Ten±ha bhagav±–
“Na br±hmaºo aññato suddhim±ha, diµµhe sute s²lavate mute v±;
puññe ca p±pe ca an³palitto, attañjaho nayidha pakubbam±no”ti.
26. Purima½ pah±ya apara½ sit±se, ej±nug± te na taranti saªga½;
te uggah±yanti nirassajanti, kap²va s±kha½ pamuñca½ [pamukha½ (s². sy±.)] gah±ya.
Purima½ pah±ya apara½ sit±seti. Purima½ satth±ra½ pah±ya para½ satth±ra½ nissit±; purima½ dhammakkh±na½ pah±ya apara½ dhammakkh±na½ nissit±; purima½ gaºa½ pah±ya apara½ gaºa½ nissit±; purima½ diµµhi½ pah±ya apara½ diµµhi½ nissit±; purima½ paµipada½ pah±ya apara½ paµipada½ nissit±; purima½ magga½ pah±ya apara½ magga½ nissit± sannissit± all²n± upagat± ajjhosit± adhimutt±ti– purima½ pah±ya apara½ sit±se.
Ej±nug± te na taranti saªganti. Ej± vuccati taºh±. Yo r±go s±r±go…pe… abhijjh± lobho akusalam³la½. Ej±nug±ti ej±nug± ej±nugat± ej±nusaµ± ej±ya pann± patit± abhibh³t± pariy±dinnacitt±. Te na taranti saªganti r±gasaªga½ dosasaªga½ mohasaªga½ m±nasaªga½ diµµhisaªga½ kilesasaªga½ duccaritasaªga½ na taranti na uttaranti na pataranti na samatikkamanti na v²tivattant²ti– ej±nug± te na taranti saªga½.
Te uggah±yanti nirassajant²ti satth±ra½ gaºhanti, ta½ muñcitv± añña½ satth±ra½ gaºhanti; dhammakkh±na½ gaºhanti ta½ muñcitv± añña½ dhammakkh±na½ gaºhanti; gaºa½ gaºhanti, ta½ muñcitv± añña½ gaºa½ gaºhanti; diµµhi½ gaºhanti, ta½ muñcitv± añña½ diµµhi½ gaºhanti; paµipada½ gaºhanti, ta½ muñcitv± añña½ paµipada½ gaºhanti; magga½ gaºhanti, ta½ muñcitv± añña½ magga½ gaºhanti; gaºhanti ca muñcanti ca ±diyanti ca nirassajanti c±ti– te uggah±yanti nirassajanti.
Kap²va s±kha½ pamuñca½ gah±y±ti. Yath± makkaµo araññe pavane caram±no s±kha½ gaºh±ti, ta½ muñcitv± añña½ s±kha½ gaºh±ti. Evameva puthusamaºabr±hmaº± puthudiµµhigat±ni gaºhanti ca muñcanti ca ±diyanti ca nirassajanti c±ti– kap²va s±kha½ pamuñca½ gah±ya.
Ten±ha bhagav±–
“Purima½ pah±ya apara½ sit±se, ej±nug± te na taranti saªga½;
te uggah±yanti nirassajanti, kap²va s±kha½ pamuñca½ gah±y±”ti.
27. Saya½ sam±d±ya vat±ni jantu, ucc±vaca½ gacchati saññasatto;
vidv± ca vedehi samecca dhamma½, na ucc±vaca½ gacchati bh³ripañño.
Saya½ sam±d±ya vat±ni jant³ti. Saya½ sam±d±y±ti s±ma½ sam±d±ya Vat±n²ti hatthivata½ v± assavata½ v± govata½ v± kukk³ravata½ v± k±kavata½ v± v±sudevavata½ v± baladevavata½ v± puººabhaddavata½ v± maºibhaddavata½ v± aggivata½ v± n±gavata½ v± supaººavata½ v± yakkhavata½ v± asuravata½ v±…pe… dis±vata½ v± ±d±ya sam±d±ya ±diyitv± sam±diyitv± gaºhitv± par±masitv± abhinivisitv±. Jant³ti satto naro …pe… manujoti– saya½ sam±d±ya vat±ni jantu.
Ucc±vaca½ gacchati saññasattoti satth±rato satth±ra½ gacchati; dhammakkh±nato dhammakkh±na½ gacchati; gaºato gaºa½ gacchati; diµµhiy± diµµhi½ gacchati; paµipad±ya paµipada½ gacchati; maggato magga½ gacchati. Saññasattoti k±masaññ±ya by±p±dasaññ±ya vihi½s±saññ±ya diµµhisaññ±ya satto visatto ±satto laggo laggito palibuddho. Yath± bhittikhile v± n±gadante v± bhaº¹a½ satta½ visatta½ ±satta½ lagga½ laggita½ palibuddha½, evameva k±masaññ±ya by±p±dasaññ±ya vihi½s±saññ±ya diµµhisaññ±ya satto visatto ±satto laggo laggito palibuddhoti– ucc±vaca½ gacchati saññasatto.
Vidv± ca vedehi samecca dhammanti. Vidv±ti vidv± vijj±gato ñ±º² vibh±v² medh±v². Vedeh²ti ved± vuccanti cat³su maggesu ñ±ºa½ paññ± paññindriya½ paññ±bala½ dhammavicayasambojjhaªgo v²ma½s± vipassan± samm±diµµhi. Tehi vedehi j±tijar±maraºassa antagato antappatto, koµigato koµippatto, pariyantagato pariyantappatto, vos±nagato vos±nappatto, t±ºagato t±ºappatto, leºagato leºappatto, saraºagato saraºappatto, abhayagato abhayappatto, accutagato accutappatto, amatagato amatappatto, nibb±nagato nibb±nappatto. Ved±na½ v± antagatoti vedag³, vedehi v± antagatoti vedag³, sattanna½ v± dhamm±na½ viditatt± vedag³. Sakk±yadiµµhi vidit± hoti, vicikicch± vidit± hoti, s²labbatapar±m±so vidito hoti, r±go vidito hoti, doso vidito hoti, moho vidito hoti, m±no vidito hoti, vidit±ssa honti p±pak± akusal± dhamm± sa½kilesik± ponobhavik± sadar± dukkhavip±k± ±yati½ j±tijar±maraºiy±.
Ved±ni viceyya keval±ni, [sabhiy±ti bhagav±]
samaº±na½ y±n²dhatthi [y±nipatthi (s². sy±.) su. ni. 534] br±hmaº±na½;
sabbavedan±su v²tar±go, sabba½ vedamaticca vedag³ soti.
Vidv± ca vedehi samecca dhammanti. Samecca abhisamecca dhamma½. Sabbe saªkh±r± anicc±ti samecca abhisamecca dhamma½; sabbe saªkh±r± dukkh±ti samecca abhisamecca dhamma½; sabbe dhamm± anatt±ti samecca abhisamecca dhamma½; avijj±paccay± saªkh±r±ti samecca abhisamecca dhamma½; saªkh±rapaccay± viññ±ºanti samecca abhisamecca dhamma½; viññ±ºapaccay± n±mar³panti…pe… n±mar³papaccay± sa¼±yatananti… sa¼±yatanapaccay± phassoti… phassapaccay± vedan±ti… vedan±paccay± taºh±ti… taºh±paccay± up±d±nanti… up±d±napaccay± bhavoti… bhavapaccay± j±t²ti… j±tipaccay± jar±maraºanti samecca abhisamecca dhamma½; avijj±nirodh± saªkh±ranirodhoti samecca abhisamecca dhamma½; saªkh±ranirodh± viññ±ºanirodhoti samecca abhisamecca dhamma½; viññ±ºanirodh± n±mar³panirodhoti… n±mar³panirodh± sa¼±yatananirodhoti… sa¼±yatananirodh± phassanirodhoti… phassanirodh± vedan±nirodhoti… vedan±nirodh± taºh±nirodhoti… taºh±nirodh± up±d±nanirodhoti… up±d±nanirodh± bhavanirodhoti… bhavanirodh± j±tinirodhoti… j±tinirodh± jar±maraºanirodhoti samecca abhisamecca dhamma½; ida½ dukkhanti samecca abhisamecca dhamma½; aya½ dukkhasamudayoti… aya½ dukkhanirodhoti… aya½ dukkhanirodhag±min² paµipad±ti samecca abhisamecca dhamma½; ime ±sav±ti samecca abhisamecca dhamma½; aya½ ±savasamudayoti… aya½ ±savanirodhoti… aya½ ±savanirodhag±min² paµipad±ti samecca abhisamecca dhamma½; ime dhamm± abhiññeyy±ti samecca abhisamecca dhamma½; ime dhamm± pariññeyy±ti… ime dhamm± pah±tabb±ti… ime dhamm± bh±vetabb±ti ime dhamm± sacchik±tabb±ti samecca abhisamecca dhamma½. Channa½ phass±yatan±na½ samudayañca atthaªgamañca ass±dañca ±d²navañca nissaraºañca samecca abhisamecca dhamma½. Pañcanna½ up±d±nakkhandh±na½ samudayañca atthaªgamañca ass±dañca ±d²navañca nissaraºañca samecca abhisamecca dhamma½. Catunna½ mah±bh³t±na½ samudayañca atthaªgamañca ass±dañca ±d²navañca nissaraºañca samecca abhisamecca dhamma½. Ya½ kiñci samudayadhamma½ sabba½ ta½ nirodhadhammanti samecca abhisamecca dhammanti– vidv± ca vedehi samecca dhamma½.
Na ucc±vaca½ gacchati bh³ripaññoti na satth±rato satth±ra½ gacchati, na dhammakkh±nato dhammakkh±na½ gacchati, na gaºato gaºa½ gacchati, na diµµhiy± diµµhi½ gacchati, na paµipad±ya paµipada½ gacchati, na maggato magga½ gacchati. Bh³ripaññoti bh³ripañño mah±pañño puthupañño h±sapañño javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño. Bh³ri vuccati pathav². T±ya pathavisam±ya paññ±ya vipul±ya vitthat±ya samann±gatoti– na ucc±vaca½ gacchati bh³ripañño.
Ten±ha bhagav±–
“Saya½ sam±d±ya vat±ni jantu, ucc±vaca½ gacchati saññasatto;
vidv± ca vedehi samecca dhamma½, na ucc±vaca½ gacchati bh³ripañño”ti.
28. Sa sabbadhammesu visenibh³to, ya½ kiñci diµµha½ va suta½ muta½ v±;
tameva dassi½ vivaµa½ caranta½, ken²dha lokasmi vikappayeyya.
Sa sabbadhammesu visenibh³to ya½ kiñci diµµha½ va suta½ muta½ v±ti. Sen± vuccati m±rasen±. K±yaduccarita½ m±rasen±, vac²duccarita½ m±rasen±, manoduccarita½ m±rasen±, r±go m±rasen±, doso m±rasen±, moho m±rasen±, kodho m±rasen±, upan±ho…pe… sabb±kusal±bhisaªkh±r± m±rasen±.
Vuttañheta½ bhagavat±–
“K±m± te paµham± sen±, dutiy± arati vuccati;
tatiy± khuppip±s± te, catutth² taºh± vuccati.
“Pañcam² thinamiddha½ te, chaµµh± bh²r³ pavuccati;
sattam² vicikicch± te, makkho thambho te aµµhamo.
“L±bho siloko sakk±ro, micch±laddho ca yo yaso;
yo catt±na½ samukka½se, pare ca avaj±nati.
“Es± namuci te sen±, kaºhass±bhippah±rin²;
na na½ asuro jin±ti, jetv±va labhate sukhan”ti.
Yato cat³hi ariyamaggehi sabb± ca m±rasen± sabbe ca paµisenikar± kiles± jit± ca par±jit± ca bhagg± vippalugg± parammukh±, so vuccati visenibh³to. So diµµhe visenibh³to, sute visenibh³to, mute visenibh³to, viññ±te visenibh³toti– sa sabbadhammesu visenibh³to ya½ kiñci diµµha½ va suta½ muta½ v±.
Tameva dassi½ vivaµa½ carantanti. Tameva suddhadassi½ visuddhadassi½ parisuddhadassi½ vod±tadassi½ pariyod±tadassi½. Atha v±, suddhadassana½ visuddhadassana½ parisuddhadassana½ vod±tadassana½ pariyod±tadassana½. Vivaµanti taºh±chadana½ diµµhichadana½ kilesachadana½ duccaritachadana½ avijj±chadana½. T±ni chadan±ni vivaµ±ni honti viddha½sit±ni uggh±µit±ni samuggh±µit±ni pah²n±ni samucchinn±ni v³pasant±ni paµipassaddh±ni abhabbuppattik±ni ñ±ºaggin± da¹¹h±ni. Carantanti caranta½ vicaranta½ viharanta½ iriyanta½ vattenta½ p±lenta½ yapenta½ y±pentanti– tameva dassi½ vivaµa½ caranta½.
Ken²dha lokasmi vikappayeyy±ti. Kapp±ti dve kapp±– taºh±kappo ca diµµhikappo ca…pe… aya½ taºh±kappo…pe… aya½ diµµhikappo. Tassa taºh±kappo pah²no, diµµhikappo paµinissaµµho. Taºh±kappassa pah²natt± diµµhikappassa paµinissaµµhatt± kena r±gena kappeyya, kena dosena kappeyya, kena mohena kappeyya, kena m±nena kappeyya, k±ya diµµhiy± kappeyya, kena uddhaccena kappeyya, k±ya vicikicch±ya kappeyya, kehi anusayehi kappeyya– rattoti v± duµµhoti v± m³¼hoti v± vinibaddhoti v± par±maµµhoti v± vikkhepagatoti v± aniµµhaªgatoti v± th±magatoti v±. Te abhisaªkh±r± pah²n±. Abhisaªkh±r±na½ pah²natt± gatiyo kena kappeyya– nerayikoti v± tiracch±nayonikoti v± pettivisayikoti v± manussoti v± devoti v± r³p²ti v± ar³p²ti v± saññ²ti v± asaññ²ti v± nevasaññ²n±saññ²ti v±. So hetu natthi, paccayo natthi, k±raºa½ natthi, yena kappeyya vikappeyya vikappa½ ±pajjeyya. Lokasminti ap±yaloke manussaloke devaloke khandhaloke dh±tuloke ±yatanaloketi– ken²dha lokasmi½ vikappayeyya.
Ten±ha bhagav±–
“Sa sabbadhammesu visenibh³to, ya½ kiñci diµµha½ va suta½ muta½ v±;
tameva dassi½ vivaµa½ caranta½, ken²dha lokasmi vikappayeyy±”ti.
29. Na kappayanti na purekkharonti, accantasuddh²ti na te vadanti;
±d±nagantha½ gathita½ visajja, ±sa½ na kubbanti kuhiñci loke.
Na kappayanti na purekkharont²ti. Kapp±ti dve kapp±– taºh±kappo ca diµµhikappo ca…pe… aya½ taºh±kappo…pe… aya½ diµµhikappo. Tesa½ taºh±kappo pah²no, diµµhikappo paµinissaµµho. Taºh±kappassa pah²natt±, diµµhikappassa paµinissaµµhatt± taºh±kappa½ v± diµµhikappa½ v± na kappenti na janenti na sañjanenti na nibbattenti n±bhinibbattent²ti– na kappayanti Na purekkharont²ti. Purekkh±r±ti dve purekkh±r±– taºh±purekkh±ro ca diµµhipurekkh±ro ca…pe… aya½ taºh±purekkh±ro…pe… aya½ diµµhipurekkh±ro. Tesa½ taºh±purekkh±ro pah²no, diµµhipurekkh±ro paµinissaµµho. Taºh±purekkh±rassa pah²natt±, diµµhipurekkh±rassa paµinissaµµhatt± na taºha½ v± na diµµhi½ v± purato katv± caranti, na taºh±dhaj± na taºh±ket³ na taºh±dhipateyy±, na diµµhidhaj± na diµµhiket³ na diµµh±dhipateyy±, na taºh±ya v± na diµµhiy± v± pariv±rit± carant²ti– na kappayanti na purekkharonti.
Accantasuddh²ti na te vadant²ti accantasuddhi½ sa½s±rasuddhi½ akiriyadiµµhi½ sassatav±da½ na vadanti na kathenti na bhaºanti na d²payanti na voharant²ti– accantasuddh²ti na te vadanti.
¾d±nagantha½ gathita½ visajj±ti. Ganth±ti catt±ro ganth±– abhijjh± k±yagantho, by±p±do k±yagantho, s²labbatapar±m±so k±yagantho, ida½sacc±bhiniveso k±yagantho. Attano diµµhiy± r±go abhijjh± k±yagantho; parav±desu ±gh±to appaccayo by±p±do k±yagantho; attano s²la½ v± vata½ v± s²lavata½ v± par±masant²ti s²labbatapar±m±so k±yagantho, attano diµµhi ida½sacc±bhiniveso k±yagantho. Ki½k±raº± vuccati ±d±nagantho? Tehi ganthehi r³pa½ ±diyanti up±diyanti gaºhanti par±masanti abhinivisanti; vedana½…pe… sañña½… saªkh±re… viññ±ºa½… gati½ upapatti½… paµisandhi½… bhava½… sa½s±ravaµµa½ ±diyanti up±diyanti gaºhanti par±masanti abhinivisanti. Ta½k±raº± vuccati ±d±nagantho. Visajj±ti ganthe vosajjitv± v±– visajja. Atha v± ganthe gadhite ganthite bandhe vibandhe ±bandhe lagge laggite palibuddhe bandhane poµayitv±– [phoµayitv± (sy±.)] visajja. Yath± vayha½ v± ratha½ v± sakaµa½ v± sandam±nika½ v± sajja½ visajja½ karonti vikopenti; evameva ganthe vosajjitv±– visajja. Atha v± ganthe gadhite ganthite bandhe vibandhe ±bandhe lagge laggite palibuddhe bandhane poµayitv± visajj±ti– ±d±nagantha½ gathita½ visajja.
¾sa½ na kubbanti kuhiñci loketi. ¾s± vuccati taºh± yo r±go s±r±go…pe… abhijjh± lobho akusalam³la½. ¾sa½ na kubbant²ti ±sa½ na kubbanti na janenti na sañjanenti na nibbattenti na abhinibbattenti. Kuhiñc²ti kuhiñci kimhici katthaci ajjhatta½ v± bahiddh± v± ajjhattabahiddh± v±. Loketi ap±yaloke…pe… ±yatanaloketi– ±sa½ na kubbanti kuhiñci loke.
Ten±ha bhagav±–
“Na kappayanti na purekkharonti, accantasuddh²ti na te vadanti;
±d±nagantha½ gathita½ visajja, ±sa½ na kubbanti kuhiñci loke”ti.
30. S²m±tigo br±hmaºo tassa natthi, ñatv± ca disv± ca samuggah²ta½;
na r±gar±g² na vir±garatto, tass²dha natthi paramuggah²ta½.
S²m±tigo br±hmaºo tassa natthi, ñatv± ca disv± ca samuggah²tanti. S²m±ti catasso s²m±yo– sakk±yadiµµhi, vicikicch±, s²labbatapar±m±so, diµµh±nusayo, vicikicch±nusayo, tadekaµµh± ca kiles±– aya½ paµham± s²m±. O¼±rika½ k±mar±gasaññojana½, paµighasaññojana½, o¼±riko k±mar±g±nusayo, paµigh±nusayo, tadekaµµh± ca kiles±– aya½ dutiy± s²m±. Anusahagata½ k±mar±gasaññojana½, paµighasaññojana½, anusahagato k±mar±g±nusayo, paµigh±nusayo, tadekaµµh± ca kiles±– aya½ tatiy± s²m±. R³par±go ar³par±go m±no uddhacca½ avijj±, m±n±nusayo bhavar±g±nusayo avijj±nusayo, tadekaµµh± ca kiles±– aya½ catutth± s²m±. Yato ca cat³hi ariyamaggehi im± catasso s²m±yo atikkanto hoti samatikkanto v²tivatto, so vuccati s²m±tigo. Br±hmaºoti sattanna½ dhamm±na½ b±hitatt± br±hmaºo– sakk±yadiµµhi b±hit± hoti, vicikicch± b±hit± hoti s²labbatapar±m±so b±hito hoti…pe… asito t±di pavuccate sa brahm±. Tass±ti arahato kh²º±savassa.
Ñatv±ti paracittañ±ºena v± ñatv± pubbeniv±s±nussatiñ±ºena v± ñatv±. Disv±ti ma½sacakkhun± v± disv± dibbacakkhun± v± disv±. S²m±tigo br±hmaºo tassa natthi, ñatv± ca disv± ca samuggah²tanti. Tassa ida½ parama½ agga½ seµµha½ visiµµha½ [viseµµha½ (s². sy±.)] p±mokkha½ uttama½ pavaranti gahita½ par±maµµha½ abhiniviµµha½ ajjhosita½ adhimutta½ natthi na santi na sa½vijjati nupalabbhati, pah²na½ samucchinna½ v³pasanta½ paµipassaddha½ abhabbuppattika½ ñ±ºaggin± da¹¹hanti– s²m±tigo br±hmaºo tassa natthi ñatv± ca disv± ca samuggah²ta½.
Na r±gar±g² na vir±garattoti. R±garatt± vuccanti ye pañcasu k±maguºesu ratt± giddh± gadhit± mucchit± ajjhosann± lagg± laggit± palibuddh±. Vir±garatt± vuccanti ye r³p±vacara-ar³p±vacarasam±patt²su ratt± giddh± gadhit± mucchit± ajjhosann± lagg± laggit± palibuddh±. Na r±gar±g² na vir±garattoti yato k±mar±go ca r³par±go ca ar³par±go ca pah²n± honti ucchinnam³l± t±l±vatthukat± anabh±va½kat± [anabh±vakat± (s².), anabh±va½gat± (sy±.)] ±yati½ anupp±dadhamm±. Ett±vat± na r±gar±g² na vir±garatto.
Tass²dha natthi paramuggah²tanti. Tass±ti arahato kh²º±savassa. Tassa ida½ parama½ agga½ seµµha½ visiµµha½ p±mokkha½ uttama½ pavaranti gahita½ par±maµµha½ abhiniviµµha½ ajjhosita½ adhimutta½ natthi na santi na sa½vijjati nupalabbhati, pah²na½ samucchinna½ v³pasanta½ paµipassaddha½ abhabbuppattika½ ñ±ºaggin± da¹¹hanti– tass²dha natthi paramuggah²ta½.
Ten±ha bhagav±–
“S²m±tigo br±hmaºo tassa natthi, ñatv± ca disv± ca samuggah²ta½;
na r±gar±g² na vir±garatto, tass²dha natthi paramuggah²tan”ti.

Suddhaµµhakasuttaniddeso catuttho.