Atha v±, “k±ma½ taco ca nh±ru ca aµµhi ca avasissatu [avasussatu (sy±.) ma. ni. 2.184; sa½. ni. 2.22 passitabba½], sar²re upasussatu ma½salohita½, ya½ ta½ purisath±mena purisabalena purisav²riyena purisaparakkamena pattabba½ na ta½ ap±puºitv± v²riyassa saºµh±na½ [viriyassa µh±na½ (sy±.)] bhavissat²”ti citta½ paggaºh±ti padahati. Evampi al²nacitto akus²tavutti.
N±sissa½ na piviss±mi, vih±rato na nikkhame;
napi passa½ nip±tessa½, taºh±salle an³hateti.
Citta½ paggaºh±ti padahati. Evampi al²nacitto akus²tavutti. “Na t±v±ha½ ima½ pallaªka½ bhindiss±mi y±va me na anup±d±ya ±savehi citta½ vimuccissat²”ti citta½ paggaºh±ti padahati. Evampi al²nacitto akus²tavutti. “Na t±v±ha½ imamh± ±san± vuµµhahiss±mi y±va me na anup±d±ya ±savehi citta½ vimuccissat²”ti citta½ paggaºh±ti padahati. Evampi al²nacitto akus²tavutti. “Na t±v±ha½ imamh± caªkam± orohiss±mi…pe… vih±r± nikkhamiss±mi… a¹¹hayog± nikkhamiss±mi… p±s±d± nikkhamiss±mi… hammiy± nikkhamiss±mi… guh±ya nikkhamiss±mi… leº± nikkhamiss±mi… kuµiy± nikkhamiss±mi… k³µ±g±r± nikkhamiss±mi… aµµ± nikkhamiss±mi… m±¼± nikkhamiss±mi… uddaº¹± nikkhamiss±mi upaµµh±nas±l±ya nikkhamiss±mi… maº¹ap± nikkhamiss±mi… rukkham³l± nikkhamiss±mi y±va me na anup±d±ya ±savehi citta½ vimuccissat²”ti citta½ paggaºh±ti padahati. Evampi al²nacitto akus²tavutti. “Imasmi½yeva pubbaºhasamaye [pubbaºhasamaya½ (ka.) mah±ni. 17] ariyadhamma½ ±hariss±mi sam±hariss±mi adhigacchiss±mi phassayiss±mi sacchikariss±m²”ti citta½ paggaºh±ti padahati. Evampi al²nacitto akus²tavutti. Imasmi½yeva majjhanhikasamaye…pe… s±yanhasamaye pe… purebhatta½… pacch±bhatta½… purimay±ma½… majjhimay±ma½… pacchimay±ma½… k±¼e… juºhe… vasse… hemante gimhe… purime vayokhandhe… majjhime vayokhandhe… pacchime vayokhandhe ariyadhamma½ ±hariss±mi sam±hariss±mi adhigacchiss±mi phassayiss±mi sacchikariss±m²ti citta½ paggaºh±ti padahati. Evampi al²nacitto akus²tavutti. Da¼hanikkamo th±mabal³papannoti so paccekasambuddho da¼hasam±d±no ahosi kusalesu dhammesu avaµµhitasam±d±no k±yasucarite vac²sucarite manosucarite d±nasa½vibh±ge s²lasam±d±ne uposathupav±se matteyyat±ya [metteyyat±ya (sy±. ka.) moggall±naby±karaºe 4.39 sutta½ oloketabba½] petteyyat±ya s±maññat±ya brahmaññat±ya kulejeµµh±pac±yit±ya aññataraññataresu adhikusalesu dhammes³ti– da¼hanikkamo. Th±mabal³papannoti so paccekasambuddho th±mena ca balena ca v²riyena ca parakkamena ca paññ±ya ca upeto hoti samupeto up±gato samup±gato upapanno samupapanno samann±gatoti– da¼hanikkamo th±mabal³papanno, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“¾raddhav²riyo paramatthapattiy±, al²nacitto akus²tavutti;
da¼hanikkamo th±mabal³papanno, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
155. Paµisall±na½ jh±namariñcam±no, dhammesu nicca½ anudhammac±r²;
±d²nava½ sammasit± bhavesu, eko care khaggavis±ºakappo.
Paµisall±na½ jh±namariñcam±noti so paccekasambuddho paµisall±n±r±mo hoti paµisall±narato ajjhatta½ cetosamathamanuyutto anir±katajjh±no vipassan±ya samann±gato br³het± suññ±g±ra½ jh±y² jh±narato ekattamanuyutto sadatthagarukoti paµisall±na½. Jh±namariñcam±noti so paccekasambuddho dv²hi k±raºehi jh±na½ na riñcati– anuppannassa v± paµhamassa jh±nassa upp±d±ya yutto payutto sa½yutto ±yutto sam±yutto, anuppannassa v± dutiyassa jh±nassa…pe… anuppannassa v± tatiyassa jh±nassa… anuppannassa v± catutthassa jh±nassa upp±d±ya yutto payutto sa½yutto ±yutto sam±yuttoti– evampi jh±na½ na riñcati. Atha v±, uppanna½ v± paµhama½ jh±na½ ±sevati bh±veti bahul²karoti, uppanna½ v± dutiya½ jh±na½…pe… uppanna½ v± tatiya½ jh±na½… uppanna½ v± catuttha½ jh±na½ ±sevati bh±veti bahul²karoti. Evampi jh±na½ na riñcat²ti– paµisall±na½ jh±namariñcam±no. Dhammesu nicca½ anudhammac±r²ti dhamm± vuccanti catt±ro satipaµµh±n±…pe… ariyo aµµhaªgiko maggo. Katame anudhamm±? Samm±paµipad± apaccan²kapaµipad± anvatthapaµipad± dhamm±nudhammapaµipad± s²lesu parip³rak±rit± indriyesu guttadv±rat± bhojane mattaññut± j±gariy±nuyogo satisampajañña½– ime vuccanti anudhamm±. Dhammesu nicca½ anudhammac±r²ti dhammesu niccak±la½ dhuvak±la½ satata½ samita½ avokiººa½ poªkh±nupoªkha½ udak³mikaj±ta½ [udakummij±ta½ (sy±.), udakummikaj±ta½ (ka.)] Av²cisantatisahita½ phassita½ purebhatta½ pacch±bhatta½ purimay±ma½ majjhimay±ma½ pacchimay±ma½ k±¼e juºhe vasse hemante gimhe purime vayokhandhe majjhime vayokhandhe pacchime vayokhandhe carati viharati iriyati vatteti p±leti yapeti y±pet²ti– dhammesu nicca½ anudhammac±r². ¾d²nava½ sammasit± bhaves³ti “sabbe saªkh±r± anicc±”ti ±d²nava½ sammasit± bhavesu, “sabbe saªkh±r± dukkh±”ti…pe… “sabbe dhamm± anatt±”ti…pe… “ya½ kiñci samudayadhamma½, sabba½ ta½ nirodhadhamman”ti ±d²nava½ sammasit± bhaves³ti– ±d²nava½ sammasit± bhavesu, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“Paµisall±na½ jh±namariñcam±no, dhammesu nicca½ anudhammac±r²;
±d²nava½ sammasit± bhavesu, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
156. Taºhakkhaya½ patthayamappamatto, ane¼am³go [anelam³go (sy±. ka.)] sutav± sat²m±;
saªkh±tadhammo niyato padh±nav±, eko care khaggavis±ºakappo.
Taºhakkhaya½ patthayamappamattoti. Taºh±ti r³pataºh±…pe… dhammataºh±. Taºhakkhayanti r±gakkhaya½ dosakkhaya½ mohakkhaya½ gatikkhaya½ upapattikkhaya½ paµisandhikkhaya½ bhavakkhaya½ sa½s±rakkhaya½ vaµµakkhaya½ patthayanto icchanto s±diyanto pihayanto abhijappantoti– taºhakkhaya½ patthaya½. Appamattoti so paccekasambuddho sakkaccak±r² s±taccak±r²…pe… appam±do kusalesu dhammes³ti– taºhakkhaya½ patthayamappamatto. Ane¼am³go sutav± sat²m±ti. Ane¼am³goti so paccekasambuddho paº¹ito paññav± buddhim± ñ±º² vibh±v² medh±v². Sutav±ti so paccekasambuddho bahussuto hoti sutadharo sutasanniccayo. Ye te dhamm± ±dikaly±º± majjhekaly±º± pariyos±nakaly±º± s±ttha½ sabyañjana½ kevalaparipuººa½ parisuddha½ brahmacariya½ abhivadanti, tath±r³p±ssa dhamm± bahussut± honti dh±t± vacas± paricit± manas±nupekkhit± diµµhiy± suppaµividdh±. Sat²m±ti so paccekasambuddho satim± hoti paramena satinepakkena samann±gatatt± cirakatampi cirabh±sitampi sarit± anussarit±ti– ane¼am³go sutav± sat²m±. Saªkh±tadhammo niyato padh±nav±ti saªkh±tadhammo vuccati ñ±ºa½. Y± paññ± paj±nan±…pe… amoho dhammavicayo samm±diµµhi. Saªkh±tadhammoti so paccekasambuddho saªkh±tadhammo ñ±tadhammo tulitadhammo t²ritadhammo vibh³tadhammo vibh±vitadhammo “sabbe saªkh±r± anicc±”ti saªkh±tadhammo…pe… “ya½ kiñci samudayadhamma½ sabba½ ta½ nirodhadhamman”ti saªkh±tadhammo ñ±tadhammo tulitadhammo t²ritadhammo vibh³tadhammo vibh±vitadhammo. Atha v±, tassa paccekasambuddhassa ca khandh± sa½khitt± dh±tuyo sa½khitt± ±yatan±ni sa½khitt±ni gatiyo sa½khitt± upapattiyo sa½khitt± paµisandhiyo sa½khitt± bhav± sa½khitt± sa½s±r± sa½khitt± vaµµ± sa½khitt±. Atha v±, so paccekasambuddho khandhapariyante µhito dh±tupariyante µhito ±yatanapariyante µhito gatipariyante µhito upapattipariyante µhito paµisandhipariyante µhito bhavapariyante µhito sa½s±rapariyante µhito vaµµapariyante µhito saªkh±rapariyante µhito antimabhave [antime bhave (ka.) c³¼ani. mettag³m±ºavapucch±niddesa 28] µhito antimasamussaye µhito antimadehadharo paccekasambuddho.
Tass±ya½ pacchimako bhavo, carimoya½ samussayo;
j±timaraºasa½s±ro [j±tijar±maraºasa½s±ro (sy±.) evam²disesu µh±nesu], natthi tassa punabbhavoti.
Ta½k±raº± paccekasambuddho saªkh±tadhammo. Niyatoti niy±m± vuccanti catt±ro ariyamagg±. Cat³hi ariyamaggehi samann±gatoti niyato. Niy±ma½ patto sampatto adhigato phassito sacchikato patto niy±ma½. Padh±nav±ti padh±na½ vuccati v²riya½. So cetaso v²riy±rambho nikkamo parakkamo uyy±mo v±y±mo uss±ho usso¼h² th±mo dhiti asithilaparakkamo anikkhittacchandat± anikkhittadhurat± dhurasampagg±ho v²riya½ v²riyindriya½ v²riyabala½ samm±v±y±mo. So paccekasambuddho imin± padh±nena upeto samupeto up±gato samup±gato upapanno samupapanno samann±gato. Tasm± so paccekasambuddho padh±nav±ti– saªkh±tadhammo niyato padh±nav±, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“Taºhakkhaya½ patthayamappamatto, ane¼am³go sutav± sat²m±;
saªkh±tadhammo niyato padh±nav±, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
157. S²hova saddesu asantasanto, v±tova j±lamhi asajjam±no;
paduma½va toyena alimpam±no [alippam±no, su. ni. 71], eko care khaggavis±ºakappo.
S²hova saddesu asantasantoti yath± s²ho migar±j± saddesu asant±s² aparisant±s² anutr±s² anubbiggo anussaªk² [anussuk² (sy±.)] anutr±so abh²r³ acchambh² anutr±s² apal±y², paccekasambuddhopi saddesu asant±s² aparisant±s² anutr±s² anubbiggo anussaªk² anutr±so abh²r³ acchambh² anutr±s² apal±y² pah²nabhayabheravo vigatalomaha½so viharat²ti– s²hova saddesu asantasanto. V±tova j±lamhi asajjam±noti. V±toti puratthim± v±t± pacchim± v±t± uttar± v±t± dakkhiº± v±t± saraj± v±t± araj± v±t± s²t± v±t± uºh± v±t± paritt± v±t± adhimatt± v±t± verambhav±t± pakkhav±t± [pakkhiv±t± (sy±.) c³¼ani. upas²vam±ºavapucch±niddesa 43, khaggavis±ºasuttaniddesa 138 natthi p±µhan±natta½] supaººav±t± t±lapaººav±t± vidh³panav±t±. J±la½ vuccati suttaj±la½. Yath± v±to j±lamhi na sajjati na gaºh±ti na bajjhati na palibajjhati, evameva dve j±l±– taºh±j±lañca diµµhij±lañca…pe… ida½ taºh±j±la½…pe… ida½ diµµhij±la½. Tassa paccekasambuddhassa taºh±j±la½ pah²na½ diµµhij±la½ paµinissaµµha½, taºh±j±lassa pah²natt± diµµhij±lassa paµinissaµµhatt± so paccekasambuddho r³pe na sajjati sadde na sajjati…pe… diµµhasutamutaviññ±tabbesu dhammesu na sajjati na gaºh±ti na bajjhati na palibajjhati nikkhanto nissaµo vippamutto visaññutto vimariy±dikatena cetas± viharat²ti– v±tova j±lamhi asajjam±no. Paduma½va toyena alimpam±noti paduma½ vuccati padumapuppha½. Toya½ vuccati udaka½. Yath± padumapuppha½ toyena na limpati na palimpati na upalimpati, alitta½ apalitta½ anupalitta½, evameva dve lep±– taºh±lepo ca diµµhilepo ca…pe… aya½ taºh±lepo…pe… aya½ diµµhilepo. Tassa paccekasambuddhassa taºh±lepo pah²no, diµµhilepo paµinissaµµho. Taºh±lepassa pah²natt± diµµhilepassa paµinisaµµhatt± so paccekasambuddho r³pe na limpati sadde na limpati…pe… diµµhasutamutaviññ±tabbesu dhammesu na limpati na palimpati na upalimpati, alitto apalitto anupalitto nikkhanto nissaµo vippamutto visaññutto vimariy±dikatena cetas± viharat²ti– paduma½va toyena alimpam±no, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“S²hova saddesu asantasanto, v±tova j±lamhi asajjam±no;
paduma½va toyena alimpam±no, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
158. S²ho yath± d±µhabal² pasayha, r±j± mig±na½ abhibhuyya c±r²;
sevetha pant±ni sen±san±ni, eko care khaggavis±ºakappo.
S²ho yath± d±µhabal² pasayha, r±j± mig±na½ abhibhuyya c±r²ti yath± s²ho migar±j± d±µhabal² d±µh±vudho sabbe tiracch±nagate p±ºe abhibhuyya abhibhavitv± ajjhottharitv± pariy±diyitv± madditv± carati viharati iriyati vatteti p±leti yapeti y±peti, paccekasambuddhopi paññ±bal² paññ±vudho sabbap±ºabh³te puggale paññ±ya abhibhuyya abhibhavitv± ajjhottharitv± pariy±diyitv± madditv± carati viharati iriyati vatteti p±leti yapeti y±pet²ti– s²ho yath± d±µhabal² pasayha, r±j± mig±na½ abhibhuyya c±r². Sevetha pant±ni sen±san±n²ti yath± s²ho migar±j± araññavanamajjhog±hetv± carati viharati iriyati vatteti p±leti yapeti y±peti, paccekasambuddhopi araññavanapatth±ni pant±ni sen±san±ni paµisevati appasadd±ni appanigghos±ni vijanav±t±ni manussar±hasseyyak±ni paµisall±nas±rupp±ni. So eko gacchati eko tiµµhati eko nis²dati eko seyya½ kappeti eko g±ma½ piº¹±ya pavisati eko paµikkamati eko raho nis²dati eko caªkama½ adhiµµh±ti eko carati viharati iriyati vatteti p±leti yapeti y±pet²ti– sevetha pant±ni sen±san±ni, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“S²ho yath± d±µhabal² pasayha, r±j± mig±na½ abhibhuyya c±r²;
sevetha pant±ni sen±san±ni, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
159. Metta½ upekkha½ karuºa½ vimutti½, ±sevam±no muditañca k±le;
sabbena lokena avirujjham±no, eko care khaggavis±ºakappo.
Metta½ upekkha½ karuºa½ vimutti½, ±sevam±no muditañca k±leti so paccekasambuddho mett±sahagatena cetas± eka½ disa½ pharitv± viharati tath± dutiya½ tath± tatiya½ tath± catuttha½, iti uddhamadho tiriya½ sabbadhi sabbattat±ya sabb±vanta½ loka½ mett±sahagatena cetas± vipulena mahaggatena appam±ºena averena aby±pajjena pharitv± viharati; karuº±sahagatena cetas±…pe… mudit±sahagatena cetas±…pe… upekkh±sahagatena cetas± vipulena mahaggatena appam±ºena averena aby±pajjena pharitv± viharat²ti– metta½ upekkha½ karuºa½ vimutti½, ±sevam±no muditañca k±le. Sabbena lokena avirujjham±noti mett±ya bh±vitatt± ye puratthim±ya dis±ya satt± te appaµik³l± honti, ye pacchim±ya dis±ya satt±…pe… ye uttar±ya dis±ya satt±… ye dakkhiº±ya dis±ya satt±… ye puratthim±ya anudis±ya satt±… ye pacchim±ya anudis±ya satt±… ye uttar±ya anudis±ya satt±… ye dakkhiº±ya anudis±ya satt±… ye heµµhim±ya [adhogam±ya (sy±.)] dis±ya satt±… ye uparim±ya dis±ya satt±… ye dasasu dis±su satt± te appaµik³l± honti. Karuº±ya bh±vitatt±… mudit±ya bh±vitatt±… upekkh±ya bh±vitatt± ye puratthim±ya dis±ya satt±…pe… ye dasasu dis±su satt± te appaµik³l± honti. Sabbena lokena avirujjham±noti sabbena lokena avirujjham±no, appaµivirujjham±no an±gh±tiyam±no [aghaµµiyam±no (sy±.)] appaµihaññam±noti– sabbena lokena avirujjham±no, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“Metta½ upekkha½ karuºa½ vimutti½, ±sevam±no muditañca k±le;
sabbena lokena avirujjham±no, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
160. R±gañca dosañca pah±ya moha½, sand±layitv±na sa½yojan±ni [sa½yojan±ni (ka.)] ;
asantasa½ j²vitasaªkhayamhi, eko care khaggavis±ºakappo.
R±gañca dosañca pah±ya mohanti. R±goti yo r±go s±r±go…pe… abhijjh± lobho akusalam³la½. Dosoti yo cittassa ±gh±to…pe… caº¹ikka½ asuropo anattamanat± cittassa. Mohoti dukkhe aññ±ºa½…pe… avijj±laªg² moho akusalam³la½. R±gañca dosañca pah±ya mohanti so paccekasambuddho r±gañca dosañca mohañca pah±ya pajahitv± vinodetv± byant²karitv± anabh±va½ gametv±ti– r±gañca dosañca pah±ya moha½. Sand±layitv±na sa½yojan±n²ti. Dasa sa½yojan±ni– k±mar±gasa½yojana½ paµighasa½yojana½…pe… avijj±sa½yojana½. Sand±layitv±na sa½yojan±n²ti dasa sa½yojan±ni sand±layitv± pad±layitv± sampad±layitv± pajahitv± vinodetv± byant²karitv± anabh±va½ gametv±ti– sand±layitv±na sa½yojan±ni. Asantasa½ j²vitasaªkhayamh²ti so paccekasambuddho j²vitapariyos±ne asant±s² anutr±s² anubbiggo anussaªk² anutr±so abh²r³ acchambh² anutr±s² apal±y² pah²nabhayabheravo vigatalomaha½so viharat²ti– asantasa½ j²vitasaªkhayamhi, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“R±gañca dosañca pah±ya moha½, sand±layitv±na sa½yojan±ni;
asantasa½ j²vitasaªkhayamhi, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
161. Bhajanti sevanti ca k±raºatth±, nikk±raº± dullabh± ajja mitt±;
attatthapaññ± [attaµµhapaññ± (ka.)] asuc² manuss±, eko care khaggavis±ºakappo.
Bhajanti sevanti ca k±raºatth±ti attatthak±raº± paratthak±raº± ubhayatthak±raº± diµµhadhammikatthak±raº± sampar±yikatthak±raº± paramatthak±raº± bhajanti sambhajanti sevanti nisevanti sa½sevanti paµisevant²ti– bhajanti sevanti ca k±raºatth±. Nikk±raº± dullabh± ajja mitt±ti dve mitt±– ag±rikamitto ca an±g±rikamitto ca…pe… aya½ ag±rikamitto…pe… aya½ an±g±rikamitto. Nikk±raº± dullabh± ajja mitt±ti ime dve mitt± ak±raº± nikk±raº± ahet³ appaccay± dullabh± (dulladdh± sudulladdh±) [( ) natthi sy±. potthake] ti– nikk±raº± dullabh± ajja mitt±. Attatthapaññ± asuc² manuss±ti. Attatthapaññ±ti attano atth±ya attano hetu attano paccay± attano k±raº± bhajanti sambhajanti sevanti nisevanti sa½sevanti paµisevanti ±caranti sam±caranti payirup±santi paripucchanti paripañhant²ti– attatthapaññ±. Asuc² manuss±ti asucin± k±yakammena samann±gat±ti asuc² manuss±, asucin± vac²kammena samann±gat±ti asuc² manuss±, asucin± manokammena samann±gat±ti asuc² manuss±, asucin± p±º±tip±tena…pe… asucin± adinn±d±nena… asucin± k±mesumicch±c±rena… asucin± mus±v±dena… asuciy± pisuº±ya v±c±ya samann±gat±… asuciy± pharus±ya v±c±ya samann±gat±… asucin± samphappal±pena samann±gat±… asuciy± abhijjh±ya samann±gat±… asucin± by±p±dena samann±gat±ti asuc² manuss±, asuciy± micch±diµµhiy± samann±gat±ti asuc² manuss±, asuciy± cetan±ya samann±gat±ti asuc² manuss±, asuciy± patthan±ya samann±gat±ti asuc² manuss±, asucin± paºidhin± samann±gat±ti asuc² manuss±, asuc² h²n± nih²n± omak± l±mak± chatukk± paritt±ti– attatthapaññ± asuc² manuss±. Eko care khaggavis±ºakappoti. Ekoti so paccekasambuddho pabbajj±saªkh±tena eko…pe… careti aµµha cariy±yo…pe… khaggavis±ºakappoti yath± khaggassa n±ma vis±ºa½ eka½ hoti adutiya½…pe… eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“Bhajanti sevanti ca k±raºatth±, nikk±raº± dullabh± ajja mitt±;
attatthapaññ± asuc² manuss±, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
Catuttho vaggo.
Khaggavis±ºasuttaniddeso niµµhito.
Ajito tissametteyyo, puººako atha mettag³;
dhotako upas²vo ca, nando ca atha hemako.
Todeyya-kapp± dubhayo, jatukaºº² ca paº¹ito;
bhadr±vudho udayo ca, pos±lo c±pi br±hmaºo;
moghar±j± ca medh±v², piªgiyo ca mah±-isi.
So¼as±na½ [so¼asanna½ (sy±. ka.)] panetesa½, br±hmaº±na½va s±sana½;
p±r±yan±na½ niddes±, tattak± ca bhavanti hi [v± (ka.)];
khaggavis±ºasutt±na½, niddes±pi tatheva ca;
niddes± duvidh± ñeyy±, paripuºº± sulakkhit±ti.
C³¼aniddesap±¼i niµµhit±.