Ten±ha bhagav±–
“Mam±yite passatha phandam±ne, maccheva appodake kh²ºasote;
etampi disv± amamo careyya, bhavesu ±sattimakubbam±no”ti.
13. Ubhosu antesu vineyya chanda½, phassa½ pariññ±ya an±nugiddho;
yadattagarah² tadakubbam±no, na limpat² [na lippati (s².)] diµµhasutesu dh²ro.
Ubhosu antesu vineyya chandanti. Ant±ti phasso eko anto phassasamudayo dutiyo anto, at²to eko anto an±gato dutiyo anto, sukh± vedan± eko anto dukkh± vedan± dutiyo anto, n±ma½ eko anto r³pa½ dutiyo anto, cha ajjhattik±ni ±yatan±ni eko anto cha b±hir±ni ±yatan±ni dutiyo anto, sakk±yo eko anto sakk±yasamudayo dutiyo anto. Chandoti yo k±mesu k±macchando k±mar±go k±manand² k±mataºh± k±masneho k±mapari¼±ho k±mamucch± k±majjhos±na½ k±mogho k±mayogo k±mup±d±na½ k±macchandan²varaºa½. Ubhosu antesu vineyya chandanti ubhosu antesu chanda½ vineyya paµivineyya pajaheyya vinodeyya byanti½ kareyya anabh±va½ gameyy±ti– ubhosu antesu vineyya chanda½.
Phassa½ pariññ±ya an±nugiddhoti. Phassoti cakkhusamphasso sotasamphasso gh±nasamphasso jivh±samphasso k±yasamphasso manosamphasso, adhivacanasamphasso, paµighasamphasso, sukhavedan²yo samphasso dukkhavedan²yo samphasso adukkhamasukhavedan²yo samphasso, kusalo phasso akusalo phasso aby±kato phasso, k±m±vacaro phasso r³p±vacaro phasso ar³p±vacaro phasso, suññato phasso animitto phasso appaºihito phasso, lokiyo phasso lokuttaro phasso, at²to phasso an±gato phasso paccuppanno phasso, yo evar³po phasso phusan± samphusan± samphusitatta½– aya½ vuccati phasso.
Phassa½ pariññ±y±ti phassa½ t²hi pariññ±hi parij±nitv±– ñ±tapariññ±ya, t²raºapariññ±ya [tiraºapariññ±ya (sy±.)], pah±napariññ±ya. Katam± ñ±tapariññ±? Phassa½ j±n±ti– aya½ cakkhusamphasso, aya½ sotasamphasso, aya½ gh±nasamphasso, aya½ jivh±samphasso, aya½ k±yasamphasso, aya½ manosamphasso, aya½ adhivacanasamphasso, aya½ paµighasamphasso, aya½ sukhavedan²yo phasso, aya½ dukkhavedan²yo phasso, aya½ adukkhamasukhavedan²yo phasso, aya½ kusalo phasso, aya½ akusalo phasso, aya½ aby±kato phasso, aya½ k±m±vacaro phasso, aya½ r³p±vacaro phasso, aya½ ar³p±vacaro phasso, aya½ suññato phasso, aya½ animitto phasso, aya½ appaºihito phasso, aya½ lokiyo phasso, aya½ lokuttaro phasso aya½ at²to phasso, aya½ an±gato phasso, aya½ paccuppanno phassoti j±n±ti passati– aya½ ñ±tapariññ±.
Katam± t²raºapariññ±? Eva½ ñ±ta½ katv± phassa½ t²reti. Aniccato dukkhato rogato gaº¹ato sallato aghato ±b±dhato parato palokato ²tito upaddavato bhayato upasaggato calato pabhaªguto adhuvato at±ºato aleºato asaraºato rittato tucchato suññato anattato ±d²navato vipariº±madhammato as±rakato agham³lato vadhakato vibhavato s±savato saªkhatato m±r±misato j±tijar±by±dhimaraºadhammato sokaparidevadukkhadomanassup±y±sadhammato sa½kilesadhammato samudayato atthaªgamato ass±dato ±d²navato nissaraºato t²reti– aya½ t²raºapariññ±.
Katam± pah±napariññ±? Eva½ t²rayitv± phasse chandar±ga½ pajahati vinodeti byanti½ karoti anabh±va½ gameti. Vuttañheta½ bhagavat±– “yo, bhikkhave, phassesu chandar±go ta½ pajahatha. Eva½ so phasso pah²no bhavissati ucchinnam³lo t±l±vatthukato anabh±va½ kato ±yati½ anupp±dadhammo”ti– aya½ pah±napariññ±. Phassa½ pariññ±y±ti. Phassa½ im±hi t²hi pariññ±hi parij±nitv±. An±nugiddhoti. Gedh±e vuccati taºh±. Yo r±go s±r±go…pe… abhijjh± lobho akusalam³la½. Yasseso gedho pah²no samucchinno v³pasanto paµipassaddho abhabbuppattiko ñ±ºaggin± da¹¹ho, so vuccati agiddho. So r³pe agiddho sadde agiddho gandhe agiddho rase agiddho phoµµhabbe agiddho kule… gaºe… ±v±se… l±bhe… yase… pasa½s±ya… sukhe… c²vare… piº¹ap±te… sen±sane… gil±napaccayabhesajjaparikkh±re agiddho k±madh±tuy±… r³padh±tuy±… ar³padh±tuy±… k±mabhave… r³pabhave… ar³pabhave… saññ±bhave… asaññ±bhave… nevasaññ±n±saññ±bhave… ekavok±rabhave… catuvok±rabhave… pañcavok±rabhave… at²te… an±gate… paccuppanne… diµµhasutamutaviññ±tabbesu dhammesu agiddho agadhito amucchito anajjh±panno v²tagedho vigatagedho cattagedho vantagedho muttagedho pah²nagedho paµinissaµµhagedho v²tar±go vigatar±go cattar±go vantar±go muttar±go pah²nar±go paµinissaµµhar±go nicch±to nibbuto s²tibh³to sukhapaµisa½ved² brahmabh³tena attan± viharat²ti phassa½ pariññ±ya an±nugiddho.
Yadattagarah² tadakubbam±noti. Yadanti ya½. Attagarah²ti dv²hi k±raºehi att±na½ garahati– katatt± ca akatatt± ca. Katha½ katatt± ca akatatt± ca att±na½ garahati? Kata½ me k±yaduccarita½, akata½ me k±yasucaritanti– att±na½ garahati. Kata½ me vac²duccarita½, akata½ me vac²sucaritanti– att±na½ garahati. Kata½ me manoduccarita½, akata½ me manosucaritanti– att±na½ garahati. Kato me p±º±tip±to, akat± me p±º±tip±t± veramaº²ti– att±na½ garahati. Kata½ me adinn±d±na½, akat± me adinn±d±n± veramaº²ti– att±na½ garahati. Kato me k±mesumicch±c±ro, akat± me k±mesumicch±c±r± veramaº²ti– att±na½ garahati. Kato me mus±v±do, akat± me mus±v±d± veramaº²ti– att±na½ garahati. Kat± me pisuº± v±c±, akat± me pisuº±ya v±c±ya veramaº²ti– att±na½ garahati. Kat± me pharus± v±c±, akat± me pharus±ya v±c±ya veramaº²ti– att±na½ garahati. Kato me samphappal±po, akat± me samphappal±p± veramaº²ti– att±na½ garahati. Kat± me abhijjh±, akat± me anabhijjh±ti– att±na½ garahati. Kato me by±p±do, akato me aby±p±doti– att±na½ garahati. Kat± me micch±diµµhi, akat± me samm±diµµh²ti– att±na½ garahati. Eva½ katatt± ca akatatt± ca att±na½ garahati. Atha v±, s²lesumhi na parip³rak±r²ti– att±na½ garahati. Indriyesumhi aguttadv±roti– att±na½ garahati. Bhojanemhi [bhojane (sy±.)] amattaññ³ti– att±na½ garahati. J±gariya½ ananuyuttoti– att±na½ garahati. Satisampajaññena asamann±gatoti– att±na½ garahati. Abh±vit± me catt±ro satipaµµh±n±ti– att±na½ garahati. Abh±vit± me catt±ro sammappadh±n±ti– att±na½ garahati. Abh±vit± me catt±ro iddhip±d±ti– att±na½ garahati. Abh±vit±ni me pañcindriy±n²ti– att±na½ garahati. Abh±vit±ni me pañca bal±n²ti– att±na½ garahati. Abh±vit± me satta bojjhaªg±ti– att±na½ garahati. Abh±vito me ariyo aµµhaªgiko maggoti– att±na½ garahati. Dukkha½ me apariññ±tanti– att±na½ garahati. Samudayo me appah²noti– att±na½ garahati. Maggo me abh±vitoti– att±na½ garahati. Nirodho me asacchikatoti– att±na½ garahati. Eva½ katatt± ca akatatt± ca att±na½ garahati. Eva½ attagarahita½ kamma½ akubbam±no ajanayam±no asañjanayam±no anibbattayam±no anabhinibbattayam±noti– yadattagarah² tadakubbam±no. Na limpat² diµµhasutesu dh²roti. Lepoti dve lep±– taºh±lepo ca diµµhilepo ca…pe… aya½ taºh±lepo…pe… aya½ diµµhilepo. Dh²roti paº¹ito paññav± buddhim± ñ±º² vibh±v² medh±v². Dh²ro taºh±lepa½ pah±ya diµµhilepa½ paµinissajjitv± diµµhe na limpati, sute na limpati, mute na limpati, viññ±te na limpati, na palimpati [na sa½limpati (sy±.)], na upalimpati. Alitto apalitto [asa½litto (sy±.)] anupalitto nikkhanto nissaµo vippamutto visaññutto vimariy±dikatena cetas± viharat²ti– na limpat² diµµhasutesu dh²roti.
Ten±ha bhagav±–
“Ubhosu antesu vineyya chanda½, phassa½ pariññ±ya an±nugiddho;
yadattagarah² tadakubbam±no, na limpat² diµµhasutesu dh²ro”ti.
14. Sañña½ pariññ± vitareyya ogha½, pariggahesu muni nopalitto;
abb³¼hasallo caramappamatto, n±s²sat² lokamima½ parañca.
Sañña½ pariññ± vitareyya oghanti. Saññ±ti k±masaññ± by±p±dasaññ± vihi½s±saññ± nekkhammasaññ± aby±p±dasaññ± avihi½s±saññ± r³pasaññ± saddasaññ± gandhasaññ± rasasaññ± phoµµhabbasaññ± dhammasaññ±– y± evar³p± saññ± sañj±nan± sañj±nitatta½– aya½ vuccati saññ±. Sañña½ pariññ±ti sañña½ t²hi pariññ±hi parij±nitv±– ñ±tapariññ±ya, t²raºapariññ±ya, pah±napariññ±ya.
Katam± ñ±tapariññ±? Sañña½ j±n±ti– aya½ k±masaññ±, aya½ by±p±dasaññ±, aya½ vihi½s±saññ±, aya½ nekkhammasaññ±, aya½ aby±p±dasaññ±, aya½ avihi½s±saññ±, aya½ r³pasaññ±, aya½ saddasaññ±, aya½ gandhasaññ±, aya½ rasasaññ±, aya½ phoµµhabbasaññ±, aya½ dhammasaññ±ti j±n±ti passati– aya½ ñ±tapariññ±.
Katam± t²raºapariññ±? Eva½ ñ±ta½ katv± sañña½ t²reti. Aniccato dukkhato rogato gaº¹ato sallato aghato ±b±dhato parato palokato ²tito upaddavato bhayato upasaggato calato pabhaªguto…pe… samudayato atthaªgamato ass±dato ±d²navato nissaraºato t²reti– aya½ t²raºapariññ±.
Katam± pah±napariññ±? Eva½ t²rayitv± saññ±ya chandar±ga½ pajahati vinodeti anabh±va½ gameti. Vuttampi heta½ bhagavat±– “yo, bhikkhave, saññ±ya chandar±go, ta½ pajahatha. Eva½ s± saññ± pah²n± bhavissati ucchinnam³l± t±l±vatthukat± anabh±va½ kat± ±yati½ anupp±dadhamm±”ti– aya½ pah±napariññ±. Sañña½ pariññ±ti sañña½ im±hi t²hi pariññ±hi parij±nitv±. Vitareyya oghanti k±mogha½ bhavogha½ diµµhogha½ avijjogha½ tareyya uttareyya patareyya samatikkameyya v²tivatteyy±ti– sañña½ pariññ± vitareyya ogha½.
Pariggahesu muni nopalittoti. Pariggah±ti dve pariggah±– taºh±pariggaho ca diµµhipariggaho ca…pe… aya½ taºh±pariggaho…pe… aya½ diµµhipariggaho. Mun²ti. Mona½ vuccati ñ±ºa½. Y± paññ± paj±nan±…pe… amoho dhammavicayo samm±diµµhi, tena ñ±ºena samann±gato muni monappattoti. T²ºi moneyy±ni– k±yamoneyya½, vac²moneyya½, manomoneyya½.
Katama½ k±yamoneyya½? Tividhak±yaduccarit±na½ pah±na½ k±yamoneyya½, tividha½ k±yasucarita½ k±yamoneyya½, k±y±rammaºe ñ±ºa½ k±yamoneyya½, k±yapariññ± k±yamoneyya½, pariññ±sahagato maggo k±yamoneyya½, k±ye chandar±gassa pah±na½ k±yamoneyya½, k±yasaªkh±ranirodho catutthajjh±nasam±patti k±yamoneyya½– ida½ k±yamoneyya½.
Katama½ vac²moneyya½? Catubbidhavac²duccarit±na½ pah±na½ vac²moneyya½, catubbidha½ vac²sucarita½ vac²moneyya½, v±c±rammaºe ñ±ºa½ vac²moneyya½, v±c±pariññ± vac²moneyya½, pariññ±sahagato maggo vac²moneyya½, v±c±ya chandar±gassa pah±na½ vac²moneyya½, vac²saªkh±ranirodho dutiyajjh±nasam±patti vac²moneyya½– ida½ vac²moneyya½.
Katama½ manomoneyya½? Tividhamanoduccarit±na½ pah±na½ manomoneyya½, tividha½ manosucarita½ manomoneyya½, citt±rammaºe ñ±ºa½ manomoneyya½, cittapariññ± manomoneyya½, pariññ±sahagato maggo manomoneyya½, citte chandar±gassa pah±na½ manomoneyya½, cittasaªkh±ranirodho saññ±vedayitanirodha½ manomoneyya½– ida½ manomoneyya½.
“K±yamuni½ v±c±muni½, manomuniman±sava½;
muni½ moneyyasampanna½, ±hu sabbappah±yina½.
“K±yamuni½ v±c±muni½, manomuniman±sava½;
muni½ moneyyasampanna½, ±hu ninh±tap±pakan”ti [ni½nh±tap±pakanti (sy±.)].
Imehi t²hi moneyyehi dhammehi samann±gat± cha munino [cha munayo (sy±.)]– ag±ramunino, anag±ramunino, sekhamunino, asekhamunino, paccekamunino, munimuninoti. Katame ag±ramunino? Ye te ag±rik± diµµhapad± viññ±tas±san±– ime ag±ramunino. Katame anag±ramunino Ye te pabbajit± diµµhapad± viññ±tas±san±– ime anag±ramunino. Satta sekh± sekhamunino. Arahanto asekhamunino. Paccekabuddh± paccekamunino. Munimunino vuccanti tath±gat± arahanto samm±sambuddh±.
“Na monena muni hoti, m³¼har³po aviddasu;
yo ca tula½va paggayha, varam±d±ya paº¹ito.
“P±p±ni parivajjeti, sa muni tena so muni;
yo mun±ti ubho loke, muni tena pavuccati.
“Asatañca satañca ñatv± dhamma½, ajjhatta½ bahiddh± ca sabbaloke;
devamanussehi p³jito yo, saªgaj±lamaticca so mun²”ti.
Lep±ti dve lep±– taºh±lepo ca diµµhilepo ca…pe… aya½ taºh±lepo…pe… aya½ diµµhilepo. Muni taºh±lepa½ pah±ya diµµhilepa½ paµinissajjitv± pariggahesu na limpati na palimpati na upalimpati. Alitto apalitto anupalitto nikkhanto nissaµo vippamutto visaññutto vimariy±dikatena cetas± viharat²ti– pariggahesu muni nopalitto.
Abb³¼hasallo caramappamattoti. Sallanti satta sall±ni– r±gasalla½, dosasalla½, mohasalla½, m±nasalla½, diµµhisalla½, sokasalla½, katha½kath±salla½ [duccaritasalla½ (s².)]. Yassete sall± pah²n± samucchinn± v³pasant± paµipassaddh± abhabbuppattik± ñ±ºaggin± da¹¹h±, so vuccati abb³¼hasallo abbahitasallo uddhatasallo samuddhatasallo upp±µitasallo samupp±µitasallo cattasallo vantasallo muttasallo pah²nasallo paµinissaµµhasallo nicch±to nibbuto s²tibh³to sukhapaµisa½ved² brahmabh³tena attan± viharat²ti– abb³¼hasallo.
Caranti caranto viharanto iriyanto vattanto p±lento yapento y±pento. Appamattoti sakkaccak±r² s±taccak±r² aµµhitak±r² anol²navuttiko anikkhittacchando anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. “Kath±ha½ aparip³ra½ v± s²lakkhandha½ parip³reyya½, parip³ra½ v± s²lakkhandha½ tattha tattha paññ±ya anuggaºheyyan”ti yo tattha chando ca v±y±mo ca uss±ho ca usso¼h² ca appaµiv±ni ca sati ca sampajaññañc ±tappa½ padh±na½ adhiµµh±na½ anuyogo appam±do kusalesu dhammesu. “Kath±ha½ aparip³ra½ v± sam±dhikkhandha½ parip³reyya½, parip³ra½ v± sam±dhikkhandha½ tattha tattha paññ±ya anuggaºheyyan”ti…pe… kusalesu dhammesu. “Kath±ha½ aparip³ra½ v± paññ±kkhandha½ parip³reyya½… vimuttikkhandha½… vimuttiñ±ºadassanakkhandha½ parip³reyya½, parip³ra½ v± vimuttiñ±ºadassanakkhandha½ tattha tattha paññ±ya anuggaºheyyan”ti yo tattha chando ca v±y±mo ca uss±ho ca usso¼h² ca appaµiv±ni ca sati ca sampajaññañca ±tappa½ padh±na½ adhiµµh±na½ anuyogo appam±do kusalesu dhammesu. “Kath±ha½ apariññ±ta½ v± dukkha½ parij±neyya½, appah²ne v± kilese pajaheyya½, abh±vita½ v± magga½ bh±veyya½, asacchikata½ v± nirodha½ sacchikareyyan”ti yo tattha chando ca v±y±mo ca uss±ho ca usso¼h² ca appaµiv±ni ca sati ca sampajaññañc ±tappa½ padh±na½ adhiµµh±na½ anuyogo appam±do kusalesu dhammes³ti– abb³¼hasallo caramappamatto.
N±s²sat² lokamima½ parañc±ti ima½ loka½ n±s²sati sakattabh±va½, paraloka½ n±s²sati parattabh±va½; ima½ loka½ n±s²sati sakar³pavedan±saññ±saªkh±raviññ±ºa½, para½ loka½ n±s²sati parar³pavedan±saññ±saªkh±raviññ±ºa½; ima½ loka½ n±s²sati cha ajjhattik±ni ±yatan±ni, para½ loka½ n±s²sati cha b±hir±ni ±yatan±ni; ima½ loka½ n±s²sati manussaloka½, para½ loka½ n±s²sati devaloka½. Ima½ loka½ n±s²sati k±madh±tu½, para½ loka½ n±s²sati r³padh±tu½ ar³padh±tu½; ima½ loka½ n±s²sati k±madh±tu½ r³padh±tu½, para½ loka½ n±s²sati ar³padh±tu½. Puna gati½ v± upapatti½ v± paµisandhi½ v± bhava½ v± sa½s±ra½ v± vaµµa½ v± n±s²sati na icchati na s±diyati na pattheti na piheti n±tijappat²ti– n±s²sat² lokamima½ parañc±ti.
Ten±ha bhagav±–
“Sañña½ pariññ± vitareyya ogha½, pariggahesu muni nopalitto;
abb³¼hasallo caramappamatto, n±s²sat² lokamima½ parañc±”ti.

Guhaµµhakasuttaniddeso dutiyo.