva samo. Yatheva nibb±na½ nuppajjati na bhijjati, eva½ te puggalopi tena samasamoti.