120. Na sakk± pametunti appameyyo. Yath± hi ±k±sassa na sakk± pam±ºa½ gahetu½, eva½ kh²º±savassa. Tenesa ‘appameyyo’ti vutto. 121. Na sevitabb±d²su– na sevitabboti na upasaªkamitabbo. Na bhajitabboti na all²yitabbo. Na payirup±sitabboti na santike nis²danavasena punappuna½ up±sitabbo. H²no hoti s²len±ti-±d²su up±d±yup±d±ya h²nat± veditabb± Yo hi pañca s²l±ni rakkhati, so dasa s²l±ni rakkhantena na sevitabbo. Yo pana dasa s²l±ni rakkhati, so catup±risuddhis²la½ rakkhantena na sevitabbo. Aññatra anudday± aññatra anukamp±ti µhapetv± anuddayañca anukampañca. Attano atth±ya eva hi evar³po puggalo na sevitabbo. Anudday±nukamp±vasena pana ta½ upasaªkamitu½ vaµµati. 122. Sadiso hot²ti sam±no hoti. S²las±maññagat±na½ satanti s²lena sam±nabh±va½ gat±na½ sant±na½. S²lakath± ca no bhavissat²ti eva½ sam±nas²l±na½ amh±ka½ s²lameva ±rabbha kath± bhavissati. S± ca no ph±su bhavissat²ti s± ca s²lakath± amh±ka½ ph±suvih±ro sukhavih±ro bhavissati. S± ca no pavattin² bhavissat²ti s± ca amh±ka½ kath± divasampi kathent±na½ pavattin² bhavissati, na paµihaññissati. Dv²su hi s²lavantesu ekena s²lassa vaººe kathite itaro anumodati; tena tesa½ kath± ph±su ceva hoti, pavattin² ca. Ekasmi½ pana duss²le sati duss²lassa s²lakath± dukkath±ti neva s²lakath± hoti, na ph±su hoti, na pavattin². Sam±dhipaññ±kath±supi eseva nayo. Dve hi sam±dhil±bhino sam±dhikatha½, sappaññ± ca paññ±katha½ kathent±, ratti½ v± divasa½ v± atikkantampi na j±nanti. 123. Sakkatv± garu½ katv±ti sakk±rañceva garuk±rañca karitv±. Adhiko hot²ti atireko hoti. S²lakkhandhanti s²lar±si½. Parip³ress±m²ti ta½ atirekas²la½ puggala½ niss±ya attano aparip³ra½ s²lar±si½ parip³ra½ kariss±mi. Tattha tattha paññ±ya anuggahess±m²ti ettha s²lassa asapp±ye anupak±radhamme vajjetv± sapp±ye upak±radhamme sevanto tasmi½ tasmi½ µh±ne s²lakkhandha½ paññ±ya anuggaºh±ti n±ma. Sam±dhipaññ±kkhandhesupi eseva nayo. 124. Jigucchitabb±d²su– jigucchitabboti g³tha½ viya jigucchitabbo. Atha kho nanti atha kho assa. Kittisaddoti kath±saddo. Evamevanti ettha g³thak³po viya duss²lya½ daµµhabba½. G³thak³pe patitv± µhito dhaman²-ahi viya duss²lapuggalo. Guthak³pato uddhariyam±nena tena ahin± purisassa sar²ra½ ±ru¼hen±pi adaµµhabh±vo viya duss²la½ sevam±nass±pi tassa kiriy±ya k±raºabh±vo sar²ra½ g³thena makkhetv± ahino gatak±lo viya duss²la½ sevam±nassa p±pakittisaddassa abbhuggamanak±lo veditabbo. 125. Tinduk±l±tanti tindukarukkha-al±ta½. Bhiyyoso matt±ya cicciµ±yat²ti tañhi jh±yam±na½ pakatiy±pi papaµik±yo muñcanta½ cicciµ±yati ciµiciµ±ti sadda½ karoti. Ghaµµita½ pana adhimatta½ karot²ti attho. Evamevanti evameva½ kodhano attano dhammat±yapi uddhato caº¹ikato hutv± carati. Appamattaka½ pana vacana½ vuttak±le ‘m±disa½ n±ma eva½ vadat²’ti atirekatara½ uddhato caº¹ikato hutv± carati. G³thak³poti g³thapuººak³po, g³thar±siyeva v±. Opammasa½sandana½ panettha purimanayeneva veditabba½. Tasm± evar³po puggalo ajjhupekkhitabbo, na sevitabboti yasm± kodhano atiseviyam±nopi ati-upasaªkamiyam±nopi kujjhatiyeva, ‘ki½ imin±’ti paµikkamantopi kujjhatiyeva, tasm± pal±laggi viya ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo. Ki½ vutta½ hoti? Yo hi pal±laggi½ ati-upasaªkamitv± tappati, tassa sar²ra½ jh±yati. Yo atipaµikkamitv± tappati, tassa s²ta½ na v³pasammati. Anupasaªkamitv± apaµikkamitv± pana majjhattabh±vena tappentassa s²ta½ v³pasammati, k±yopi na ¹ayhati. Tasm± pal±laggi viya kodhano puggalo majjhattabh±vena ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo, na bhajitabbo, na payirup±sitabbo. 126. Kaly±ºamittoti sucimitto. Kaly±ºasah±yoti sucisah±yo. Sah±yoti sahag±m² saddhi½caro. Kaly±ºasampavaªkoti kaly±ºesu sucipuggalesu sampavaªko, tanninnatappoºatappabbh±ram±nasoti attho. 127. S²lesu parip³rak±r²ti-±d²su– s²lesu parip³rak±rinoti ete ariyas±vak± y±ni t±ni maggabrahmacariyassa ±dibh³t±ni, ±dibrahmacariyak±ni, p±r±jikasaªkh±t±ni catt±ri mah±s²lasikkh±pad±ni, tesa½ av²tikkamanato y±ni khudd±nukhuddak±ni ±pajjanti, tehi ca vuµµh±nato s²lesu ya½ kattabba½, ta½ parip³ra½ samatta½ karont²ti ‘s²lesu parip³rak±rino’ti vuccanti. Sam±dhip±ribandhak±na½ pana k±mar±gaby±p±d±na½, paññ±p±ribandhakassa ca saccapaµicch±dakassa mohassa asam³hatatt±, sam±dhi½ paññañca bh±vent±pi sam±dhipaññ±su ya½ kattabba½ ta½ mattaso pam±ºena padesamattameva karont²ti sam±dhismi½ paññ±ya ca mattaso k±rinoti vuccanti. Imin± up±yena itaresupi dv²su nayesu attho veditabbo. Tatr±ya½ aparopi suttantanayo–
“Idha, bhikkhave, bhikkhu s²lesu parip³rak±r² hoti, sam±dhismi½ mattaso k±r², paññ±ya mattaso k±r². So y±ni t±ni khudd±nukhuddak±ni sikkh±pad±ni t±ni ±pajjatipi, vuµµh±tipi. Ta½ kissa hetu? Na hi mettha, bhikkhave, abhabbat± vutt±. Y±ni ca kho t±ni sikkh±pad±ni ±dibrahmacariyak±ni brahmacariyas±rupp±ni, tattha dhuvas²lo ca hoti, µhitas²lo ca, sam±d±ya sikkhati sikkh±padesu. So tiººa½ sa½yojan±na½ parikkhay± sot±panno hoti, avinip±tadhammo niyato sambodhipar±yaºo. Idha pana, bhikkhave, bhikkhu s²lesu…pe… so tiººa½ sa½yojan±na½ parikkhay±, r±gadosamoh±na½ tanutt±, sakad±g±m² hoti; sakideva ima½ loka½ ±gantv± dukkhassanta½ karoti. Idha pana, bhikkhave, bhikkhu s²lesu parip³rak±r² hoti, sam±dhismi½ parip³rak±r², paññ±ya mattaso k±r². So y±ni t±ni…pe… sikkhati sikkh±padesu. So pañcanna½ orambh±giy±na½…pe… an±vattidhammo tasm± lok±. Idha pana, bhikkhave bhikkhu s²lesu parip³rak±r², sam±dhismi½ parip³rak±r², paññ±ya parip³rak±r². So y±ni t±ni khudd±nukhuddak±ni…pe… sikkhati sikkh±padesu. So ±sav±na½ khay±…pe… upasampajja viharat²”ti (a. ni. 3.87).
130. Satth±raniddese– pariñña½ paññapet²ti pah±na½ samatikkama½ paññapeti. Tatr±ti tesu t²su janesu. Tena daµµhabboti tena paññ±panena so satth± r³p±vacarasam±pattiy± l±bh²ti daµµhabboti attho. Dutiyav±repi eseva nayo. Samm±sambuddho satth± tena daµµhabboti tena titthiyehi as±dh±raºena paññ±panena aya½ tatiyo satth± sabbaññubuddho daµµhabbo. Titthiy± hi k±m±na½ pariñña½ paññapent± r³pabhava½ vakkhanti. R³p±na½ pariñña½ paññapent± ar³pabhava½ vakkhanti. Vedan±na½ pariñña½ paññapent± asaññabhava½ vakkhanti. Samm± paññapent± ‘eva½ paññapeyyu½’, no ca samm± paññapetu½ sakkonti. Samm±sambuddho pana k±m±na½ pariñña½ pah±na½ an±g±mimaggena paññapeti R³pavedan±na½ pariñña½ pah±na½ arahattamaggena paññapeti. Ime tayo satth±roti ime dve jan± b±hirak±, eko samm±sambuddhoti– imasmi½ loke tayo satth±ro n±ma. 131. Dutiye satth±raniddese– diµµhe ceva dhammeti imasmi½ attabh±ve. Att±na½ saccato thetato paññapet²ti “att± n±meko atthi nicco dhuvo sassato”ti bh³tato thirato paññapeti. Abhisampar±yañc±ti aparasmi½ attabh±ve evameva paññapeti. Sesamettha vuttanayeneva veditabbanti.
Tikaniddesavaººan±.
4. Catukkaniddesavaººan±
132. Catukkaniddese– asappurisoti l±makapuriso. P±ºa½ atip±tet²ti p±º±tip±t². Adinna½ ±diyat²ti adinn±d±y². K±mesu micch± carat²ti k±mesumicch±c±r². Mus± vadat²ti mus±v±d². Sur±merayamajjapam±de tiµµhat²ti sur±merayamajjapam±daµµh±y². 133. P±º±tip±te sam±dapet²ti yath± p±ºa½ atip±teti, tath± na½ tattha gahaºa½ gaºh±peti. Sesesupi eseva nayo. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo yasm± saya½ katena ca duss²lyena samann±gato yañca sam±dapitena kata½, tato upa¹¹hassa d±y±do, tasm± asappurisena asappurisataroti vuccati. Sappurisoti uttamapuriso. 135. Sappurisena sappurisataroti attan± katena sus²lyena samann±gatatt± yañca sam±dapito karoti. Tato upa¹¹hassa d±y±datt± uttamapurisena uttamapurisataro. 136. P±poti akusalakammapathasaªkh±tena dasavidhena p±pena samann±gato. 138. Kaly±ºoti kusalakammapathasaªkh±tena dasavidhena kaly±ºadhammena samann±gato suddhako bhadrako. Sesamettha heµµh± vuttanayatt± utt±natthameva. 140. P±padhamm±d²su– p±po dhammo ass±ti p±padhammo. Kaly±ºo dhammo ass±ti kaly±ºadhammo. Sesamettha utt±natthameva. 144. S±vajj±d²su– s±vajjoti sadoso. S±vajjena k±yakammen±ti sadosena p±º±tip±t±din± k±yakammena. Itaresupi eseva nayo. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo t²hi dv±rehi ±y³hanakammassa sadosatt±, g³thakuºap±dibharito padeso viya s±vajjoti vuccati. 145. S±vajjena bahulanti yassa s±vajjameva k±yakamma½ bahu hoti, appa½ anavajja½; so s±vajjena bahula½ k±yakammena samann±gato, appa½ anavajjen±ti vuccati. Itaresupi eseva nayo. Ko pana evar³po hot²ti? Yo g±madhammat±ya v± nigamadhammat±ya v± kad±ci karahaci uposatha½ sam±diyati, s²l±ni p³reti. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo t²hi dv±rehi ±y³hanakammesu s±vajjasseva bahulat±ya anavajjassa appat±ya vajjabahuloti vuccati. Yath± hi ekasmi½ padese dubbaºº±ni duggandh±ni pupph±ni r±sikat±nassu, tesa½ upari taha½ taha½ atimuttakavassikap±µal±ni patit±ni bhaveyyu½. Evar³po aya½ puggalo veditabbo. Yath± pana ekasmi½ padese atimuttakavassikap±µal±ni r±sikat±nassu, tesa½ upari taha½ taha½ dubbaººaduggandh±ni badarapupph±d²ni patit±ni bhaveyyu½. Evar³po tatiyo puggalo veditabbo. Catuttho pana t²hipi dv±rehi ±y³hanakammassa niddosatt±, catumadhurabharitasuvaººap±ti viya daµµhabbo. Tesu paµhamo andhab±laputhujjano. Dutiyo antarantar± kusalassa k±rako lokiyaputhujjano. Tatiyo sot±panno sakad±g±mi-an±g±minopi eteneva saªgahit±. Catuttho kh²º±savo. So hi ekantena anavajjoyeva. Aya½ aªguttaraµµhakath±yo. 148. Ugghaµitaññ³-±d²su– ugghaµitaññ³ti ettha ugghaµita½ n±ma ñ±ºuggh±µana½, ñ±ºe ugghaµitamatteyeva j±n±t²ti attho. Saha ud±haµavel±y±ti ud±h±re ud±haµamatteyeva. Dhamm±bhisamayoti catusaccadhammassa ñ±ºena saddhi½ abhisamayo. Aya½ vuccat²ti aya½ ‘catt±ro satipaµµh±n±’ti-±din± nayena sa½khittena m±tik±ya µhapiyam±n±ya desan±nus±rena ñ±ºa½ pesetv± arahatta½ gaºhitu½ samattho puggalo ugghaµitaññ³ti vuccati.