Dve tath±gat± arahanto samm±sambuddh± apubba½ acarima½ ekiss± lokadh±tuy± uppajjeyyu½ v± dhamma½ v± deseyyunti neta½ µh±na½ vijjati, ekova tath±gato araha½ samm±sambuddho ekiss± lokadh±tuy± uppajjissati v± dhamma½ v± desessat²ti µh±nameta½ vijjati. Tiººa½ duccarit±na½ iµµho kanto piyo man±po vip±ko bhavissat²ti neta½ µh±na½ vijjati, tiººa½ duccarit±na½ aniµµho akanto appiyo aman±po vip±ko bhavissat²ti µh±nameta½ vijjati Tiººa½ sucarit±na½ aniµµho akanto appiyo aman±po vip±ko bhavissat²ti neta½ µh±na½ vijjati, tiººa½ sucarit±na½ iµµho kanto piyo man±po vip±ko bhavissat²ti µh±nameta½ vijjati. Aññataro samaºo v± br±hmaºo v± kuhako lapako nemittako kuhanalapananemittakatta½ pubbaªgama½ katv± pañca n²varaºe appah±ya cetaso upakkilese paññ±ya dubbal²karaºe cat³su satipaµµh±nesu anupaµµhitassati [anupaµµhitasati (s².)] viharanto satta bojjhaªge abh±vayitv± anuttara½ samm±sambodhi½ abhisambujjhissat²ti neta½ µh±na½ vijjati, aññataro samaºo v± br±hmaºo v± sabbados±pagato pañca n²varaºe pah±ya cetaso upakkilese paññ±ya dubbal²karaºe cat³su satipaµµh±nesu upaµµhitassati viharanto satta bojjhaªge bh±vayitv± anuttara½ samm±sambodhi½ abhisambujjhissat²ti µh±nameta½ vijjati. Ya½ ettha ñ±ºa½ hetuso µh±naso anodhiso ida½ vuccati µh±n±µµh±nañ±ºa½ paµhama½ tath±gatabala½. Iti µh±n±µµh±nagat± sabbe khayadhamm± vayadhamm± vir±gadhamm± nirodhadhamm± keci sagg³pag± keci ap±y³pag± keci nibb±n³pag±, eva½ bhagav± ±ha– 58. Sabbe satt± [passa sa½. ni. 1.133] marissanti, maraºanta½ hi j²vita½.
Yath±kamma½ gamissanti, puññap±paphal³pag±.
Niraya½ p±pakammant±, puññakamm± ca suggati½.
Apare ca magga½ bh±vetv±, parinibbantin±sav±ti [parinibbanti an±sav±ti (s². ka.)].
Sabbe satt±ti ariy± ca anariy± ca sakk±yapariy±pann± ca sakk±yav²tivatt± ca. Marissant²ti dv²hi maraºehi dandhamaraºena ca adandhamaraºena ca, sakk±yapariy±pann±na½ adandhamaraºa½ sakk±yav²tivatt±na½ dandhamaraºa½. Maraºanta½ hi j²vitanti khay± ±yussa indriy±na½ uparodh± j²vitapariyanto maraºapariyanto. Yath±kamma½ gamissant²ti kammassakat±. Puññap±paphal³pag±ti kamm±na½ phaladass±vit± ca avippav±so ca. Niraya½ p±pakammant±ti apuññasaªkh±r±. Puññakamm± ca suggatinti puññasaªkh±r± sugati½ gamissanti. Apare ca magga½ bh±vetv±, parinibbantin±sav±ti sabbasaªkh±r±na½ samatikkamana½. Ten±ha bhagav±– “sabbe…pe… n±sav±”ti. “Sabbe satt± marissanti, maraºanta½ hi j²vita½. Yath±kamma½ gamissanti, puññap±paphal³pag±. Niraya½ p±pakammant±”ti ±g±¼h± ca nijjh±m± ca paµipad±. “Apare ca magga½ bh±vetv±, parinibbantin±sav±”ti majjhim± paµipad±. “Sabbe satt± marissanti, maraºanta½ hi j²vita½, yath±kamma½ gamissanti, puññap±paphal³pag±, niraya½ p±pakammant±”ti aya½ sa½kileso. Eva½ sa½s±ra½ nibbattayati. “Sabbe satt± marissanti…pe… niraya½ p±pakammant±”ti ime tayo vaµµ± dukkhavaµµo kammavaµµo kilesavaµµo. “Apare ca magga½ bh±vetv±, parinibbantin±sav±”ti tiººa½ vaµµ±na½ vivaµµan±. “Sabbe satt± marissanti…pe… niraya½ p±pakammant±”ti ±d²navo, “puññakamm± ca suggatin”ti ass±do, “apare ca magga½ bh±vetv±, parinibbantin±sav±”ti nissaraºa½. “Sabbe satt± marissanti…pe… niraya½ p±pakammant±”ti hetu ca phalañca, pañcakkhandh± phala½, taºh± hetu, “apare ca magga½ bh±vetv±, parinibbantin±sav±”ti maggo ca phalañca. “Sabbe satt± marissanti, maraºanta½ hi j²vita½. Yath±kamma½ gamissanti, puññap±paphal³pag±, niraya½ p±pakammant±”ti aya½ sa½kileso, so sa½kileso tividho taºh±sa½kileso diµµhisa½kileso duccaritasa½kilesoti. 59. Tattha taºh±sa½kileso t²hi taºh±hi niddisitabbo– k±mataºh±ya bhavataºh±ya vibhavataºh±ya. Yena yena v± pana vatthun± ajjhosito, tena teneva niddisitabbo, tass± vitth±ro chatti½s±ya taºh±ya j±liniy± vicarit±ni. Tattha diµµhisa½kileso ucchedasassatena niddisitabbo, yena yena v± pana vatthun± diµµhivasena abhinivisati, “idameva sacca½ moghamaññan”ti tena teneva niddisitabbo, tass± vitth±ro dv±saµµhi diµµhigat±ni. Tattha duccaritasa½kileso cetan± cetasikakammena niddisitabbo, t²hi duccaritehi k±yaduccaritena vac²duccaritena manoduccaritena, tass± vitth±ro dasa akusalakammapath±. Apare ca magga½ bh±vetv±, parinibbantin±sav±ti ida½ vod±na½. Tayida½ vod±na½ tividha½; taºh±sa½kileso samathena visujjhati, so samatho sam±dhikkhandho, diµµhisa½kileso vipassan±ya visujjhati, s± vipassan± paññ±kkhandho, duccaritasa½kileso sucaritena visujjhati, ta½ sucarita½ s²lakkhandho. “Sabbe satt± marissanti, maraºanta½ hi j²vita½, yath±kamma½ gamissanti, puññap±paphal³pag±, niraya½ p±pakammant±”ti apuññappaµipad±, “puññakamm± ca suggatin”ti puññappaµipad±, “apare ca magga½ bh±vetv±, parinibbantin±sav±”ti puññap±pasamatikkamappaµipad±, tattha y± ca puññappaµipad± y± ca apuññappaµipad±, aya½ ek± paµipad± sabbatthag±min² ek± ap±yesu, ek± devesu, y± ca puññap±pasamatikkam± paµipad± aya½ tattha tattha g±min² paµipad±. Tayo r±s²– micchattaniyato r±si, sammattaniyato r±si, aniyato r±si, tattha yo ca micchattaniyato r±si yo ca sammattaniyato r±si ek± paµipad± tattha tattha g±min², tattha yo aniyato r±si, aya½ sabbatthag±min² paµipad±. Kena k±raºena? Paccaya½ labhanto niraye upapajjeyya, paccaya½ labhanto tiracch±nayon²su upapajjeyya, paccaya½ labhanto pettivisayesu upapajjeyya, paccaya½ labhanto asuresu upapajjeyya, paccaya½ labhanto devesu upapajjeyya, paccaya½ labhanto manussesu upapajjeyya, paccaya½ labhanto parinibb±yeyya, tasm±ya½ sabbatthag±min² paµipad±, ya½ ettha ñ±ºa½ hetuso µh±naso anodhiso, ida½ vuccati sabbatthag±min² paµipad± ñ±ºa½ dutiya½ tath±gatabala½. Iti sabbatthag±min² paµipad± anekadh±tuloko, tattha tattha g±min² paµipad± n±n±dh±tuloko. Tattha katamo anekadh±tuloko? Cakkhudh±tu r³padh±tu cakkhuviññ±ºadh±tu, sotadh±tu saddadh±tu sotaviññ±ºadh±tu, gh±nadh±tu gandhadh±tu gh±naviññ±ºadh±tu, jivh±dh±tu rasadh±tu jivh±viññ±ºadh±tu, k±yadh±tu phoµµhabbadh±tu k±yaviññ±ºadh±tu, manodh±tu dhammadh±tu manoviññ±ºadh±tu, pathav²dh±tu, ±podh±tu, tejodh±tu, v±yodh±tu, ±k±sadh±tu, viññ±ºadh±tu, k±madh±tu, by±p±dadh±tu, vihi½s±dh±tu, nekkhammadh±tu, aby±p±dadh±tu, avihi½s±dh±tu, dukkhadh±tu, domanassadh±tu avijj±dh±tu, sukhadh±tu, somanassadh±tu, upekkh±dh±tu, r³padh±tu, ar³padh±tu, nirodhadh±tu, saªkh±radh±tu, nibb±nadh±tu, aya½ anekadh±tuloko. Tattha katamo n±n±dh±tuloko? Aññ± cakkhudh±tu, aññ± r³padh±tu, aññ± cakkhuviññ±ºadh±tu. Eva½ sabb±. Aññ± nibb±nadh±tu. Ya½ ettha ñ±ºa½ hetuso µh±naso anodhiso, ida½ vuccati anekadh±tu n±n±dh±tu ñ±ºa½ tatiya½ tath±gatabala½. 60. Iti anekadh±tu n±n±dh±tukassa lokassa ya½ yadeva dh±tu½ satt± adhimuccanti, ta½ tadeva adhiµµhahanti abhinivisanti, keci r³p±dhimutt±, keci sadd±dhimutt±, keci gandh±dhimutt±, keci ras±dhimutt±, keci phoµµhabb±dhimutt±, keci dhamm±dhimutt±, keci itth±dhimutt±, keci puris±dhimutt±, keci c±g±dhimutt±, keci h²n±dhimutt± keci paº²t±dhimutt±, keci dev±dhimutt±, keci manuss±dhimutt±, keci nibb±n±dhimutt±. Ya½ ettha ñ±ºa½ hetuso µh±naso anodhiso, aya½ veneyyo, aya½ na veneyyo, aya½ saggag±m², aya½ duggatig±m²ti, ida½ vuccati satt±na½ n±n±dhimuttikat± ñ±ºa½ catuttha½ tath±gatabala½. Iti te yath±dhimutt± ca bhavanti, ta½ ta½ kammasam±d±na½ sam±diyanti. Te chabbidha½ kamma½ sam±diyanti– keci lobhavasena, keci dosavasena, keci mohavasena, keci saddh±vasena, keci v²riyavasena, keci paññ±vasena. Ta½ vibhajjam±na½ duvidha½– sa½s±rag±mi ca nibb±nag±mi ca. Tattha ya½ lobhavasena dosavasena mohavasena ca kamma½ karoti, ida½ kamma½ kaºha½ kaºhavip±ka½. Tattha ya½ saddh±vasena kamma½ karoti, ida½ kamma½ sukka½ sukkavip±ka½. Tattha ya½ lobhavasena dosavasena mohavasena saddh±vasena ca kamma½ karoti, ida½ kamma½ kaºhasukka½ kaºhasukkavip±ka½. Tattha ya½ v²riyavasena paññ±vasena ca kamma½ karoti, ida½ kamma½ akaºha½ asukka½ akaºha-asukkavip±ka½ kammuttama½ kammaseµµha½ kammakkhay±ya sa½vattati. Catt±ri kammasam±d±n±ni. Atthi kammasam±d±na½ paccuppannasukha½ ±yati½ dukkhavip±ka½, atthi kammasam±d±na½ paccuppannadukkha½ ±yati½ sukhavip±ka½, atthi kammasam±d±na½ paccuppannadukkhañceva ±yati½ ca dukkhavip±ka½, atthi kammasam±d±na½ paccuppannasukhañceva ±yati½ ca sukhavip±ka½. Ya½ eva½ j±tiya½ kammasam±d±na½, imin± puggalena akusalakammasam±d±na½ upacita½ avipakka½ vip±k±ya paccupaµµhita½ na ca bhabbo abhinibbidh± gantunti ta½ bhagav± na ovadati. Yath± devadatta½ kok±lika½ sunakkhatta½ licchaviputta½, ye v± panaññepi satt± micchattaniyat± imesañca puggal±na½ upacita½ akusala½ na ca t±va p±rip³ri½ gata½, pur± p±rip³ri½ gacchati. Pur± phala½ nibbattayati, pur± maggam±v±rayati, pur± veneyyatta½ samatikkamat²ti te bhagav± asamatte ovadati. Yath± puººañca govatika½ acelañca kukkuravatika½. 61. Imassa ca puggalassa akusalakammasam±d±na½ parip³ram±na½ magga½ ±v±rayissati pur± p±rip³ri½ gacchati, pur± phala½ nibbattayati, pur± maggam±v±rayati, pur± veneyyatta½ samatikkamat²ti ta½ bhagav± asamatta½ ovadati. Yath± ±yasmanta½ aªgulim±la½. Sabbesa½ mudumajjh±dhimattat±. Tattha mudu ±neñj±bhisaªkh±r± majjha½ avasesakusalasaªkh±r±, adhimatta½ akusalasaªkh±r±, ya½ ettha ñ±ºa½ hetuso µh±naso anodhiso, ida½ diµµhadhammavedan²ya½, ida½ upapajjavedan²ya½, ida½ apar±pariyavedan²ya½, ida½ nirayavedan²ya½, ida½ tiracch±navedan²ya½, ida½ pettivisayavedan²ya½, ida½ asuravedan²ya½, ida½ devavedan²ya½, ida½ manussavedan²yanti, ida½ vuccati at²t±n±gatapaccuppann±na½ kammasam±d±n±na½ hetuso µh±naso anodhiso vip±kavemattat± ñ±ºa½ pañcama½ tath±gatabala½. 62. Iti tath± sam±dinn±na½ kamm±na½ sam±dinn±na½ jh±n±na½ vimokkh±na½ sam±dh²na½ sam±patt²na½ aya½ sa½kileso, ida½ vod±na½, ida½ vuµµh±na½, eva½ sa½kilissati, eva½ vod±yati, eva½ vuµµhahat²ti ñ±ºa½ an±varaºa½. Tattha kati jh±n±ni? Catt±ri jh±n±ni. Kati vimokkh±? Ek±dasa ca aµµha ca satta ca tayo ca dve ca. Kati sam±dh²? Tayo sam±dh²– savitakko savic±ro sam±dhi, avitakko vic±ramatto sam±dhi, avitakko avic±ro sam±dhi. Kati sam±pattiyo? Pañca sam±pattiyo– saññ±sam±patti asaññ±sam±patti nevasaññ±n±saññ±sam±patti vibh³tasaññ±sam±patti [vibh³tasam±patti (s². ka.)] nirodhasam±patti. Tattha katamo sa½kileso? Paµhamajjh±nassa k±mar±gaby±p±d± sa½kileso. Ye ca kukkuµajh±y² dve paµhamak± yo v± pana koci h±nabh±giyo sam±dhi, aya½ sa½kileso. Tattha katama½ vod±na½, n²varaºap±risuddhi, paµhamassa jh±nassa ye ca kukkuµajh±y² dve pacchimak± yo v± pana koci visesabh±giyo sam±dhi, ida½ vod±na½. Tattha katama½ vuµµh±na½? Ya½ sam±pattivuµµh±nakosalla½, ida½ vuµµh±na½. Ya½ ettha ñ±ºa½ hetuso µh±naso anodhiso, ida½ vuccati sabbesa½ jh±navimokkhasam±dhisam±patt²na½ sa½kilesavod±navuµµh±nañ±ºa½ chaµµha½ tath±gatabala½. 63. Iti tasseva sam±dhissa tayo dhamm± pariv±r± indriy±ni bal±ni v²riyamiti, t±niyeva indriy±ni v²riyavasena bal±ni bhavanti, ±dhipateyyaµµhena indriy±ni, akampiyaµµhena bal±ni, iti tesa½ mudumajjh±dhimattat± aya½ mudindriyo aya½ majjhindriyo aya½ tikkhindriyoti. Tattha bhagav± tikkhindriya½ sa½khittena ov±dena ovadati, majjhindriya½ bhagav± sa½khittavitth±rena ovadati, mudindriya½ bhagav± vitth±rena ovadati. Tattha bhagav± tikkhindriyassa muduka½ dhammadesana½ upadisati, majjhindriyassa bhagav± mudutikkhadhammadesana½ upadisati, mudindriyassa bhagav± tikkha½ dhammadesana½ upadisati. Tattha bhagav± tikkhindriyassa samatha½ upadisati, majjhindriyassa bhagav± samathavipassana½ upadisati, mudindriyassa bhagav± vipassana½ upadisati. Tattha bhagav± tikkhindriyassa nissaraºa½ upadisati, majjhindriyassa bhagav± ±d²navañca nissaraºañca upadisati, mudindriyassa bhagav± ass±dañca ±d²navañca nissaraºañca upadisati. Tattha bhagav± tikkhindriyassa adhipaññ±sikkh±ya paññ±payati, majjhindriyassa bhagav± adhicittasikkh±ya paññ±payati, mudindriyassa bhagav± adhis²lasikkh±ya paññ±payati. Ya½ ettha ñ±ºa½ hetuso µh±naso anodhiso aya½ ima½ bh³mi½ bh±vanañca gato, im±ya vel±ya im±ya anus±saniy± eva½ dh±tuko c±ya½ aya½ cassa ±sayo ayañca anusayo iti, ida½ vuccati parasatt±na½ parapuggal±na½ indriyaparopariyattavemattat± ñ±ºa½ sattama½ tath±gatabala½. Iti tattha ya½ anekavihita½ pubbeniv±sa½ anussarati. Seyyathida½, ekampi j±ti½ dvepi j±tiyo tissopi j±tiyo catassopi j±tiyo pañcapi j±tiyo dasapi j±tiyo v²sampi j±tiyo ti½sampi j±tiyo catt±r²sampi j±tiyo paññ±sampi j±tiyo j±tisatampi j±tisahassampi j±tisatasahassampi anek±nipi j±tisat±ni anek±nipi j±tisahass±ni anek±nipi j±tisatasahass±ni anekepi sa½vaµµakappe anekepi vivaµµakappe anekepi sa½vaµµavivaµµakappe. Amutr±si½ eva½n±mo eva½gotto eva½vaººo evam±h±ro eva½sukhadukkhappaµisa½ved² evam±yupariyanto, so tato cuto amutra udap±di½. Tatr±p±si½ eva½n±mo eva½gotto eva½vaººo evam±h±ro eva½sukhadukkhappaµisa½ved² evam±yupariyanto, so tato cuto idh³papannoti, iti s±k±ra½ sa-uddesa½ anekavihita½ pubbeniv±sa½ anussarati. 64. Tattha sagg³pagesu ca sattesu manuss³pagesu ca sattesu ap±y³pagesu ca sattesu imassa puggalassa lobh±dayo ussann± alobh±dayo mand±, imassa puggalassa alobh±dayo ussann± lobh±dayo mand±, ye v± pana ussann± ye v± pana mand± imassa puggalassa im±ni indriy±ni upacit±ni imassa puggalassa im±ni indriy±ni anupacit±ni amuk±ya v± kappakoµiya½ kappasatasahasse v± kappasahasse v± kappasate v± kappe v± antarakappe v± upa¹¹hakappe v± sa½vacchare v± upa¹¹hasa½vacchare v± m±se v± pakkhe v± divase v± muhutte v± imin± pam±dena v± pas±dena v±ti. Ta½ ta½ bhava½ bhagav± anussaranto asesa½ j±n±ti, tattha ya½ dibbena cakkhun± visuddhena atikkantam±nusakena satte passati cavam±ne upapajjam±ne h²ne paº²te suvaººe dubbaººe sugate duggate yath±kamm³page satte paj±n±ti ime vata bhonto satt± k±yaduccaritena samann±gat± vac²duccaritena samann±gat± manoduccaritena samann±gat± ariy±na½ upav±dak± micch±diµµhik± micch±diµµhikammasam±d±n±, te k±yassa bhed± para½ maraº± ap±ya½ duggati½ vinip±ta½ niraya½ upapann±. Ime v± pana bhonto satt± k±yasucaritena samann±gat± vac²sucaritena samann±gat± manosucaritena samann±gat± ariy±na½ anupav±dak± samm±diµµhik± samm±diµµhikammasam±d±n±, te k±yassa bhed± para½ maraº± sugati½ sagga½ loka½ upapann±, tattha sagg³pagesu ca sattesu manuss³pagesu ca sattesu ap±y³pagesu ca sattesu imin± puggalena evar³pa½ kamma½ amuk±ya kappakoµiya½ upacita½ kappasatasahasse v± kappasahasse v± kappasate v± kappe v± antarakappe v± upa¹¹hakappe v± sa½vacchare v± upa¹¹hasa½vacchare v± m±se v± pakkhe v± divase v± muhutte v± imin± pam±dena v± pas±dena v±ti. Im±ni bhagavato dve ñ±º±ni– pubbeniv±s±nussatiñ±ºañca dibbacakkhu ca aµµhama½ navama½ tath±gatabala½. Iti tattha ya½ sabbaññut± patt± vidit± sabbadhamm± viraja½ v²tamala½ uppanna½ sabbaññutañ±ºa½ nihato m±ro bodhim³le, ida½ bhagavato dasama½ bala½ sabb±savaparikkhaya½ ñ±ºa½. Dasabalasamann±gat± hi buddh± bhagavantoti.
Niyutto vicayo h±rasamp±to.