13. Mah±by³hasuttaniddesavaººan±

130. Terasame mah±by³hasuttaniddese ye kecime diµµhiparibbas±n±ti idampi “ki½ nu kho ime diµµhiparibbas±n± viññ³na½ santik± nindameva labhanti, ud±hu pasa½samp²”ti uppannacitt±na½ ekacc±na½ devat±na½ tamattha½ ±vik±tu½ purimanayeneva nimmitabuddhena att±na½ pucch±petv± vutta½. Tattha anv±nayant²ti anu ±nayanti punappuna½ ±haranti.
Nindameva anvent²ti garahameva upagacchanti.
131. Id±ni yasm± te “idameva saccan”ti vadant±pi diµµhigatikav±dino kad±ci katthaci pasa½sampi labhanti, ya½ eta½ pasa½s±saªkh±ta½ v±daphala½, ta½ appa½, r±g±d²na½ sam±ya samattha½ na hoti, ko pana v±do dutiye nind±phale, tasm± etamattha½ dassento ima½ t±va vissajjanag±tha½ ±ha “appañhi eta½ na ala½ sam±ya, duve viv±dassa phal±ni br³m²”ti. Tattha duve viv±dassa phal±n²ti nind± ca pasa½s± ca jayapar±jay±d²ni v± ta½sabh±g±ni. Etampi disv±ti “nind± aniµµh± eva, pasa½s± n±la½ sam±y±”ti etampi viv±daphale ±d²nava½ disv±. Khem±bhipassa½ aviv±dabh³minti aviv±dabh³mi½ nibb±na½ khemanti passam±no.
Appakanti manda½. Parittakanti thoka½. Omakanti heµµhimaka½. L±makanti p±paka½. Sam±y±ti r±g±d²na½ samanatth±ya. Upasam±y±ti upar³pari samanatth±ya. V³pasam±y±ti sannis²d±panatth±ya. Nibb±n±y±ti amatamah±nibb±natth±ya. Paµinissagg±y±ti maggena kiles±na½ nissajjanatth±ya. Paµipassaddhiy±ti phalena paµipassaddh±na½ anuppajjanatth±ya n±la½.
132. Evañhi aviv±dam±no– y± k±cim±ti g±th±. Tattha sammutiyoti diµµhiyo. Puthujj±ti puthujjanasambhav±. So upaya½ kimeyy±ti so upagantabbaµµhena upaya½ r³p±d²su ekampi dhamma½ ki½ upeyya, kena v± k±raºena upeyya. Diµµhe sute khantimakubbam±noti diµµhasutasuddh²su pema½ akaronto.
Puthujjanehi janit±ti puthujjanehi upp±dit±. Sammutiyoti diµµhiyo. Puthu n±n±janehi janit± v±ti anekavidhehi diµµhigatikehi upp±dit± v±. Net²ti na eti. Na upet²ti sam²pa½ na eti. Na upagacchat²ti nivattati. N±bhinivisat²ti pavisitv± nappatiµµhati.
133. Ito b±hir± pana– s²luttam±ti g±th± tassattho– s²la½yeva “uttaman”ti maññam±n± s²luttam±ti eke bhonto sa½yamamattena suddhi½ vadanti, hatthivat±diñca vata½ sam±d±ya upaµµhit±se. Idheva diµµhiya½ assa satthuno suddhi½ bhav³pan²t± bhavajjhosit± sam±n± vadanti, api ca te kusal±vad±n± “kusal± mayan”ti eva½v±d±.
134. Eva½ s²luttamesu ca tesu tath± paµipanno yo koci– sace cutoti g±th±. Tassattho– sace tato s²lavatato paravicchindanena v± anabhisambhuºanto v± cuto hoti, so ta½ s²labbatakamma½ puññ±bhisaªkh±r±dikamma½ v± vir±dhayitv± vedhat². Na kevalañca vedhati api ca kho ta½ s²labbatasuddhi½ pajappat² ca vippalapati ca patthayat² ca. Kimiva? Satth±va h²no pavasa½ gharamh±, gharamh± pavasanto satthato h²no yath± ta½ ghara½ v± sattha½ v± patthayat²ti.
Paravicchindan±ya v±ti parena v±riyam±no v±. Anabhisambhuºanto v±ti ta½ paµipatti½ asamp±dento v±.
Aññ±ya aparaddhoti nibb±nena parih²no maggato v±. Ta½ v± sattha½ anubandhat²ti ta½ v± sattha½ sabbattha pacchato gacchati.
135. Eva½ pana s²luttam±na½ pavedhanak±raºa½ ariyas±vako s²labbata½ v±pi pah±ya sabbanti g±th±. Tattha s±vajj±navajjanti sabb±kusala½ lokiyakusalañca. Eta½ suddhi½ asuddhinti apatthay±noti pañcak±maguº±dibheda½ suddhi½ akusal±dibheda½ asuddhiñca apatthayam±no. Virato careti suddhiy± asuddhiy± ca virato careyya. Santi manuggah±y±ti diµµhi½ aggahetv±.
Kaºha½ kaºhavip±kanti akusalakamma½ akusalavip±kad±yaka½. Sukka½ sukkavip±kanti lokiyakusala½ attan± sadisa½ sukkavip±kad±yaka½.
Niy±m±vakkantinti maggapavisana½. Sekkh±ti satta sekkh±. Aggadhammanti uttamadhamma½, arahattaphala½.
136. Eva½ ito b±hirake s²luttame sa½yamena visuddhiv±de tesañca vip±ka½ s²labbatapah±yino arahato ca paµipatti½ dassetv± id±ni aññath±pi suddhiv±de b±hirake dassento “tam³paniss±y±”ti g±tham±ha. Tassattho– santaññepi samaºabr±hmaº±, te jigucchita½ amarantapa½ v± diµµhasuddhi-±d²su v± aññataraññatara½ upaniss±yaakiriyadiµµhiy± v± uddha½sar± hutv± bhav±bhavesu av²tataºh± suddhi’manutthunanti vadanti kathent²ti.
Tapojigucchav±d±ti k±yap²¼an±ditapena p±pahir²yanav±d±. Tapojigucchas±r±ti teneva tapena hir²yanas±ravanto. Uddha½sar±v±d±ti sa½s±rena suddhi½ kathayant±.
137. Eva½ tesa½ av²tataºh±na½ suddhi½ anutthunant±na½ yopi suddhippattameva att±na½ maññeyya, tass±pi av²tataºhatt± bhav±bhavesu ta½ ta½ vatthu½ patthayam±nassa hi jappit±ni punappuna½ hontiyev±ti adhipp±yo. Taºh± hi ±sevit± taºha½ va¹¹hayateva, na kevalañca jappit±ni, pavedhita½ v±pi pakappitesu, taºh±diµµh²hi cassa pakappitesu vatth³su pavedhitampi hot²ti vutta½ hoti. Bhav±bhavesu pana v²tataºhatt± ±yati½ cut³pap±to idha yassa natthi, sa kena vedheyya kuhi½ va jappeti ayametiss± g±th±ya sambandho.
¾gamananti puna ±gamana½. Gamananti ito aññattha gamana½ Gaman±gamananti ito gantv± puna nivattana½. K±lanti maraºa½. Gat²ti gamanavasena gatiy± gantabba½.
138. Yam±hu dhammanti pucch±g±th±.
139. Id±ni yasm± ekopi ettha v±do sacco natthi, kevala½ diµµhimattakena hi te vadanti, tasm± tamattha½ dassento “saka½ h²”ti ima½ t±va vissajjanag±tham±ha. Tattha sammutinti diµµhi½. Anomanti an³na½.
140. Evametesu saka½ dhamma½ paripuººa½ br³vantesu aññassa dhamma½ pana h²nanti vadantesu yassa kassaci– parassa ce vambhayitena h²noti g±th±. Tassattho– yadi parassa ninditak±raº± h²no bhaveyya, na koci dhammesu visesi aggo bhaveyya. Ki½k±raº±? Puth³ hi aññassa vadanti dhamma½ nih²nato sabbeva te samhi da¼ha½ vad±n±sakadhamme da¼hav±d± eva.
Vambhayitak±raº±ti dha½sitak±raº±. Garahitak±raº±ti l±makakatak±raº±. Upavaditak±raº±ti akkositak±raº±. Sak±yananti sakamagga½.
141. Kiñca bhiyyo– saddhammap³j±ti g±th±. Tassattho– te ca titthiy± yath± pasa½santi sak±yan±ni, saddhammap³j±pi nesa½ tatheva vattati. Te hi ativiya satth±r±d²ni sattaronti. Tattha yadi te pam±º± siyu½, eva½ sante sabbeva v±d± tathiy± bhaveyyu½. Ki½k±raº± Suddh² hi nesa½ paccattameva. Na s± aññattha sijjhati, n±pi paramatthato. Attani diµµhig±hamattameva hi ta½ tesa½ parapaccayaneyyabuddh²na½. Paccattamev±ti p±µekkameva.
142. Yo pana vipar²tato b±hitap±patt± br±hmaºo, tassa na br±hmaºassa paraneyyamatth²ti g±th±. Tassattho– br±hmaºassa hi “sabbe saªkh±r± anicc±”ti-±din± nayena sudiµµhatt± parena netabba½ ñ±ºa½ natthi. Diµµhidhammesu “idameva saccan”ti nicchinitv± sumaggah²tampi natthi. Ta½k±raº± so diµµhikalah±ni atikkanto, na hi so seµµhato passati dhammamañña½ aññatra satipaµµh±n±d²hi.
Na paraneyyoti parena netabbo j±n±petabbo na hoti. Na parapattiyo na parapaccayoti paresa½ paccetabbo na hoti. Na parapaµibaddhag³ti paresa½ paµibaddhagamano na hoti.
143. J±n±m²ti g±th±ya sambandho attho ca– eva½ t±va paramatthabr±hmaºo na hi seµµhato passati dhammamañña½, aññe pana titthiy± paracittañ±º±d²hi j±nant±pi passant±pi “j±n±mi pass±mi tatheva etan”ti eva½ vadant±pi ca diµµhiy± suddhi½ paccenti. Kasm±? Yasm± tesu ekopi adakkhi ce addasa cepi tena paracittañ±º±din± yath±bh³tamattha½, kiñhi tumassa tena tassa tena dassanena ki½ kata½, ki½ dukkhapariññ± s±dhit±, ud±hu samudayappah±n±d²na½ aññatara½, yato sabbath±pi atikkamitv± ariyamagga½ te titthiy± aññeneva vadanti suddhi½, atikkamitv± v± te titthiye buddh±dayo aññeneva vadanti suddhinti.
144. Passa½ naroti g±th±ya sambandho attho ca– kiñca bhiyyo? Yv±ya½ paracittañ±º±d²hi addakkhi, so passa½ naro dakkhati n±mar³pa½, na tato para½, disv±na v± ñassati t±nimeva n±mar³p±ni niccato sukhato v±, na aññath±; so eva½ passanto k±ma½ bahu½ passatu appaka½ v± n±mar³pa½ niccato sukhato ca athassa evar³pena dassanena na hi tena suddhi½ kusal± vadanti.
145. Nivissav±d²ti g±th±ya sambandho attho ca– tena ca dassanena suddhiy± asatiy±pi yo “j±n±mi pass±mi tatheva etan”ti eva½ nivissav±d², eta½ v± dassana½ paµicca diµµhiy± suddhi½ paccento “idameva saccan”ti eva½ nivissav±d², so subbinayo na hoti ta½ tath± pakappita½ abhisaªkhata½ diµµhi½ purakkhar±no. So hi ya½ satth±r±di½ nissito, tattheva subha½ vad±no suddhi½ vado, “parisuddhiv±do parisuddhidassano v± ahan”ti att±na½ maññam±no tattha tathaddas± so, tattha sak±ya diµµhiy± avipar²tameva so addasa. Yath± s± diµµhi pavattati, tatheva ta½ addasa, na aññath± passitu½ icchat²ti adhipp±yo.
Nivissav±d²ti patiµµhahitv± kathento. Dubbinayoti vinetu½ dukkho. Duppaññ±payoti ñ±petu½ cittena labbh±petu½ dukkho. Dunnijjh±payoti cittena v²ma½sitv± gahaºattha½ punappuna½ nijjh±payitu½ dukkho. Duppekkh±payoti ikkh±payitu½ dukkho. Duppas±dayoti citte pas±da½ upp±detu½ dukkho.
Appass²ti ñ±ºena paµivedha½ p±puºi. Paµivijjh²ti cittena avabodha½ p±puºi.
146. Eva½ pakappita½ diµµhi½ purakkhar±nesu titthiyesu– na br±hmaºo kappamupeti saªkh±ti g±th±. Tattha saªkh±ti saªkh±ya, j±nitv±ti attho. Napi ñ±ºabandh³ti sam±pattiñ±º±din± akatataºh±diµµhibandhu. Tattha viggaho– n±pi assa ñ±ºena kato bandhu atth²ti napi ñ±ºabandhu. Sammutiyoti diµµhisammutiyo. Puthujj±ti puthujjanasambhav±. Uggahaºanti maññeti uggahaºanti aññe, aññe t± sammutiyo uggaºhant²ti vutta½ hoti.
Upekkhat²ti upapattito apakkhapatito hutv± passati.
147. Kiñca bhiyyo– vissajja ganth±n²ti g±th±. Tattha anuggahoti uggahaºavirahito, sopi n±ssa uggahoti anuggaho. Na v± uggaºh±t²ti anuggaho.
Ganthe vossajjitv±ti abhijjh±dike ganthe cajitv±. Vissajj±ti puna an±diyanavasena jahitv±. Gadhiteti ghaµite. Ganthiteti suttena saªgahite viya ganthite. Bandheti suµµhu bandhe. Vibandheti vividh± bandhe. Palibuddheti samantato bandhanena bandhe. Bandhaneti kilesabandhane. Phoµayitv±ti papphoµetv±. Sacca½ vissajja½ karont²ti visaªkharitv± aparibhoga½ karonti. Vikopent²ti cuººavicuººa½ karonti.
148. Kiñca bhiyyo– so evar³po– pubb±saveti g±th±. Tattha pubb±saveti at²tar³p±d²ni ±rabbha uppajjanadhammakilese Naveti paccuppannar³p±d²ni ±rabbha uppajjanadhamme. Na chandag³ti chand±divasena na gacchati. Anattagarah²ti kat±katavasena att±na½ agarahanto.
149. Eva½ anattagarah² ca– sa sabbadhammes³ti g±th±. Tattha sabbadhammes³ti dv±saµµhidiµµhidhammesu “ya½ kiñci diµµha½ v±”ti eva½pabhedesu. Pannabh±roti patitabh±ro. Na kappet²ti na kappiyo, duvidhampi kappa½ na karot²ti attho. N³paratoti puthujjanakaly±ºakasekkh± viya uparatisamaªg²pi no hoti. Na patthiyoti nittaºho. Taºh± hi patthayat²ti patthiy±, n±ssa patthiy±ti na patthiyo. Ito parañca heµµh± ca tattha tattha vuttanayatt± utt±natthameva. Eva½ arahattanik³µeneva desana½ niµµh±pesi, desan±pariyos±ne pur±bhedasutte (mah±ni. 83) vuttasadiso eva abhisamayo ahos²ti.

Saddhammappajjotik±ya mah±niddesaµµhakath±ya

Mah±by³hasuttaniddesavaººan± niµµhit±.