1. Puggalakath±

1. Suddhasaccikaµµho

1. Anulomapaccan²kavaººan±

1. Tattha puggalo upalabbhati saccikaµµhaparamatthen±ti aya½ pucch±. ¾mant±ti aya½ paµij±nan±. Kassa pan±ya½ pucch±, kassa paµij±nan±ti? Asukass±ti na vattabb±. Bhagavat± hi imasmi½ pakaraºe n±nappak±r±na½ laddh²na½ visodhanattha½ tantivasena m±tik± µhapit±. S± therena satth±r± dinnanaye µhatv± tantivasena vibhatt±. Na hi thero yattak± ettha v±damagg± dassit±, tattakehi v±d²hi saddhi½ v±dena vigg±hikakatha½ kathesi. Eva½ santepi pana t±sa½ t±sa½ kath±na½ atthassa sukh±vadh±raºattha½ sakav±d²pucch±, parav±d²pucch±, sakav±d²paµiññ±, parav±d²paµiññ±ti eva½ vibh±ga½ dassetv±va atthavaººana½ kariss±ma.
Puggalo upalabbhati saccikaµµhaparamatthen±ti hi aya½ sakav±d²pucch±. T±ya “ye atthi puggaloti eva½laddhik± puggalav±dino, te eva½ pucchitabb±”ti d²peti. Ke pana puggalav±dinoti? S±sane vajjiputtak± ceva samitiy± ca bahiddh± ca bah³ aññatitthiy±. Tattha puggaloti att±, satto j²vo. Upalabbhat²ti paññ±ya upagantv± labbhati, ñ±yat²ti attho. Saccikaµµhaparamatthen±ti ettha saccikaµµhoti m±y±mar²ci-±dayo viya abh³t±k±rena aggahetabbo bh³taµµho. Paramatthoti anussav±divasena aggahetabbo uttamattho. Ubhayen±pi yo parato “puggalo upalabbhati saccikaµµhaparamatthena, r³pañca upalabbhat²”ti-±din± khandh±yatanadh±tu-indriyavasena sattapaññ±savidho dhammappabhedo dassito Yath± so bh³tena sabh±vaµµhena upalabbhati, eva½ tava puggalo upalabbhat²ti pucchati. Parav±d² ±mant±ti paµij±n±ti. Paµij±nanañhi katthaci “±ma, bhante”ti ±gacchati, katthaci “±mo”ti paµij±nana½ ±gacchati. Idha pana “±mant±”ti ±gata½. Tatr±ya½ adhipp±yo– so hi ya½ ta½ parato vutta½ bhagavat±– “atthi puggalo attahit±ya paµipanno”ti sutta½ ±gata½, ta½ gahetv± yasm± pana bhagav± saccav±d² na visa½v±danapurekkh±ro v±ca½ bh±sati, n±pi anussav±divasena dhamma½ deseti, sadevaka½ pana loka½ saya½ abhiññ± sacchikatv± pavedeti, tasm± yo tena vutto “atthi puggalo attahit±ya paµipanno”ti, so saccikaµµhaparamattheneva atth²ti laddhi½ gahetv± “±mant±”ti paµij±n±ti.
Athassa t±disassa lesavacanassa chalav±dassa ok±sa½ adadam±no sakav±d² yo saccikaµµhoti-±dim±ha. Tatr±ya½ adhipp±yo– yv±ya½ parato “sappaccayo appaccayo, saªkhato asaªkhato, sassato, asassato sanimitto animitto”ti eva½ parid²pito r³p±disattapaññ±savidho dhammappabhedo ±gato; na sammutisaccavasena, n±pi anussav±divasena gahetabbo. Attano pana bh³tat±ya eva saccikaµµho, attapaccakkhat±ya ca paramattho. Ta½ sandh±y±ha– “yo saccikaµµho paramattho, tato so puggalo upalabbhati saccikaµµhaparamatthen±”ti.
Tatoti karaºavacanameta½, tasm± tena saccikaµµhaparamatthena so puggalo upalabbhat²ti ayamettha attho. Ida½ vutta½ hoti– ruppan±dibhedena v± sappaccay±dibhedena v± ±k±rena yo saccikaµµhaparamattho upalabbhati, ki½ te puggalopi ten±k±rena upalabbhat²ti? Na heva½ vattabbeti avaj±nan± parav±dissa. So hi tath±r³pa½ puggala½ anicchanto avaj±n±ti. Tatr±ya½ padacchedo– ‘na hi eva½ vattabbe’ti, na hi evantipi vaµµati. Dvinnampi eva½ na vattabboti attho.
¾j±n±hi niggahanti sakav±divacana½. Yasm± te purim±ya vattabbapaµiññ±ya pacchim± navattabbapaµiññ±, pacchim±ya ca purim± na sandhiyati, tasm±pi niggaha½ patto. Ta½ niggaha½ dosa½ apar±dha½ sampaµicch±h²ti attho. Eva½ niggaha½ ±j±n±petv± id±ni ta½ µhapan±ya ceva anulomapaµilomato p±pan±ropan±nañca vasena p±kaµa½ karonto hañci puggaloti-±dim±ha. Tattha hañci puggalo upalabbhat²ti yadi puggalo upalabbhati, sace puggalo upalabbhati saccikaµµhaparamatthen±ti attho. Aya½ t±va parav±d²pakkhassa µhapanato niggahap±pan±ropan±na½ lakkhaºabh³t± anulomaµhapan± n±ma. Tena vata reti-±di anulomapakkhe niggahassa p±pitatt± anulomap±pan± n±ma. Tattha ten±ti k±raºavacana½. Vat±ti okappanavacana½. Reti ±mantanavacana½. Ida½ vutta½ hoti– tena, re vattabbe vata, re hambho, bhadramukha, tena k±raºena vattabboyev±ti. Ya½ tattha vades²ti-±di anulomapakkhe niggahassa ±ropitatt± anulomaropan± n±ma. Ya½ tassa pariyos±ne micch±tipada½ tassa purato ida½ te’ti ±haritabba½. Ida½ te micch±ti ayañhettha attho. Parato ca p±¼iya½ eta½ ±gatameva.
No ce pana vattabbeti-±di “na heva½ vattabbe”ti paµikkhittapakkhassa µhapitatt± paµilomato niggahap±pan±ropan±na½ lakkhaºabh³t± paµilomaµhapan± n±ma. No ca vata reti-±di paµilomapakkhe niggahassa p±pitatt± paµilomap±pan± n±ma. Puna ya½ tattha vades²ti-±di paµilomapakkhe niggahassa ±ropitatt± paµilomaropan± n±ma. Idh±pi pariyos±ne micch±tipadassa purato ida½ teti ±haritabbameva. Paratopi evar³pesu µh±nesu eseva nayo.
Tatr±ya½ ±dito paµµh±ya saªkhepattho– yadi puggalo upalabbhati saccikaµµhaparamatthena, tena vata bho so upalabbhat²ti vattabbo. Ya½ pana tattha vadesi “vattabbo kho purimapañhe ‘saccikaµµhaparamatthena upalabbhat²’ti, no ca vattabbo dutiyapañhe ‘tato so puggalo upalabbhat²”’ti, ida½ te micch±ti eva½ t±va anulomato µhapan±p±pan±ropan± honti. Atha na vattabbo dutiyapañhe “tato so upalabbhat²”ti, purimapañhepi na vattabbova. Ya½ panettha vadesi “vattabbo kho purimapañhe ‘saccikaµµhaparamatthena upalabbhat²’ti, no ca vattabbo dutiyapañhe ‘tato so puggalo upalabbhat²”’ti, ida½ te micch±ti eva½ paµilomato µhapan±p±pan±ropan± honti. Evameta½ niggahassa ca anulomapaµilomato catunna½ p±pan±ropan±nañca vuttatt± upalabbhat²ti-±dika½ anulomapañcaka½ n±ma. Ettha ca kiñc±pi anulomato p±pan±ropan±hi eko, paµilomato p±pan±ropan±hi ekoti dve niggah± kat±. ‘¾j±n±hi niggahan’ti etasseva panettha puggalo upalabbhat²ti paµhama½ v±da½ niss±ya paµhamassa niggahassa dv²h±k±rehi ±ropitatt± ekov±ya½ niggahoti paµhamo niggaho.
2. Id±ni paccan²kanayo hoti. Tattha pucch± parav±dissa. So hi “atthi puggalo attahit±ya paµipanno”ti gahitatt± “nupalabbhat²”ti asampaµicchanto eva½ pucchati. Sakav±d² yath± r³p±didhamm± upalabbhanti, eva½ anupalabbhan²yato ±mant±ti paµij±n±ti. Puna itaro attan± adhippeta½ saccikaµµha½yeva sandh±ya yo saccikaµµhoti-±dim±ha. Sammutisaccaparamatthasacc±ni v± ekato katv±pi evam±ha. Sakav±d² ‘puggalo’ti up±d±paññattisabbh±vatopi dvinna½ sacc±na½ ekato katv± pucchitatt±pi na hevanti paµikkhipati.
Id±ni kiñc±pi tena paµhama½ paramatthasaccavasena nupalabbhan²yat± sampaµicchit±, pacch± sammutisaccavasena vomissakavasena v± paµikkhitt±. Parav±d² pana ‘nupalabbhat²’ti vacanas±maññamatta½ chalav±da½ niss±ya ya½ tay± paµhama½ paµiññ±ta½, ta½ pacch± paµikkhittanti bhaº¹anassa paµibhaº¹ana½ viya attano katassa niggahakammassa paµikamma½ karonto ±j±n±hi paµikammanti ±ha. Id±ni yath±ssa anulomapañcake sakav±din± v±daµµhapana½ katv± anulomapaµilomato p±pan±ropan±hi niggaho p±kaµo kato, eva½ paµikamma½ p±kaµa½ karonto hañci puggaloti-±dim±ha. Ta½ heµµh± vuttanayeneva atthato veditabba½. Yasm± panettha µhapan± n±ma parav±d²pakkhassa µhapanato “aya½ tava doso”ti dassetu½ µhapanamattameva hoti, na niggahassa v± paµikammassa v± p±kaµabh±vakaraºa½, p±pan±ropan±hi panassa p±kaµakaraºa½ hoti. Tasm± ida½ anulomapaµilomato p±pan±ropan±na½ vasena cat³h±k±rehi. Paµikammassa katatt± paµikammacatukka½ n±m±ti eka½ catukka½ veditabba½.
3. Eva½ paµikamma½ katv± id±ni yv±ssa anulomapañcake sakav±din± niggaho kato, tassa tameva chalav±da½ niss±ya dukkaµabh±va½ dassento tvañce pana maññas²ti-±dim±ha. Tattha tva½ ce pana maññas²ti yadi tva½ maññasi. Vattabbe khoti ida½ paccan²ke ±mant±ti paµiñña½ sandh±ya vutta½ No ca vattabbeti ida½ pana na hev±ti avaj±nana½ sandh±ya vutta½. Tena tava tatth±ti tena k±raºena tva½yeva tasmi½ nupalabbhat²ti pakkhe– “heva½ paµij±nantanti ±mant±”ti eva½ paµij±nanto. Heva½ niggahetabbeti puna na hev±ti avaj±nanto eva½ niggahetabbo. Atha ta½ niggaºh±m±ti atheva½ niggah±raha½ ta½ niggaºh±ma. Suniggahito ca hos²ti sakena matena niggahitatt± suniggahito ca bhavasi.
Evamassa niggahetabbabh±va½ dassetv± id±ni ta½ niggaºhanto hañc²ti-±dim±ha. Tattha µhapan±p±pan±ropan± heµµh± vuttanayeneva veditabb±. Pariyos±ne pana ida½ te micch±ti ida½ tava vacana½ micch± hot²ti attho. Ida½ chalav±dena cat³hi ±k±rehi niggahassa katatt± niggahacatukka½ n±ma.
4. Eva½ niggaha½ katv±pi id±ni “yadi aya½ may± tava matena kato niggaho dunniggaho, yo mama tay± heµµh± anulomapañcake kato niggaho, sopi dunniggaho”ti dassento ese ce dunniggahiteti-±dim±ha. Tattha ese ce dunniggahiteti eso ce tava v±do may± dunniggahito. Atha v± eso ce tava may± kato niggaho dunniggaho. Hevameva½ tattha dakkh±ti tatth±pi tay± mama heµµh± kate niggahe evameva½ passa. Id±ni yv±ssa heµµh± sakav±din± niggaho kato, ta½ “vattabbe kho”ti-±divacanena dassetv± puna ta½ niggaha½ aniggahabh±va½ upanento no ca maya½ tay±ti-±dim±ha. Tattha no ca maya½ tay± tattha het±ya paµiññ±y±ti-±d²su ayamattho– yasm± so tay± mama kato niggaho dunniggaho, tasm± maya½ tay± tattha anulomapañcake ±mant±ti et±ya paµiññ±ya eva½ paµij±nant± puna na hev±ti paµikkhepe katepi “±j±n±hi niggahan”ti eva½ na niggahetabboyeva. Eva½ aniggahetabbampi ma½ niggaºh±si, ²disena pana niggahena dunniggahit± maya½ homa.
Id±ni ya½ niggaha½ sandh±ya “dunniggahit± ca hom±”ti avoca, ta½ dassetu½ hañci puggalo…pe… ida½ te micch±ti-±ha. Evamida½ anulomapaµilomato cat³hi p±pan±ropan±hi niggahassa upan²tatt± upanayanacatukka½ n±ma hoti.
5. Id±ni “na heva½ niggahetabbe”ti-±dika½ niggamanacatukka½ n±ma hoti. Tattha na heva½ niggahetabbeti yath±ha½ tay± niggahito, na hi eva½ niggahetabbo. Etassa hi niggahassa dunniggahabh±vo may± s±dhito. Tena h²ti tena k±raºena, yasm± esa niggaho dunniggaho, tasm± ya½ ma½ niggaºh±si hañci puggalo…pe… ida½ te micch±ti, ida½ niggaºhana½ tava micch±ti attho. Tena hi ye kate niggaheti yena k±raºena ida½ micch±, tena k±raºena yo tay± niggaho kato, so dukkaµo. Ya½ may± paµikamma½ kata½, tadeva sukata½. Y±pi ces± paµikammacatukk±divasena kath±maggasampaµip±dan± kat±, s±pi sukat±. Evameta½ puggalo upalabbhat²ti-±dikassa anulomapañcakassa nupalabbhat²ti-±dik±na½ paµikammaniggahopanayananiggamanacatukk±na½ vasena anulomapaccan²kapañcaka½ n±ma niddiµµhanti veditabba½. Ett±vat± sakav±dino pubbapakkhe sati parav±dino vacanas±maññamattena chalav±dena jayo hoti.