Kusasaªk±manavatthukath±vaººan±
138. Balas±ti balena. S±µako bhavissati, gaºhiss±m²ti an±gatavacana½ pasibbakaggahaºato puretara½ samuppannaparikappadassanavasena vutta½. Gahaºakkhaºe pana “s±µako ce, gaºh±m²”ti pasibbaka½ gaºh±t²ti evamettha adhipp±yo gahetabbo, na pana bahi n²haritv± s±µakabh±va½ ñatv± gahess±m²ti, ten±ha “uddh±reyeva p±r±jikan”ti. Itarath± “id±ni na gaºh±mi, pacch± andhak±re j±te vij±nanak±le v± gaºhiss±mi, id±ni olokento viya hatthagata½ karom²”ti gaºhantass±pi gahaºakkhaºe avah±ro bhaveyya, na ca ta½ yutta½ tad± gahaºe sanniµµh±n±bh±v±. Sanniµµh±pakacetan±ya eva hi p±º±tip±t±di-akusala½ viya. Na hi “pacch± vadhiss±m²”ti p±ºa½ gaºhantassa tadeva tasmi½ matepi p±º±tip±to hoti vadhakacetan±ya payogassa akatatt±, evamidh±pi atthaªgate s³riye avahariss±m²ti-±din± k±laparikappanavasena µh±n± c±vitepi tad±pi avah±ro na hoti ok±saparikappe (p±r±. aµµha. 1.138) viya, tasmi½ pana yath±parikappitaµµh±ne k±le ±gate bhaº¹a½ bh³miya½ anikkhipitv±pi theyyacittena gacchato padav±rena avah±roti kh±yati. Tasm± bhaº¹aparikappo ok±saparikappo k±laparikappoti tividhopi parikappo gahetabbo. Aµµhakath±ya½ pana ok±saparikappe samodh±netv± k±laparikappo visu½ na vuttoti amh±ka½ khanti, v²ma½sitv± gahetabba½. Padav±rena k±retabboti bh³miya½ anikkhipitv± v²ma½sitatt± vutta½. Pariyuµµhitoti anubaddho.Parikappo dissat²ti gahaºakkhaºe parikappo dissati, na tad± tesa½ matena avah±roti dasseti. Disv± haµatt± parikapp±vah±ro na dissat²ti pacch± pana bahi v²ma½sitv± s±µakabh±va½ ñatv± tato pacch± theyyacittena haµatt± pubbe katassa parikappassa avah±r±naªgatt± “suttan”ti ñatv± haraºe viya theyy±vah±ro eva siy±. Tasm± parikapp±vah±ro na dissati. S±µako ce bhavissat²ti-±dikassa parikappassa tad± avijjam±natt± kevala½ avah±ro eva, na parikapp±vah±roti adhipp±yo, tena bhaº¹aparikapp±vah±rassa “s±µako ce bhavissati, gahess±m²”ti eva½ bhaº¹asanniµµh±n±bh±vakkhaºeyeva pavatti½ dasseti, ten±ha “ya½ parikappita½, ta½ adiµµha½ parikappitabh±ve µhita½yeva uddharantassa avah±ro”ti. Yadi eva½ kasm± ok±sapa-app±vah±ro bhaº¹a½ disv± avaharantassa parikapp±vah±ro siy±ti? N±ya½ doso abhaº¹avisayatt± tassa parikappassa, pubbeva disv± ñ±tabhaº¹asseva hi ok±saparikappo vutto. Ta½ maññam±no ta½ avahar²ti ida½ sutta½ kiñc±pi “taññevetan”ti niyametv± gaºhantassa vasena vutta½, tath±pi “tañce gaºhiss±m²”ti eva½ pavatte imasmi½ parikappepi “gaºhiss±m²”ti gahaºe niyamasabbh±v± avah±ratthas±dhaka½ hot²ti uddhaµa½, teneva “samet²”ti vutta½.Kec²ti mah±-aµµhakath±yameva ekacce ±cariy±. Mah±paccariya½ pan±ti-±din±pi keciv±do g±rayho, mah±-aµµhakath±v±dova yuttataroti dasseti.Alaªk±rabhaº¹anti aªgulimuddik±di. Kusa½ p±tetv±ti vil²vamaya½ v± t±lapaºº±dimaya½ v± katasaññ±ºa½ p±tetv±. Parakoµµh±sato kuse uddhaµepi na t±va kusassa parivattana½ j±tanti vutta½ “uddh±re rakkhat²”ti. Hatthato muttamatte p±r±jikanti imin± µh±n±c±vana½ dhuranikkhepañca vin± kusasaªk±mana½ n±ma visu½ ekoya½ avah±roti dasseti. Sabbepi hi avah±r± s±hatthik±ºattik±dhipp±yayogehi nipph±diyam±n± atthato µh±n±c±vanadhuranikkhepakusasaªk±manesu t²su samosarant²ti daµµhabba½. Itaro tassa bh±ga½ uddharati, uddh±re p±r±jikanti purimassa attano koµµh±se ±layassa avigatatt± vutta½, ±laye pana sabbath± asati avah±ro na hoti, ten±ha “vicinit±vasesa½ gaºhantass±pi avah±ro natthev±”ti.N±ya½ mam±ti j±nantop²ti ettha pi-saddena tattha vematikopi hutv± theyyacittena gaºhantopi saªgayhati. Siveyyakanti siviraµµhe j±ta½. 140-1. Kappiya½ k±r±petv±ti pac±petv±. Tasmi½ p±cittiyanti adinn±d±nabh±vena sahapayogass±pi abh±v± dukkaµa½ na vuttanti veditabba½. ¾ºatteh²ti sammatena ±ºattehi. ¾ºatten±ti s±mikehi ±ºattena. Bhaº¹adeyyanti sammat±d²hi dinnatt± na par±jika½ j±ta½, asanta½ puggala½ vatv± gahitatt± pana bhaº¹adeyya½ vutta½. Aññena diyyam±nanti sammat±d²hi cat³hi aññena diyyam±na½. Gaºhantoti “aparassa bh±ga½ deh²”ti vatv± gaºhanto. Aparass±ti asanta½ puggala½ adassetv± pana “apara½ bh±ga½ deh²”ti v± k³µavass±ni gaºetv± v± gaºhato gihisantake s±min± ca “imassa deh²”ti eva½ ±ºattena ca dinne bhaº¹adeyyampi na hoti, saªghasantake pana hot²ti ima½ visesa½ dassetu½ asammatena v± an±ºattena v±ti-±di puna vutta½. Itarehi diyyam±nanti sammatena ±ºattena v± diyyam±na½. Eva½ gaºhatoti “aparampi bh±ga½ deh²”ti vatv± k³µavass±ni gaºetv± v± gaºhato. S±mikena pan±ti ettha pana-saddo visesatthajotako, tena “aparampi bh±ga½ deh²”ti v± k³µavass±ni gaºetv± v± gaºhante s±mikena saya½ dente v± d±pente v± viseso atth²ti vutta½ hoti. Sudinnanti bhaº¹adeyya½ na hot²ti adhipp±yo. Heµµh± pana s±mikena tena ±ºattena v± diyyam±na½ gihisantaka½ “aparassa bh±ga½ deh²”ti vatv± gaºhato aparassa abh±vato s±misantakameva hot²ti bhaº¹adeyya½ j±ta½, idha pana tehiyeva diyyam±na½ “aparampi bh±ga½ deh²”ti vatv± v± k³µavass±ni gaºetv± v± gaºhato “deh²”ti vuttatt± aññ±takaviññattimatta½ µhapetv± bhaº¹adeyya½ na hot²ti sudinnamev±ti vutta½. Ass±mikena pana ±ºattena dinna½ bhaº¹a½ gaºhato bhaº¹adeyyamev±ti vadanti, pattacatukke viya avah±rat±vettha yutt±, saªghasantake pana “deh²”ti vuttepi s±mikassa kassaci abh±v± sammatena dinnepi bhaº¹adeyya½ vuttanti gahetabba½. 146-9. ¾har±pentesu bhaº¹adeyyanti “gahite attamano hot²”ti vacanato anattamanassa santaka½ gahitampi puna d±tabbamev±ti vutta½. “Sammukh²bh³tehi bh±jetabban”ti vacanato bh±jan²yabhaº¹a½ upac±ras²maµµh±nameva p±puº±t²ti ±ha “anto-upac±ras²m±ya½ µhitasseva gahetu½ vaµµat²”ti. Bhaº¹adeyyanti ubhinna½ s±layabh±vepi corassa adatv± s±mikasseva d±tabba½ coren±pi s±mikasseva d±tabbato. Eseva nayoti pa½suk³lasaññ±ya gahite bhaº¹adeyya½, theyyacittena p±r±jikanti attho.Vuµµhahantes³ti g±ma½ cha¹¹etv± pal±yantesu. Avisesen±ti sa-uss±hat±divisesa½ apar±masitv± s±maññato. Sa-uss±hamattameva ±pattibh±vassa pam±ºa½ s±mik±na½ paricchinnabh±vato. Tatoti gaºasantak±dito. Kulasaªgahaºatth±ya det²ti pa½suk³laviss±sik±disaññ±ya gahetv± deti, tad± kulasaªgahapaccay± ca dukkaµa½ bhaº¹adeyyañca, theyyacitte pana sati kulasaªgahaºatth±ya gaºhatopi p±r±jikameva. Ðnapañcam±sak±d²su kulad³sakadukkaµena saddhi½ thullaccayadukkaµ±ni. Sen±sanatth±ya niyamitanti ida½ issaravat±ya dadato thullaccayadassanattha½ vutta½. Itarapaccayatth±ya dinnampi atheyyacittena issaravat±ya kulasaªgahaºatth±ya v± ñ±tak±d²na½ v± dadato dukkaµa½ bhaº¹adeyyañca hoteva. Issaravat±y±ti “mayi dente ko niv±ressati, ahamevettha pam±ºan”ti eva½ attano issariyabh±vena. Thullaccayanti kulasaªgahaºatth±ya v± aññath± v± k±raºena dadato sen±sanatth±ya niyamitassa garubhaº¹at±ya thullaccaya½ bhaº¹adeyyañca. G²v±ti ettha sen±sanatth±ya niyamite thullaccayena saddhi½ g²v±, itarasmi½ dukkaµena saddhinti veditabba½. Sukh±ditamev±ti anto-upac±ras²m±ya½ µhatv± bh±jetv± attano santaka½ katv± kh±ditatt± vutta½. Saªghikañhi vih±rapaµibaddha½ vebhaªgiya½ bahi-upac±ras²maµµha½ bhaº¹a½ anto-upac±raµµhehi bhikkh³hi eva bh±jetabba½, na bahi µhitehi upac±ras²m±ya bh±jetabbanti. 150. “Vutto vajjem²”ti vuttabhikkhusmi½ “vutto vajjeh²”ti vuttassa pacch± uppajjanakap±r±jik±didos±ropanato, gahaµµh±na½ v± “bhadant± apariccheda½ katv± vadant²”ti eva½ dos±ropanato. 153-5. Ch±tajjhattanti tena ch±tena jighacch±ya udaraggin± jhatta½, da¹¹ha½ p²¼itanti attho. Dhanukanti khuddakadhanusaºµh±na½ lagganakadaº¹a½. Maddanto gacchati, bhaº¹adeyyanti ettha ekas³karagghanakabhaº¹a½ d±tabba½ ekasmi½ bandhe aññesa½ tattha abajjhanato. Ad³halanti yantap±s±ºo, yena ajjhotthaµatt± mig± pal±yitu½ na sakkonti. Pacch± gacchat²ti tena katapayogena agantv± pacch± sayameva gacchati, heµµh± vuttesupi ²disesu µh±nesu eseva nayo. Rakkha½ y±citv±ti r±japuris±na½ santika½ gantv± anuddissa rakkha½ y±citv±. Kum²namukhanti kum²nassa anto macch±na½ pavisanamukha½. 156. Ther±nanti ±gantukatther±na½. Tesamp²ti ±v±sikabhikkh³nampi. Paribhogatth±y±ti saªghike kattabbavidhi½ katv± paribhuñjanatth±ya. Gahaºeti p±µhaseso daµµhabbo. Yatth±ti yasmi½ ±v±se. Aññesanti aññesa½ ±gantuk±na½. Tesupi ±gantuk± anissar±ti sen±sane nirantara½ vasant±na½ c²varatth±ya d±yakehi bhikkh³hi v± niyametv± dinnatt± bh±jetv± kh±ditu½ anissar±, ±gantukehipi icchantehi tasmi½ vih±re vass±n±d²su pavisitv± c²varatth±ya gahetabba½. Tesa½ katik±ya µh±tabbanti sabb±ni phal±phal±ni abh±jetv± “ettakesu rukkhesu phal±ni bh±jetv± paribhuñjiss±ma, aññesu phal±phalehi sen±san±ni paµijaggiss±m±”ti v±, “piº¹ap±t±dipaccaya½ samp±dess±m±”ti v±, “kiñcipi abh±jetv± catupaccayatth±yeva upanem±”ti v± eva½ samm± upanent±na½ ±v±sik±na½ katik±ya ±gantukehi µh±tabba½. Mah±-aµµhakath±ya½ “anissar±”ti vacanena d²pito eva attho, mah±paccariya½ catunna½ paccay±nanti-±din± vitth±retv± dassito. Paribhogavasenev±ti ettha eva-saddo aµµh±nappayutto, paribhogavasena tameva bh±jetv±ti yojetabba½. Etth±ti etasmi½ vih±re, raµµhe v±.Sen±sanapaccayanti sen±sanañca tadatth±ya niyametv± µhapitañca. Eka½ v± dve v± varasen±san±ni µhapetv±ti vuttamevattha½ puna byatirekamukhena dassetu½ “m³lavatthuccheda½ pana katv± na upanetabban”ti vutta½, sen±sanasaªkh±tavatthuno m³laccheda½ katv± sabb±ni sen±san±ni na vissajjetabb±n²ti attho. Keci panettha “eka½ v± dve v± varasen±san±ni µhapetv± l±makato paµµh±ya vissajjentehipi sen±sanabh³miyo na vissajjetabb±ti ayamattho vutto”ti vadanti, tampi yuttameva imass±pi atthassa avassa½ vattabbato, itarath± keci saha vatthun±pi vissajjetabba½ maññeyyu½.Paººa½ ±ropetv±ti “ettake rukkhe rakkhitv± tato ettaka½ gahetabban”ti paººa½ ±ropetv±. Nimittasañña½ katv±ti saªketa½ katv±. D±rak±ti tesa½ puttanatt±dayo ye keci gopenti, te sabbepi idha “d±rak±”ti vutt±. Tatoti yath±vuttad±rusambh±rato. ¾pucchitv±ti k±rakasaªgha½ ±pucchitv±. Ta½ sabbampi ±haritv±ti an±pucchitv±pi t±vak±lika½ ±haritv±. Ayameva bhikkhu issaroti-±dito paµµh±ya attano santakehi d±rusambh±r±d²hi ca k±r±pitatt± paµijaggitatt± ca saªghikasen±sane bh±git±ya ca ayameva issaro, na ca so tato vuµµh±petabboti vutta½ hoti. Udakap³janti cetiyaªgaºe siñcan±dip³ja½. Vattas²sen±ti kevala½ saddh±ya, na vetan±di-atth±ya. Savatthukanti saha bh³miy±. Kuµµanti gehabhitti½. P±k±ranti parikkhepap±k±ra½. Tatoti cha¹¹itavih±rato. Tato ±haritv± sen±sana½ kata½ hot²ti s±mantag±mav±s²hi bhikkh³hi cha¹¹itavih±rato d±rusambh±r±di½ ±haritv± sen±sana½ kata½ hoti. 157. “Puggalikaparibhogena paribhuñjat²”ti vuttamattha½yeva p±kaµa½ k±tu½ “±gat±gat±na½ vu¹¹hatar±na½ na det²”ti vutta½. Catubh±ga-udakasambhinneti catutthabh±gena sambhinne. P±¼iya½ “an±patti, bhikkhave, p±r±jikass±”ti (p±r±. 157) s±mikehi thullananda½ uddissa etiss± hatthe dinnatt±, atheyyacittena paribhuñjitatt± ca vutta½. Theyyacittena paribhuttepi cass± bhaº¹adeyyameva upanikkhittabhaº¹aµµh±niyatt±. Odanabh±jan²yavatthusminti “aparassa bh±ga½ deh²”ti ±gatavatthusmi½ (p±r±. 141). 159. Tassa kulassa anukamp±ya pas±d±nurakkhaºatth±y±ti-±din± kulasaªgahattha½ n±k±s²ti dasseti. “Y±va d±rak± p±s±da½ ±rohanti, t±va p±s±do tesa½ santike hot³”ti pubbe k±lapariccheda½ katv± adhiµµhitatt± eva yath±k±laparicchedameva tattha tiµµhati, tato para½ p±s±do sayameva yath±µh±na½ gacchati, tath±gamanañca iddhivissajjanena sañj±ta½ viya hot²ti vutta½ “thero iddhi½ paµisa½har²”ti. Yasm± eva½ iddhividhañ±ºena karontassa k±yavac²payog± na santi theyyacittañca natthi p±s±dasseva vic±ritatt±, tasm± “ettha avah±ro natth²”ti thero evamak±s²ti daµµhabba½. Atha v± d±rakesu anukamp±ya ±nayanatthameva p±s±de upan²te p±se baddhas³kar±d²na½ ±misa½ dassetv± µh±n±c±vana½ viya karamar±n²tesu d±rakesu p±s±da½ ±ru¼hesupi puna paµisa½haraºe ca idha avah±ro natthi k±ruññ±dhipp±yatt±, bhaº¹adeyyampi na hoti k±yavac²payog±bh±v±. K±yavac²payoge satiyeva hi ±patti bhaº¹adeyya½ v± hoti, teneva bhagav± “an±patti, bhikkhave, atheyyacittass±”ti-±di½ avatv± “an±patti, bhikkhave, iddhimassa iddhivisaye”ti (p±r±. 159) ettakameva avoca. Iddhivisayeti cettha parabhaº¹±d±yakak±yavac²payog±samuµµh±pakassa kevala½ manodv±rikassa atheyyacittabh³tassa iddhicittassa visaye ±patti n±ma natth²ti adhipp±yo gahetabbo. Ki½ pana paµikkhitta½ iddhip±µih±riya½ k±tu½ vaµµat²ti codana½ sandh±y±ha “²dis±ya adhiµµh±niddhiy± an±patt²”ti. “An±patti, bhikkhave, iddhimassa iddhivisaye”ti hi imin±yeva suttena adhiµµh±niddhiy± appaµikkhittabh±vo sijjhati. Attano pakativaººa½ avijahitv± bahiddh± hatthi-±didassana½, “ekopi hutv± bahudh± hot²”ti (d². ni. 1.238, 239; ma. ni. 1.147; paµi. ma. 1.102) ±gatañca adhiµµh±navasena nipphannatt± adhiµµh±niddhi n±ma, “so pakativaººa½ vijahitv± kum±rakavaººa½ v± dasseti, n±gavaººa½…pe… vividhampi sen±by³ha½ dasset²”ti (paµi. ma. 3.13) eva½ ±gat± iddhi pakativaººavijahanavik±ravasena pavattatt± vikubbaniddhi n±ma. Attano pana pakatir³pa½ yath±sabh±vena µhapetv±va bahi hatthi-±didassana½ vikubbaniddhi n±ma na hoti, attano r³pameva hatthi-±dir³pena nimm±na½ vikubbaniddh²ti veditabba½.Par±jitakilesen±ti vijitakilesena, nikkilesen±ti attho. Idh±ti imasmi½ s±sane, tena dutiyap±r±jikasikkh±padena sama½ añña½ anekanayavokiººa½ gambh²ratthavinicchaya½ kiñci sikkh±pada½ na vijjat²ti yojan±. Tattha attho n±ma p±¼i-attho, vinicchayo p±¼imuttakavinicchayo, te gambh²r± yasmi½, ta½ gambh²ratthavinicchaya½. Vatthumhi otiººeti codan±vasena v± attan±va attano v²tikkam±rocanavasena v± saªghamajjhe adinn±d±navatthusmi½ otiººe. Etth±ti otiººavatthumhi. Vinicchayoti ±patt±n±pattiniyamana½. Kappiyepi ca vatthusminti attan± gahetu½ yutte m±t±pit±d²na½ santakepi.
Iti samantap±s±dik±ya vinayaµµhakath±ya vimativinodaniya½
Dutiyap±r±jikavaººan±nayo niµµhito.