Eva½ k±¼avallimaº¹apav±s² mah±n±gatthero viya, kalambutitthavih±re vass³pagatabhikkh³ viya ca kammaµµh±nayutteneva cittena p±da½ uddharanto g±masam²pa½ gantv± udakagaº¹³sa½ katv± v²thiyo sallakkhetv± yattha sur±soº¹adhutt±dayo kalahak±rak± caº¹ahatthi-ass±dayo v± natthi, ta½ v²thi½ paµipajjati. Tattha piº¹±ya caram±no na turitaturito viya javena gacchati, na hi javanapiº¹ap±tikadhutaªga½ n±ma kiñci atthi, visamabh³mibh±gappatta½ pana udakasakaµa½ viya niccalo hutv± gacchati, anughara½ paviµµho ca d±tuk±ma½ v± ad±tuk±ma½ v± sallakkhetu½ tadanur³pa½ k±la½ ±gamento bhikkha½ gahetv± antog±me v± bahig±me v± vih±rameva v± ±gantv± yath±ph±suke patir³pe ok±se nis²ditv±, kammaµµh±na½ manasikaronto ±h±re paµik³lasañña½ upaµµhapetv±, akkhabbhañjanavaº±lepanaputtama½s³pamavasena paccavekkhanto aµµhaªgasamann±gata½ ±h±ra½ ±h±reti neva dav±ya, na mad±ya, na maº¹an±ya, na vibh³san±ya…pe… ph±suvih±ro c±ti. Bhutt±v² ca udakakicca½ katv± muhutta½ bhattakilamatha½ paµippassambhetv± yath± purebhatta½, eva½ pacch±bhatta½ purimay±ma½ pacchimay±mañca kammaµµh±nameva manasikaroti. Aya½ vuccati ‘harati ca pacc±harati c±’ti.
Ima½ pana haraºapacc±haraºasaªkh±ta½ gatapacc±gatavatta½ p³rento, yadi upanissayasampanno hoti, paµhamavaye eva arahatta½ p±puº±ti, no ce paµhamavaye p±puº±ti atha majjhimavaye, no ce majjhimavaye p±puº±ti atha pacchimavaye, no ce pacchimavaye p±puº±ti atha maraºasamaye, no ce maraºasamaye p±puº±ti atha devaputto hutv±, no ce devaputto hutv± p±puº±ti anuppanne buddhe nibbatto paccekabodhi½ sacchikaroti, no ce paccekabodhi½ sacchikaroti atha buddh±na½ sammukh²bh±ve khipp±bhiñño v± hoti– seyyath±pi thero b±hiyo d±ruc²riyo, mah±pañño v±– seyyath±pi thero s±riputto, mahiddhiko v±– seyyath±pi thero mah±moggall±no, dhutaªgadharo v±– seyyath±pi thero mah±kassapo, dibbacakkhuko v±– seyyath±pi thero anuruddho, vinayadharo v±– seyyath±pi thero up±li, dhammakathiko v±– seyyath±pi thero puººo mant±ºiputto, ±raññiko v±– seyyath±pi thero revato, bahussuto v±– seyyath±pi thero ±nando, sikkh±k±mo v±– seyyath±pi thero r±hulo buddhaputtoti. Iti imasmi½ catukke yv±ya½ harati ca pacc±harati ca, tassa gocarasampajañña½ sikh±ppatta½ hoti.
Abhikkam±d²su pana asammuyhana½ asammohasampajañña½. Ta½ eva½ veditabba½– idha bhikkhu abhikkamanto v± paµikkamanto v± yath± andhab±laputhujjan± abhikkam±d²su ‘att± abhikkamati, attan± abhikkamo nibbattito’ti v± ‘aha½ abhikkam±mi, may± abhikkamo nibbattito’ti v± sammuyhanti, tath± asammuyhanto ‘abhikkam±m²’ti citte uppajjam±ne teneva cittena saddhi½ cittasamuµµh±nav±yodh±tu viññatti½ janayam±n± uppajjati. Iti cittakiriy±v±yodh±tuvipph±ravasena aya½ k±yasammato aµµhisaªgh±to abhikkamati. Tasseva½ abhikkamato ekekap±duddharaºe pathav²dh±tu ±podh±t³ti dve dh±tuyo omatt± honti mand±, itar± dve adhimatt± honti balavatiyo; tath± atiharaºav²tiharaºesu. Vossajjane tejodh±tu v±yodh±t³ti dve dh±tuyo omatt± honti mand±, itar± dve adhimatt± honti balavatiyo; tath± sannikkhepanasannirujjhanesu tattha uddharaºe pavatt± r³p±r³padhamm± atiharaºa½ na p±puºanti; tath± atiharaºe pavatt± v²tiharaºa½, v²tiharaºe pavatt± vossajjana½, vossajjane pavatt± sannikkhepana½, sannikkhepane pavatt± sannirujjhana½ na p±puºanti; tattha tattheva pabba½ pabba½ sandhi sandhi odhi odhi hutv± tattakap±le pakkhittatila½ viya paµapaµ±yant± bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati? Kassa v± ekassa abhikkamana½? Paramatthato hi dh±t³na½yeva gamana½, dh±t³na½ µh±na½, dh±t³na½ nisajj±, dh±t³na½ sayana½, tasmi½ tasmiñhi koµµh±se saddhi½ r³pehi–
Añña½ uppajjate citta½, añña½ citta½ nirujjhati;
av²cimanusambandho, nad²sotova vattat²ti.
Eva½ abhikkam±d²su asammuyhana½ asammohasampajañña½ n±m±ti.
Niµµhito abhikkante paµikkante sampaj±nak±r² hot²tipadassa attho.
¾lokite vilokiteti ettha pana ±lokita½ n±ma purato pekkhana½, vilokita½ n±ma anudis±pekkhana½. Aññ±nipi heµµh± upari pacchato pekkhanavasena olokita-ullokit±palokit±ni n±ma honti. T±ni idha na gahit±ni. S±ruppavasena pana im±neva dve gahit±ni. Imin± v± mukhena sabb±nipi t±ni gahit±nev±ti.
Tattha ‘±lokess±m²’ti citte uppanne cittavaseneva anoloketv± atthapariggaºhana½ ‘s±tthakasampajañña½’. Ta½ ±yasmanta½ nanda½ k±yasakkhi½ katv± veditabba½. Vuttañheta½ bhagavat±–
“Sace, bhikkhave, nandassa puratthim± dis± ±loketabb± hoti, sabba½ cetas± samann±haritv± nando puratthima½ disa½ ±loketi– ‘eva½ me puratthima½ disa½ ±lokayato na abhijjh±domanass± p±pak± akusal± dhamm± anv±ssavissant²’ti. Itiha s±tthakasampaj±no hoti. “Sace, bhikkhave, nandassa pacchim± dis±, uttar± dis±, dakkhiº± dis±, uddha½, adho, anudis± anuviloketabb± hoti, sabba½ cetas± samann±haritv± nando anudisa½ anuviloketi– eva½ me anudisa½ anuvilokayato…pe… sampaj±no hot²”ti (a. ni. 8.9).
Apica idh±pi pubbe vuttacetiyadassan±divaseneva s±tthakat± ca sapp±yat± ca veditabb±.
Kammaµµh±nassa pana avijahanameva ‘gocarasampajañña½’. Tasm± khandhadh±tu-±yatanakammaµµh±nikehi attano kammaµµh±navaseneva, kasiº±dikammaµµh±nikehi v± pana kammaµµh±nas²seneva ±lokanavilokana½ k±tabba½.
Abbhantare att± n±ma ±loket± v± viloket± v± natthi. ‘¾lokess±m²’ti pana citte uppajjam±ne teneva cittena saddhi½ cittasamuµµh±n± v±yodh±tu viññatti½ janayam±n± uppajjati. Iti cittakiriy±v±yodh±tuvipph±ravasena heµµhima½ akkhidala½ adho s²dati, uparima½ uddha½ laªgheti. Koci yantakena vivaranto n±ma natthi. Tato cakkhuviññ±ºa½ dassanakicca½ s±dhenta½ uppajjat²’ti eva½ paj±nana½ panettha ‘asammohasampajañña½’ n±ma.
Apica m³lapariññ±-±gantukat±vak±likabh±vavasena panettha asammohasampajañña½ veditabba½. M³lapariññ±vasena t±va–
Bhavaªg±vajjanañceva, dassana½ sampaµicchana½;
sant²raºa½ voµµhabbana½, javana½ bhavati sattama½.
Tattha bhavaªga½ upapattibhavassa aªgakicca½ s±dhayam±na½ pavattati; ta½ ±vattetv± kiriyamanodh±tu ±vajjanakicca½ s±dhayam±n±; tannirodh± cakkhuviññ±ºa½ dassanakicca½ s±dhayam±na½; tannirodh± vip±kamanodh±tu sampaµicchanakicca½ s±dhayam±n±; tannirodh± vip±kamanoviññ±ºadh±tu sant²raºakicca½ s±dhayam±n±; tannirodh± kiriyamanoviññ±ºadh±tu voµµhabbanakicca½ s±dhayam±n±; tannirodh± sattakkhattu½ javana½ javati. Tattha paµhamajavanepi ‘aya½ itth², aya½ puriso’ti rajjanadussanamuyhanavasena ±lokitavilokita½ na hoti; dutiyajavanepi…pe… sattamajavanepi. Etesu pana, yuddhamaº¹ale yodhesu viya, heµµhupariyavasena bhijjitv± patitesu ‘aya½ itth², aya½ puriso’ti rajjan±divasena ±lokitavilokita½ hoti. Eva½ t±vettha ‘m³lapariññ±vasena’ asammohasampajañña½ veditabba½.
Cakkhudv±re pana r³pe ±p±thagate bhavaªgacalanato uddha½ sakasakakiccanipph±danavasena ±vajjan±d²su uppajjitv± niruddhesu avas±ne javana½ uppajjati. Ta½ pubbe uppann±na½ ±vajjan±d²na½ gehabh³te cakkhudv±re ±gantukapuriso viya hoti. Tassa yath± paragehe kiñci y±citu½ paviµµhassa ±gantukapurisassa gehas±mikesupi tuºh²m±sinesu ±º±karaºa½ na yutta½, eva½ ±vajjan±d²na½ gehabh³te cakkhudv±re ±vajjan±d²supi arajjantesu adussantesu amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhana½ ayuttanti. Eva½ ‘±gantukabh±vavasena’ asammohasampajañña½ veditabba½.
Y±ni panet±ni cakkhudv±re voµµhabbanapariyos±n±ni citt±ni uppajjanti, t±ni saddhi½ sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, aññamañña½ na passant²ti ittar±ni t±vak±lik±ni honti. Tattha yath± ekasmi½ ghare sabbesu m±nusakesu matesu avasesassa ekakassa taªkhaºa½yeva maraºadhammassa na yutt± naccag²t±d²su abhirati n±ma, evameva ekadv±re sasampayuttesu ±vajjan±d²su tattha tattheva matesu avasesassa taªkhaºa½ññeva maraºadhammassa javanass±pi rajjanadussanamuyhanavasena abhirati n±ma na yutt±ti. Eva½ ‘t±vak±likabh±vavasena’ asammohasampajañña½ veditabba½.
Apica khandh±yatanadh±tupaccayapaccavekkhaºavasenapeta½ veditabba½. Ettha hi cakkhu ceva r³p±ni ca r³pakkhandho, dassana½ viññ±ºakkhandho, ta½sampayutt± vedan± vedan±kkhandho, saññ± saññ±kkhandho, phass±dik± saªkh±rakkhandho. Evametesa½ pañcanna½ khandh±na½ samav±ye ±lokanavilokana½ paññ±yati. Tattha ko eko ±loketi? Ko viloketi?
Tath± cakkhu cakkh±yatana½, r³pa½ r³p±yatana½, dassana½ man±yatana½, vedan±dayo ta½sampayutt± dhamm± dhamm±yatana½. Evametesa½ catunna½ ±yatan±na½ samav±ye ±lokanavilokana½ paññ±yati. Tattha ko eko ±loketi? Ko viloketi?
Tath± cakkhu cakkhudh±tu, r³pa½ r³padh±tu, dassana½ cakkhuviññ±ºadh±tu, ta½sampayutt± vedan±dayo dhamm± dhammadh±tu. Evamet±sa½ catunna½ dh±t³na½ samav±ye ±lokanavilokana½ paññ±yati. Tattha ko eko ±loketi? Ko viloketi?
Tath± cakkhu nissayapaccayo, r³pa½ ±rammaºapaccayo, ±vajjana½ anantarasamanantara-anantar³panissayanatthivigatapaccayo, ±loko upanissayapaccayo, vedan±dayo sahaj±t±dipaccay±. Evametesa½ paccay±na½ samav±ye ±lokanavilokana½ paññ±yati. Tattha ko eko ±loketi? Ko viloket²ti? Evamettha khandh±yatanadh±tupaccayapaccavekkhaºavasen±pi asammohasampajañña½ veditabba½.
Samiñjite pas±riteti pabb±na½ samiñjanapas±raºe. Tattha cittavaseneva samiñjanapas±raºa½ akatv± hatthap±d±na½ samiñjanapas±raºapaccay± atth±nattha½ pariggahetv± tattha atthapariggaºhana½ ‘s±tthakasampajañña½’. Tattha hatthap±de aticira½ samiñjitv± v± pas±retv± eva v± µhitassa khaºe khaºe vedan± uppajjanti, citta½ ekaggata½ na labhati, kammaµµh±na½ paripatati, visesa½ n±dhigacchati; k±le samiñjantassa k±le pas±rentassa pana t± vedan± nuppajjanti, citta½ ekagga½ hoti, kammaµµh±na½ ph±ti½ gacchati, visesamadhigacchat²ti. Eva½ ‘atth±natthapariggaºhana½’ veditabba½.
Atthe pana satipi sapp±y±sapp±ya½ pariggahetv± sapp±yapariggaºhana½ ‘sapp±yasampajañña½’.
Tatr±ya½ nayo– mah±cetiyaªgaºe kira daharabhikkh³ sajjh±ya½ gaºhanti. Tesa½ piµµhipasse daharabhikkhuniyo dhamma½ suºanti. Tatreko daharo hattha½ pas±rento k±yasa½sagga½ patv± teneva k±raºena gih² j±to. Aparo bhikkhu p±da½ pas±rento aggimhi pas±resi. Aµµhi½ ±hacca p±do jh±yi. Aparo bhikkhu vammike pas±resi. So ±s²visena daµµho. Aparo bhikkhu c²varakuµidaº¹ake pas±resi. Ta½ maºisappo ¹a½si. Tasm± evar³pe asapp±ye apas±retv± sapp±ye pas±retabba½. Idamettha sapp±yasampajañña½.