R±hulavatthukath±vaººan±
105. R±hulavatthumhi tattheva vihari½s³ti sabbepi te arahatta½ pattak±lato paµµh±yaariy± n±ma majjhatt±va hont²ti rañño pahitas±sana½ dasabalassa an±rocetv±va tattha vihari½su.Ekadivasa½ j±ta½ k±¼ud±yi½ n±ma amaccanti aya½ kira (a. ni. aµµha. 1.1.225) padumuttarabuddhak±leha½savat²nagare kulagehe nibbatto satthu dhammadesana½ suºanto satth±ra½ eka½ bhikkhu½kulappas±dak±na½ aggaµµh±ne µhapenta½ disv± adhik±rakamma½ katv± ta½ µh±nantara½ patthesi.So y±vaj²va½ kusala½ katv± devamanussesu sa½saranto amh±ka½ bodhisattassa m±tukucchiya½paµisandhiggahaºadivase kapilavatthusmi½yeva amaccagehe paµisandhi½ gaºhi. J±tadivase bodhisattenasaddhi½yeva j±toti ta½ divasa½yeva duk³lacumbaµake nipajj±petv± bodhisattassa upaµµh±natth±yanayi½su. Bodhisattena hi saddhi½ bodhirukkho r±hulam±t± catasso nidhikumbhiyo ±rohaniyahatth²kaº¹ako channo k±¼ud±y²ti ime satta ekadivase j±tatt± sahaj±t± n±ma ahesu½.Athassa n±maggahaºadivase sakalanagarassa udaggacittadivase j±toti ud±y²tveva n±ma½ aka½su.Thoka½ k±¼adh±tukatt± pana k±¼ud±y² n±ma j±to. So bodhisattena saddhi½ kum±rak²¼a½k²¼anto vuddhi½ agam±si.Saµµhimatt±hi g±th±h²ti–
“Aªg±rino d±ni dum± bhadante;
phalesino chadana½ vippah±ya;
te accimantova pabh±sayanti;
samayo mah±v²ra bh±g²ras±na½. (Therag±. 527)
“N±tis²ta½ n±ti-uºha½, n±tidubbhikkhach±taka½;
saddal± harit± bh³mi, esa k±lo mah±mun²”ti.–
¾dik±hi saµµhimatt±hi g±th±hi. “Pokkharavassanti pokkharapattavaººamudakan”tigaºµhipadesu vutta½. Pokkharapattappam±ºa½ majjhe uµµhahitv± anukkamena satapaµala½ sahassapaµala½hutv± vassanakavassantipi vadanti. Tasmi½ kira vassante temetuk±m±va tementi,na itare. Ekopi r±j± v±…pe… gato natth²ti dhammadesana½ sutv± pakkantesuñ±t²su ekopi r±j± v± r±jamah±matto v± “sve amh±ka½ bhikkha½ gaºhath±”tinimantetv± gato natthi. Pit±pissa suddhodanamah±r±j± “mayha½ putto mama geha½ an±gantv±kaha½ gamissat²”ti animantetv±va agam±si, gantv± pana gehe v²satiy± bhikkhusahass±na½y±gu-±d²ni paµiy±d±petv± ±san±ni paññ±pesi.
Kulanagareti ñ±tikulassa nagare. Uºh²sato paµµh±y±ti s²sato paµµh±ya. Uºh²santihi uºh²sasadisatt± bhagavato paripuººanal±µassa paripuººas²sassa ca eta½ adhivacana½. Bhagavatohi dakkhiºakaººac³¼ikato paµµh±ya ma½sapaµala½ uµµhahitv± sakalanal±µa½ ch±dayam±na½ p³rayam±na½gantv± v±makaººac³¼ik±ya patiµµhita½ saºhatamat±ya suvaººavaººat±ya pabhassarat±ya paripuººat±yaca rañño baddha-uºh²sapaµµo viya virocati. Bhagavato kira ima½ lakkhaºa½ disv± r±j³na½uºh²sapaµµa½ aka½su. Aññe pana jan± aparipuººas²s± honti, keci kappas²s±, keciphalas²s±, keci aµµhis²s±, keci tumbas²s±, keci kumbhas²s±, keci pabbh±ras²s±,bhagavato pana ±raggena vaµµetv± µhapita½ viya suparipuººa½ udakapubbu¼asadisampi hoti.Teneva uºh²saveµhitas²sasadisatt± uºh²sa½ viya sabbattha parimaº¹alas²satt± ca uºh²sas²sotibhagav± vuccati.Naras²hag±th±hi n±ma aµµhahi g±th±h²ti–
“Siniddhan²lamudukuñcitakeso;
s³riyanimmalatal±bhinal±µo;
yuttatuªgamuduk±yatan±so;
ra½sij±lavitato naras²ho”ti. (J±. aµµha. 1.santikenid±nakath±; apa. aµµha.1.santikenid±nakath±)–
Evam±dik±hi aµµhahi g±th±hi. Gaºµhipadesu pana–
“Cakkavaraªkitarattasup±do;
lakkhaºamaº¹ita-±yatapaºhi;
c±marachattavibh³sitap±do;
esa hi tuyha pit± naras²ho.
“Sakyakum±ravaro sukhum±lo;
lakkhaºacittikapuººasar²ro;
lokahit±ya gato narav²ro;
esa hi tuyha pit± naras²ho.
“Puººasasaªkanibho mukhavaººo;
devanar±na piyo naran±go;
mattagajindavil±sitag±m²;
esa hi tuyha pit± naras²ho.
“Khattiyasambhava-aggakul²no;
devamanussanamassitap±do;
s²lasam±dhipatiµµhitacitto;
esa hi tuyha pit± naras²ho.
“¾yatayuttasusaºµhitan±so;
gopakhumo abhin²lasunetto;
indadhan³-abhin²labham³ko;
esa hi tuyha pit± naras²ho.
“Vaµµasuvaµµasusaºµhitag²vo
s²hahan³ migar±jasar²ro;
kañcanasucchavi-uttamavaººo;
esa hi tuyha pit± naras²ho.
“Siniddhasugambhiramañjusaghoso;
hiªgulabandhukarattasujivho;
v²sativ²satisetasudanto;
esa hi tuyha pit± naras²ho.
“Añjanavaººasun²lasukeso
kañcanapaµµavisuddhanal±µo;
osadhipaº¹arasuddhasu-uººo;
esa hi tuyha pit± naras²ho.
“Gacchatinilapathe viya cando;
t±ragaº±pariveµhitar³po;
s±vakamajjhagato samaºindo;
esa hi tuyha pit± naras²ho”ti. (J±. aµµha. 1.santikenid±nakath±)–
Im± nava g±th±yopi ettha dassit±, t± pana “aµµhahi g±th±h²”ti vacanena na samenti.Uºh²sato paµµh±ya y±va p±datal±ti vutt±nukkamopi tattha na dissati. Bhikkh±ya carat²tibhikkh±c±ro.
Uttiµµheti uttiµµhitv± paresa½ gharadv±re µhatv± gahetabbapiº¹e. Nappamajjheyy±ti piº¹ac±rikavatta½h±petv± paº²tabhojan±ni pariyesanto uttiµµhe pamajjati n±ma, sapad±na½ piº¹±ya carantopana nappamajjati n±ma, eva½ karonto uttiµµhe nappamajjeyya. Dhammanti anesana½ pah±yasapad±na½ caranto tameva bhikkh±cariyadhamma½ sucarita½ care. Sukha½ set²ti desan±mattameta½,eva½ paneta½ bhikkh±ya cariyadhamma½ caranto dhammac±r² idhaloke ca paraloke ca cat³hipiiriy±pathehi sukha½ viharat²ti attho.Dutiyag±th±ya na na½ duccaritanti vesiy±dibhede agocare caranto na½bhikkh±cariyadhamma½ duccarita½ carati n±ma, eva½ acaritv± ta½ dhamma½ care sucarita½,na na½ duccarita½ care. Sesamettha vuttatthameva. Ima½ pana dutiyag±tha½ pitu nivesana½gantv± abh±s²ti veditabba½. Teneva therag±th±sa½vaººan±ya½ (therag±. aµµha. 1.156nandattherag±th±vaººan±) ±cariyadhammap±lattherena vutta½ “dutiyadivase piº¹±ya paviµµho‘uttiµµhe nappamajjeyy±’ti g±th±ya pitara½ sot±pattiphale patiµµh±petv± nivesana½ gantv±‘dhamma½ care sucaritan’ti g±th±ya mah±paj±pati½ sot±pattiphale r±j±nañca sakad±g±miphalepatiµµh±pes²”ti. Dhammapadaµµhakath±yampi (dha. pa. aµµha. 1.12 nandattheravatthu) vutta½ “punadivase piº¹±ya paviµµho ‘uttiµµhe nappamajjeyy±’ti g±th±ya pitara½ sot±pattiphale patiµµh±petv± ‘dhamma½ care’ti g±th±ya mah±paj±pati½ sot±pattiphale r±j±nañca sakad±g±miphalepatiµµh±pes²”ti.Dhammap±laj±taka½ sutv± an±g±miphale patiµµh±s²ti punekadivasa½ r±janivesane katap±tar±soekamanta½ nisinnena raññ± “bhante, tumh±ka½ dukkarak±rikak±le ek± devat±ma½ upasaªkamitv± ‘putto te k±lakato’ti ±ha. Aha½ tass± vacana½ asaddahanto ‘na mayha½putto bodhi½ appatv± k±la½ karot²’ti paµikkhipinti vutte id±ni katha½ saddahissatha,pubbepi aµµhik±ni dassetv± ‘putto te mato’ti vutte na saddahitth±”ti imiss±aµµhuppattiy± mah±dhammap±laj±taka½ kathesi. Ta½ sutv± r±j± an±g±miphale patiµµhahi.Kesavissajjananti kulamariy±davasena kesoropana½. Paµµabandhoti yuvar±japaµµabandho.Abhinavagharappavesanamaho gharamaªgala½, viv±hakaraºamaho ±v±hamaªgala½. Chattamaªgalantiyuvar±jachattamaªgala½. Janapadakaly±º²ti (ud±. aµµha. 22) janapadamhi kaly±º² uttam±chasar²radosarahit± pañcakaly±ºasamann±gat±. S± hi yasm± n±tid²gh± n±tirass± n±tikis±n±tith³l± n±tik±¼± n±ccod±t±ti atikkant± m±nusa½ vaººa½, appatt± dibba½ vaººa½,tasm± chasar²radosarahit±. Chavikaly±ºa½ ma½sakaly±ºa½ nah±rukaly±ºa½ aµµhikaly±ºa½vayakaly±ºanti imehi pana pañcahi kaly±ºehi samann±gatatt± pañcakaly±ºasamann±gat± n±ma.Tass± hi ±gantukobh±sakicca½ natthi. Attano sar²robh±seneva dv±dasahatthaµµh±ne loka½ karoti, piyaªgus±m± v± hoti suvaººas±m± v±, ayamass± chavikaly±ºat±.Catt±ro panass± hatthap±d± mukhapariyos±nañca l±kh±rasaparikammakata½ viya rattapav±¼arattakambalasadisa½hoti, ayamass± ma½sakaly±ºat±. V²sati pana nakhapatt±ni ma½sato amuttaµµh±ne l±kh±rasap³rit±niviya muttaµµh±ne kh²radh±r±sadis±ni honti, ayamass± nah±rukaly±ºat±. Dvatti½sadant± suphusit± sudhotavajirapanti viya kh±yanti, ayamass± aµµhikaly±ºat±. V²sativassasatik±pisam±n± so¼asavassuddesik± viya hoti nivalipalit±, ayamass± vayakaly±ºat±. Itiimehi pañcahi kaly±ºehi samann±gatatt± janapadakaly±º²ti vuccati.Tuvaµanti s²gha½. Sopi bhagavanta½ “patta½ gaºhath±”ti vattu½ avisaham±no vih±ra½yevaagam±s²ti. So kira tath±gate g±ravena “patta½ vo bhante gaºhath±”ti vattu½ n±sakkhi.Eva½ pana cintesi “sop±nas²se patta½ gaºhissat²”ti. Satth± tasmimpi µh±ne nagaºhi. Itaro “sop±nap±dam³le gaºhissat²”ti cintesi. Satth± tatth±pi na gaºhi.Itaro “r±jaªgaºe gaºhissat²”ti cintesi. Satth± tatth±pi na gaºhi. Kum±ronivattituk±mo aruciy± gacchanto satthu g±ravena “patta½ gaºhath±”ti vattumpi asakkonto“idha gaºhissati, ettha gaºhissat²”ti cintento gacchati. Janapadakaly±ºiy± ca vuttavacana½tassa hadaye tiriya½ patitv± viya µhita½. Nandakum±rañhi abhisekamaªgala½ na tath± p²¼esi,yath± janapadakaly±ºiy± vuttavacana½, tenassa cittasant±po balav± ahosi. Atha na½ “imasmi½µh±ne nivattissati, imasmi½ µh±ne nivattissat²”ti cintentameva satth± vih±ra½netv± “pabbajissasi nand±”ti ±ha. So buddhag±ravena “na pabbajiss±m²”ti avatv±“±ma pabbajiss±m²”ti ±ha. Satth± “tena hi nanda½ pabb±jeth±”ti vatv± pabb±jesi.Tena vutta½ “aniccham±na½yeva bhagav± pabb±jes²”ti. “Satth± kapilapura½ gantv±tatiyadivase nanda½ pabb±jes²”ti dhammapadaµµhakath±ya½ (dha. pa. aµµha. 1.12 nandattheravatthu)vutta½, aªguttaranik±yaµµhakath±ya½ (a. ni. aµµha. 1.1.230) pana–
“Mah±sattopi sabbaññuta½ patv± pavattitavaradhammacakko lok±nuggaha½ karonto r±jagahatokapilavatthu½ gantv± paµhamadassaneneva pitara½ sot±pattiphale patiµµh±pesi,punadivase pitu nivesana½ gantv± r±hulam±t±ya ov±da½ katv± sesajanassapi dhamma½ kathesi,punadivase nandakum±rassa abhisekagehappavesana-±v±hamaªgalesu vattam±nesu tassa nivesana½gantv± kum±ra½ patta½ g±h±petv± pabb±jetu½ vih±r±bhimukho p±y±s²”ti–
Vutta½, idha pana “bhagav± kapilapura½ ±gantv± dutiyadivase nanda½ pabb±jes²”tivutta½, sabbampeta½ ±cariyena ta½ta½bh±ºak±na½ tath± tath± anussavavasena pariharitv±±gatabh±vato tattha tattha tath± tath± vuttanti natthettha ±cariyavacane pubb±paravirodho.
Brahmar³pavaººanti brahmar³pasam±nar³pa½. Tyass±ti te assa. Vaµµ±nugatanti vaµµapariy±panna½.Savigh±tanti dukkhasahitatt± savigh±ta½, sadukkhanti attho. Sattavidha½ ariyadhananti–
“Saddh±dhana½ s²ladhana½, hiri-ottappiya½ dhana½;
sutadhanañca c±go ca, paññ± ve sattama½ dhanan”ti. (A. ni. 7.5-6)–
Eva½ vutta½ sattavidha½ ariyadhana½. Uñch±cariy±y±ti bhikkh±cariy±ya. Puttasinehouppajjam±no sakalasar²ra½ khobhetv± aµµhimiñja½ ±hacca tiµµhat²ti ±ha “puttapema½bhante…pe… aµµhimiñja½ ±hacca tiµµhat²”ti. Puttasineho hi balavabh±vato sahaj±tap²tivegassasavipph±rat±ya ta½samuµµh±nar³padhammehi pharaºavasena sakalasar²ra½ ±lo¼etv± aµµhimiñja½±hacca tiµµhati. Yatra hi n±m±ti yo n±ma. Sesamettha utt±nameva.
R±hulavatthukath±vaººan± niµµhit±.