103. Vajir³pamacittat±yapi ida½ opammasa½sandana½– vajira½ viya hi arahattamaggañ±ºa½ daµµhabba½. Maºigaºµhip±s±ºagaºµhi viya arahattamaggavajjh± kiles±. Vajirassa maºigaºµhi½ v± p±s±ºagaºµhi½ v± vinivijjhitv± agamanabh±vassa natthibh±vo viya arahattamaggañ±ºena acchejj±na½ kiles±na½ natthibh±vo. Vajirena nibbiddhavedhassa puna apaµip³raºa½ viya arahattamaggena chinn±na½ kiles±na½ puna anupp±do daµµhabbo. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo vajir³pamacittoti vuccati. Kiles±na½ m³lagh±takaraºasamatthat±ya vajirena sadisacittoti attho.
104. Andh±d²su tath±r³pa½ cakkhu na hot²ti tath±j±tika½ tath±sabh±va½ paññ±cakkhu na hoti. Ph±ti½ kareyy±ti ph²ta½ va¹¹hita½ kareyya. S±vajj±navajjeti sadosaniddose. H²nappaº²teti adhamuttame. Kaºhasukkasappaµibh±geti kaºhasukk±yeva aññamaññapaµib±hanato paµipakkhavasena sappaµibh±g±ti vuccanti. Aya½ panettha saªkhepo– kusale dhamme ‘kusal± dhamm±’ti yena paññ±cakkhun± j±neyya, akusale dhamme ‘akusal± dhamm±’ti, s±vajj±d²supi eseva nayo. Kaºhasukkasappaµibh±gesu pana kaºhadhamme ‘sukkasuppaµibh±g±’ti, sukkadhamme ‘kaºhasappaµibh±g±’ti yena paññ±cakkhun± j±neyya. Tath±r³pampissa cakkhu na hot²ti imin± nayena sesaµµh±nesupi attho veditabbo. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo diµµhadhammikabhogasa½haraºapaññ±cakkhuno ca sampar±yikatthasodhanapaññ±cakkhuno ca abh±v± andhoti vuccati. Dutiyo diµµhadhammikabhogasa½haraºapaññ±cakkhuno bh±v±, sampar±yikatthasodhanapaññ±cakkhuno pana abh±v± ekacakkh³ti vuccati. Tatiyo dvinnampi bh±v± dvicakkh³ti vuccati.
107. Avakujjapaññ±d²su dhamma½ desent²ti up±sako dhammassavanatth±ya ±gatoti attano kamma½ pah±ya dhamma½ desenti. ¾dikaly±ºanti ±dimhi kaly±ºa½ bhaddaka½ anavajja½ niddosa½ katv± desenti. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha pana ±d²ti pubbapaµµhapan±. Majjhanti kath±vemajjha½. Pariyos±nanti sanniµµh±na½. Itissa dhamma½ kathent± pubbapaµµhapanepi kaly±ºa½ bhaddaka½ anavajjameva katv± kathenti, vemajjhepi, pariyos±nepi. Ettha ca atthi desan±ya ±dimajjhapariyos±n±ni, atthi s±sanassa. Tattha desan±ya t±va– catuppadikag±th±ya paµhamapada½ ±di, dve pad±ni majjha½, avas±napada½ pariyos±na½. Ek±nusandhikasuttassa– nid±na½ ±di, anusandhi majjha½, idamavoc±ti appan± pariyos±na½. Anek±nusandhikassa– paµhamo anusandhi ±di tato para½ eko v± anek± v± majjha½, pacchimo pariyos±na½. Aya½ t±va desan±ya nayo.
S±sanassa pana s²la½ ±di, sam±dhi majjha½, vipassan± pariyos±na½. Sam±dhi v± ±di, vipassan± majjha½, maggo pariyos±na½. Vipassan± v± ±di, maggo majjha½, phala½ pariyos±na½. Maggo v± ±di, phala½ majjha½, nibb±na½ pariyos±na½ Dve dve v± kariyam±ne s²lasam±dhayo ±di, vipassan±magg± majjha½, phalanibb±n±ni pariyos±na½. S±tthanti s±tthaka½ katv± desenti. Sabyañjananti akkharap±rip³ri½ katv± desenti. Kevalaparipuººanti sakalaparipuººa½ an³na½ katv± desenti. Parisuddhanti parisuddha½ nijjaµa½ niggaºµhi½ katv± desenti. Brahmacariya½ pak±sent²ti eva½ desent± ca seµµhacariyabh³ta½ sikkhattayasaªgahita½ ariya½ aµµhaªgika½ magga½ pak±senti. Neva ±di½ manasi karot²ti neva pubbapaµµhapana½ manasi karoti. Kumbhoti ghaµo. Nikkujjoti adhomukho µhapito. Evamevanti ettha kumbho nikkujjo viya avakujjapañño puggalo daµµhabbo. Udak±siñcanak±lo viya dhammadesan±ya laddhak±lo. Udakassa vivaµµanak±lo viya tasmi½ ±sane nisinnassa uggahetu½ asamatthak±lo. Udakassa asaºµh±nak±lo viya uµµhahitv± asallakkhaºak±lo veditabbo. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo avakujjapaññoti vuccati. Adhomukhapaññoti attho.
108. ¾kiºº±n²ti pakkhitt±ni. Satisammos± pakireyy±ti muµµhassatit±ya vikireyya. Evamevanti ettha ucchaªgo viya ucchaªgapañño puggalo daµµhabbo. N±n±khajjak±ni viya n±nappak±ra½ buddhavacana½. Ucchaªge n±n±khajjak±ni kh±dantassa nisinnak±lo viya tasmi½ ±sane nisinnassa uggahaºak±lo. Vuµµhahantassa satisammos± vikiraºak±lo viya tasm± ±san± vuµµh±ya gacchantassa asallakkhaºak±lo veditabbo. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo ucchaªgapaññoti vuccati. Ucchaªgasadisapaññoti attho.
109. Ukkujjoti uparimukho µhapito. Saºµh±t²ti patiµµhahati. Evameva khoti ettha uparimukho µhapito kumbho viya puthupañño puggalo daµµhabbo. Udakassa ±sittak±lo viya desan±ya laddhak±lo. Udakassa saºµh±nak±lo viya tattha nisinnassa uggahaºak±lo. No vivaµµanak±lo viya uµµh±ya gacchantassa sallakkhaºak±lo veditabbo. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo puthupaññoti vuccati. Vitth±rikapaññoti attho.
110. Av²tar±g±d²su– yath± sot±pannasakad±g±mino, eva½ puthujjanopi pañcasu k±maguºesu, t²su ca bhavesu av²tar±go. Adabbat±ya pana na gahito. Yath± hi cheko va¹¹hak² dabbasambh±rattha½ vana½ paviµµho na ±dito paµµh±ya sampattasampattarukkhe chindati, ye panassa dabbasambh±r³pag± honti, teyeva chindati; evamidh±pi bhagavat± dabbaj±tik± ariy±va gahit±, puthujjan± pana adabbat±ya na gahit±ti veditabb±. K±mesu v²tar±goti pañcasu k±maguºesu v²tar±go. Bhavesu av²tar±goti r³p±r³pabhavesu av²tar±go.
113. P±s±ºalekh³pam±d²su– anuset²ti appah²nat±ya anuseti. Na khippa½ lujjat²ti na antar± nassati, kappuµµh±neneva nassati. Evamevanti eva½ tass±pi puggalassa kodho na antar± punadivase v± aparadivase v± nibb±ti, addhaniyo pana hoti. Maraºeneva nibb±t²ti attho. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo p±s±ºalekh± viya kujjhanabh±vena ciraµµhitikato p±s±ºalekh³pamoti vuccati.
114. So ca khvassa kodhoti so appamattakepi k±raºe sahas± kuddhassa kodho. Na ciranti acira½ appah²nat±ya n±nuseti. Yath± pana pathaviya½ ±ka¹¹hitv± katalekh± v±t±d²hi khippa½ nassati, evamassa sahas± uppannopi kodho khippameva nibb±t²ti attho. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo pathaviya½ lekh± viya kujjhanabh±vena aciraµµhitikato pathav²lekh³pamoti vuccati.
115. ¾g±¼hen±ti atig±¼hena mammacchedakena thaddhavacanena. Pharusen±ti na sotasukhena. Aman±pen±ti na cittasukhena. Sa½sandat²ti ek²bhavati. Sandhiyat²ti ghaµayati. Sammodat²ti nirantaro hoti. Atha v±– sa½sandat²ti cittakiriy±d²su cittena samodh±na½ gacchati. Kh²rodaka½ viya ek²bh±va½ upet²ti attho. Sandhiyat²ti µh±nagaman±d²su k±yakiriy±d²su k±yena samodh±na½ gacchati. Tilataº¹ul± viya miss²bh±va½ upet²ti attho. Sammodat²ti uddesaparipucch±d²su vac²kiriy±su v±c±ya samodh±na½ gacchati. Vippav±sagatopi piyasah±yako viya piyatarabh±va½ upet²ti attho. Apica– kiccakaraº²yesu tehi saddhi½ ±ditova ekakiriyabh±va½ upagacchanto sa½sandati. Y±va majjh± pavattanto sandhiyati, y±va pariyos±n± anivattanto sammodat²tipi veditabbo. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo udakalekh± viya khippa½ sa½sandanato udakalekh³pamoti vuccati.
116. Potthak³pamesu– y±ya upam±ya te potthak³pam±ti vuccanti, ta½ t±va upama½ dassetu½ tayo potthak±ti-±di vutta½. Tattha navoti navav±yimo. Potthakoti s±ºav±kas±µako. Dubbaººoti vivaººo. Dukkhasamphassoti kharasamphasso. Appagghoti atibahu½ agghanto kah±paºagghanako hoti. Majjhimoti paribhogamajjhimo. So hi navabh±va½ atikkamitv± jiººabh±va½ appatto majjhe paribhogak±lepi dubbaººo ca dukkhasamphasso ca appagghoyeva ca hoti. Atibahu½ agghanto a¹¹ha½ agghati. Jiººak±le pana a¹¹ham±saka½ v± k±kaºika½ v± agghati. Ukkhaliparimajjananti k±¼ukkhaliparipuñchana½.
Navoti upasampad±ya pañcavassak±lato heµµh± j±tiy± saµµhivassopi navoyeva. Dubbaººat±y±ti sar²ravaººenapi guºavaººenapi dubbaººat±ya. Duss²lassa hi parisamajjhe nisinnassa nittejat±ya sar²ravaººopi na sampajjati, guºavaººe vattabbameva natthi. Ye kho panass±ti ye kho pana tassa upaµµh±k± v± ñ±timitt±dayo v± eta½ puggala½ sevanti. Tesa½ tanti tesa½ puggal±na½ cha satth±re sevant±na½ micch±diµµhik±na½ viya, devadatta½ sevant±na½ kok±lik±d²na½ viya ca ta½ sevana½ d²gharatta½ ahit±ya dukkh±ya hoti. Majjhimoti pañcavassak±lato paµµh±ya y±va navavassak±l± majjhimo n±ma. Theroti dasavassak±lato paµµh±ya thero n±ma. Evam±ha½s³ti eva½ vadanti. Ki½ nu kho tuyhanti tuyha½ b±lassa bhaºitena ko atthoti vutta½ hoti. Tath±r³panti tath±j±tika½ tath±sabh±va½ ukkhepan²yakammassa k±raºabh³ta½.
117. K±sikavatth³pamesu k±sikavattha½ n±ma tayo kapp±sa½s³ gahetv± kantitasuttena v±yita½ sukhumavattha½. Ta½ navav±yima½ anaggha½ hoti. Paribhogamajjhima½ v²sampi ti½sampi sahass±ni agghati. Jiººak±le pana aµµhapi dasapi sahass±ni agghati.
Tesa½ ta½ hot²ti tesa½ samm±sambuddh±dayo sevant±na½ viya ta½ sevana½ d²gharatta½ hit±ya sukh±ya hoti. Samm±sambuddhañhi eka½ niss±ya y±vajjak±l± muccanakasatt±na½ pam±ºa½ natthi. Tath± s±riputtattheramah±moggall±natthere avasese ca as²timah±s±vake niss±ya sagga½ gatasatt±na½ pam±ºa½ natthi. Y±vajjak±l± tesa½ diµµh±nugati½ paµipannasatt±nampi pam±ºa½ natthiyeva. ¾dheyya½ gacchat²ti tassa mah±therassa ta½ atthanissita½ vacana½ yath± gandhakaraº¹ake k±sikavattha½ ±dh±tabbata½ µhapetabbata½ gacchati, eva½ uttamaªge sirasmi½ hadaye ca ±dh±tabbata½ µhapetabbatampi gacchati. Sesamettha heµµh± vutt±nus±reneva veditabba½.
118. Suppameyy±d²su– sukhena pametabboti suppameyyo. Idh±ti imasmi½ sattaloke. Uddhatoti uddhaccena samann±gato. Unna¼oti uggatana¼o; tuccham±na½ ukkhipitv± µhitoti attho. Capaloti pattamaº¹an±din± c±pallena samann±gato. Mukharoti mukhakharo. Vikiººav±coti asa½yatavacano. Asam±hitoti cittekaggat±rahito. Vibbhantacittoti bhantacitto, bhantag±v²bhantamig²sappaµibh±go. P±kaµindriyoti vivaµindriyo. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo ‘suppameyyo’ti vuccati. Yath± hi parittassa udakassa sukhena pam±ºa½ gayhati; evameva imehi aguºaªgehi samann±gatassa sukhena pam±ºa½ gayhati. Tenesa ‘suppameyyo’ti vutto.
119. Dukkhena pametabboti duppameyyo. Anuddhat±d²ni vuttapaµipakkhavasena veditabb±ni. Aya½ vuccat²ti aya½ evar³po puggalo ‘duppameyyo’ti vuccati. Yath± hi mah±samuddassa dukkhena pam±ºa½ gayhati; evameva imehi guºaªgehi samann±gatassa dukkhena pam±ºa½ gayhati. T±diso ‘an±g±m² nu kho, kh²º±savo nu kho’ti vattabbata½ gacchati, tenesa ‘duppameyyo’ti vutto.