Ubhatobyańjanakavatthukath±vaŗŗan±

116. Ubhato byańjanamassa atth²ti ubhatobyańjanakoti imin± asam±n±dhikaraŗavisayob±hiratthasam±soya½, purimapade ca vibhatti-alopoti dasseti. Byańjananti cetthaitthinimitta½ purisanimittańca adhippeta½. Atha ubhatobyańjanakassa ekameva indriya½,ud±hu dveti? Ekameva “yassa itthindriya½ uppajjati, tassa purisindriya½ uppajjat²ti? No. Yassa v± pana purisindriya½ uppajjati, tassa itthindriya½ uppajjat²ti? No”ti (yama. 3.indriyayamaka.188) ekasmi½ sant±ne indriyadvayassa paµisiddhatt±, tańca kho itthi-ubhatobyańjanakassaitthindriya½, purisa-ubhatobyańjanakassa purisindriya½. Yadi eva½ dutiyabyańjanakassaabh±vo ±pajjati. Indriyańhi byańjanak±raŗa½ vutta½, tańca tassa natth²ti? Vuccate–na tassa indriya½ dutiyabyańjanak±raŗa½. Kasm±? Sad± abh±vato. Itthi-ubhatobyańjanakassahi yad± itthiy± r±gacitta½ uppajjati, tad± purisabyańjana½ p±kaµa½ hoti, itthibyańjana½paµicchanna½ gu¼ha½ hoti, tath± itarassa itara½. Yadi ca tesa½ indriya½ dutiyabyańjanak±raŗa½bhaveyya, sad±pi byańjanadvaya½ tiµµheyya, na pana tiµµhati, tasm± veditabbameta½ “na tassata½ byańjanak±raŗa½, kammasah±ya½ pana r±gacittamevettha k±raŗan”ti.
Yasm± cassa ekameva indriya½ hoti, tasm± itthi-ubhatobyańjanako sayampi gabbha½ gaŗh±ti,parampi gaŗh±peti. Purisa-ubhatobyańjanako para½ gaŗh±peti, saya½ pana na gaŗh±ti. Yadipaµisandhiya½ purisaliŖga½, yadi paµisandhiya½ itthiliŖganti ca paµisandhiya½ liŖgasabbh±vokurundiya½vutto, so ca ayutto. Pavattiya½yeva hi itthiliŖg±d²ni samuµµhahanti,na paµisandhiya½. Paµisandhiya½ pana indriyameva samuµµh±ti, na liŖg±d²ni. Na ca indriyamevaliŖganti sakk± vattu½ indriyaliŖg±na½ bhinnasabh±vatt±. Vuttańheta½ aµµhas±liniya½(dha. sa. aµµha. 632)–
“Itthatta½ itthibh±voti ubhaya½ ekattha½, itthisabh±voti attho. Aya½ kammajo paµisandhisamuµµhito.ItthiliŖg±di pana itthindriya½ paµicca pavatte samuµµhita½. Yath± b²je sati b²ja½ paµiccab²japaccay± rukkho va¹¹hitv± s±kh±viµapasampanno hutv± ±k±sa½ p³retv± iµµhati, evameva itthibh±vasaŖkh±te itthindriye sati itthiliŖg±d²ni honti. B²ja½viya hi itthindriya½, b²ja½ paµicca va¹¹hitv± ±k±sa½ p³retv± µhitarukkho viyaitthindriya½ paµicca itthiliŖg±d²ni pavatte samuµµhahanti. Tattha itthindriya½ na cakkhuvińńeyya½,manovińńeyyameva. ItthiliŖg±d²ni cakkhuvińńeyy±nipi manovińńeyy±nip²”ti.

Tenev±ha “tattha vic±raŗakkamo vitth±rato aµµhas±liniy± dhammasaŖgahaµµhakath±ya veditabbo”ti.

Ubhatobyańjanakavatthukath±vaŗŗan± niµµhit±.