Vid³reti vividhe d³re. Suvid³reti suµµhu vid³re. Na santiketi na sam²pe. Na s±mant±ti na ekapasse. An±sanneti anaccantasam²pe. Vivekaµµheti atid³re, vigateti attho. T±disoti ta½sadiso. Tassaºµhitoti tena ±k±rena µhito. Tappak±roti tena pak±rena µhito. Tappaµibh±goti ta½koµµh±siko. Atha v± “attabh±vaguh±ya laggabh±vena t±diso. Kilesehi channabh±vena tassaºµhito. Mohanasmi½ pag±¼habh±vena tappak±ro. T²hi vivekehi d³rabh±vena tappaµibh±goti evameke vaººayanti. Duppah±y±ti sukhena pah±tabb± na honti. Duccajj±ti sukhena jahitu½ na sakk±. Duppariccajj±ti sabb±k±rena jahitu½ na sakk±. Dunnimmaday±ti nimmada½ amada½ k±tu½ na sakk±. Dubbiniveµhay±ti viniveµhana½ mocana½ k±tu½ na sakk±. Duttar±ti uttaritv± atikkantu½ na sakk±. Duppatar±ti visesetv± taritu½ na sakk±. Dussamatikkam±ti dukkhena atikkamitabb±. Dubbinivatt±ti nivattetu½ dukkh±. Atha v± “pakativasena duppariccajj±. Goºapat±sa½ viya dunnimmaday±. N±gap±sa½ viya dubbiniveµhay±. Gimhasamaye marukant±ra½ viya duttar± duppatar±. Byagghapariggahit± aµav² viya dussamatikkam±. Samuddav²ci viya dubbinivatt±ti evameke vaººayanti. 8. Eva½ paµhamag±th±ya “d³re vivek± hi tath±vidho”ti s±dhetv± puna tath±vidh±na½ satt±na½ dhammata½ ±vi karonto “icch±nid±n±”ti-±dig±tham±ha. Tattha icch±nid±n±ti taºh±hetuk±. Bhavas±tabaddh±ti sukhavedan±dimhi bhavas±tena baddh±. Te duppamuñc±ti te bhavas±tavatthubh³t± dhamm±. Te v± tattha baddh± icch±nid±n± satt± duppamocay±. Na hi aññamokkh±ti aññe ca mocetu½ na sakkonti. K±raºavacana½ v± eta½. Te satt± duppamuñc±. Kasm±? Yasm± aññena mocetabb± na honti. Yadi satt± muñceyyu½, sakena th±mena muñceyyunti ayamassa attho. Pacch± pure v±pi apekkham±n±ti an±gate at²te v± k±me apekkham±n±. Ime va k±me purime va jappanti ime v± paccuppanne k±me purime v± duvidhepi at²t±n±gate balavataºh±ya patthayam±n±. Imesañca dvinna½ pad±na½ “te duppamuñc± na hi aññamokkh±”ti imin±va saha sambandho veditabbo. Itarath± apekkham±n± jappa½ ki½ karonti, ki½ v± kat±ti na paññ±yeyyu½. Bhavas±tabaddh±ti bhave s±ta½ bhavas±ta½, tena bhavas±tena sukhass±dena baddh± hutv± µhit±. Ta½ bh±jetv± dassetu½ “eka½ bhavas±ta½– sukh± vedan±”ti-±dim±ha. Yobbanabh±vo yobbañña½. Arogabh±vo ±rogya½. J²vitindriyassa pavattabh±vo j²vita½. L±bhoti catunna½ paccay±na½ l±bho. Yasoti pariv±ro. Pasa½s±ti kitti. Sukhanti k±yikacetasika½ sukha½. Man±pik± r³p±ti manava¹¹hanak± r³p±. Sesesupi eseva nayo. Cakkhusampad±ti cakkhussa sampad±. “Mayha½ cakkhu sampanna½ maºivim±ne uggh±µitas²hapañjara½ viya kh±yat²”ti uppanna½ sukhass±da½ sandh±ya “cakkhusampad±”ti vutta½. Sotasampad±d²supi eseva nayo. Sukh±ya vedan±ya s±tabaddh±…pe… vibaddh±ti vividh±k±rena baddh±. ¾baddh±ti visesena ±dito baddh±. Lagg±ti ±rammaºena saddhi½ appit±. Laggit±ti n±gadante ph±ºitav±rako viya laggit±. Yamettha ca avutta½, ta½ satto visattoti-±dimhi vuttanayena gahetabba½. Na hi aññamokkh±ti na parehi mokkh±. Te v± bhavas±tavatth³ duppamuñc±ti bhave sukhass±davatthubh³t± dhamm± te muñcitu½ dukkh±. Satt± v± etto dummocay±ti satt± eva v± etasm± bhavas±tavatthuto mocetu½ dukkh±. Duruddhar±ti uddharitu½ dukkh±. Dussamuddhar±ti samantato chinnataµe narak±v±µe patito viya uddha½ katv± uddharitu½ dukkh±. Dubbuµµh±pay±ti uµµh±petu½ dukkh±. Dussamuµµh±pay±ti sukhuma-attabh±va½ pathaviya½ patiµµh±pana½ viya uss±petu½ ativiya dukkh±. Te attan± palipapalipann±ti gambh²rakaddame y±va s²sato nimugg± na sakkonti. Para½ palipapalipanna½ uddharitunti apara½ tatheva nimugga½ hatthe v± s²se v± gahetv± uddharitv± thale patiµµh±petu½ na sakkonti. So vata cund±ti soti vattabb±k±rapuggalaniddeso. Tassa “yo”ti ima½ uddesavacana½ ±haritv± yo attan± palipapalipanno, so vata cunda, para½ palipapalipanna½ uddharissat²ti. Eva½ sesapadesu sambandho veditabbo. Palipapalipannoti gambh²rakaddame nimuggo vuccati. Yath±, cunda, koci puriso y±va s²sato gambh²rakaddame nimuggo, parampi tatheva nimugga½ hatthe v± s²se v± gahetv± uddharissat²ti neta½ µh±na½ vijjati. Na hi ta½ k±raºamatthi, yena so ta½ uddharitv± thale patiµµh±peyy±ti. Adanto avin²to aparinibbutoti ettha pana anibbisevanat±ya adanto. Asikkhitavinayat±ya avin²to. Anibbutakilesat±ya aparinibbutoti veditabbo. So t±diso para½ damessati nibbisevana½ karissati, vinessati tisso sikkh± sikkh±pessati. Parinibb±pessati tassa kilese nibb±pessati. Natthañño koc²ti añño koci puggalo mocetu½ samattho natthi. Sakena th±men±ti attano ñ±ºath±mena. Balen±ti ñ±ºabalena. V²riyen±ti ñ±ºasampayuttacetasikav²riyena. Purisaparakkamen±ti para½ para½ µh±na½ akkamanena mahantav²riyena. N±ha½ sahiss±m²ti aha½ na sahiss±mi na sakkomi, na v±yamiss±m²ti vutta½ hoti. Pamocan±y±ti pamocetu½. Katha½kathinti sakaªkha½. Dhotak±ti ±lapana½. Tares²ti tareyy±si.
“Attan± hi kata½ p±pa½, attan± sa½kilissati;
attan± akata½ p±pa½, attan±va visujjhati;
suddh² asuddhi paccatta½, n±ñño añña½ visodhaye”ti. (Dha. pa. 165; kath±. 743)–
Etth±yamattho– yena attan± akusala½ kamma½ kata½ hoti, so cat³su ap±yesu dukkha½ anubhavanto attan±va sa½kilissati. Yena pana attan± akata½ p±pa½, so sugatiñceva agatiñca gacchanto attan±va visujjhati. Kusalakammasaªkh±t± suddhi akusalakammasaªkh±t± ca asuddhi paccatta½ k±rakasatt±na½ attaniyeva vipaccati. Añño puggalo añña½ puggala½ na visodhaye neva visodheti, na kileset²ti vutta½ hoti.
Tiµµhateva nibb±nanti amatamah±nibb±na½ tiµµhatiyeva. Nibb±nag±mimaggoti pubbabh±gavipassan±to paµµh±ya ariyamaggo. Tiµµh±maha½ sam±dapet±ti aha½ gaºh±pet± patiµµh±pet± tiµµh±mi. Eva½ ovadiyam±n± eva½ anus±siyam±n±ti may± eva½ ovadiyam±n± eva½ anus±siyam±n±. Ettha uppanne vatthusmi½ vadanto ovadati n±ma, anuppanne vatthusmi½ anus±santo “ayasopi te bhavissat²”ti-±divasena an±gata½ dassento anus±sati n±ma. Sammukh± vadantopi ovadati n±ma, parammukh± d³tas±sana½ v± pesento anus±sati n±ma. Saki½ vadantopi ovadati n±ma, punappuna½ vadanto anus±sati n±ma. Ovadanto eva v± anus±sati n±ma. Appekacceti api ekacce, eketi attho. Accantaniµµha½ nibb±na½ ±r±dhent²ti khayavayasaªkh±ta½ anta½ at²tanti accanta½, accantañca ta½ sabbasaªkh±r±na½ appavattiµµh±natt± niµµhañc±ti accantaniµµha½, ekantaniµµha½, satataniµµhanti attho. Ta½ accantanibb±na½ ±r±dhenti samp±denti. N±r±dhent²ti na samp±denti, na paµilabhant²ti attho. Ettha ky±hanti etesu ki½ aha½, ki½ karom²ti attho. Maggakkh±y²ti paµipad±maggakkh±y² ¾cikkhati katheti. Attan± paµipajjam±n± muñceyyunti paµipajjant± maya½ muñceyyu½. At²ta½ up±d±y±ti at²ta½ paµicca. Katha½ pure apekkha½ karot²ti kena pak±rena ikkha½ olokana½ karoti. Eva½r³po ahosinti d²gharassa-aºukath³l±divasena eva½j±tiko evar³po abhavi½. Tattha nandi½ samann±net²ti tasmi½ r³p±rammaºe taºha½ samm± ±nayati upaneti. Vedan±d²supi eseva nayo. “Iti me cakkh³”ti-±dayo vatthu-±rammaºavasena taºhuppatti½ dassento ±ha. Iti r³p±t²ti eva½ r³p± iti. Tattha chandar±gapaµibaddhanti tesu cakkhur³pesu dubbalasaªkh±to chando ca balavasaªkh±to r±go ca, tena chandar±gena paµibaddha½ all²na½. Viññ±ºanti javanacitta½. Chandar±gapaµibaddhatt± viññ±ºass±ti tassa javanaviññ±ºassa chandar±gena baddhabh±v±. Tadabhinandat²ti ta½ ±rammaºa½ taºh±vasena abhinandati. Y±nissa t±n²ti y±ni assa t±ni. Pubbeti at²te. Saddhinti ekato. Hasitalapitak²¼it±n²ti dantavida½s±dihasit±ni ca, vac²bheda½ katv± lapit±ni ca, k±yakhi¹¹±dik²¼it±ni ca. Tadass±det²ti ta½ ass±dayati ass±da½ vindati s±diyati. Ta½ nik±met²ti ta½ nik±mayati pacc±s²sati. Vitti½ ±pajjat²ti tuµµhi½ p±puº±ti. Siyanti bhaveyya½. Appaµiladdhassa paµil±bh±y±ti appattassa p±puºanatth±ya. Citta½ paºidahat²ti citta½ µhapeti. Cetaso paºidh±napaccay±ti cittassa µhapanak±raº±. S²lena v±ti pañcas²l±dis²lena v±. Vatena v±ti dhutaªgasam±d±nena v±. Tapena v±ti v²riyasam±d±nena v±. Brahmacariyena v±ti methunaviratiy± v±. Devo v±ti mah±nubh±vo devar±j± v±. Devaññataro v±ti tesa½ aññataro v±. Jappant±ti guºavasena kathent±. Pajappant±ti pak±rena kathent±. Abhijappant±ti visesena kathent±, upasaggavasena v± va¹¹hita½. 9. Eva½ paµhamag±th±ya “d³re vivek± hi tath±vidho”ti s±dhetv± dutiyag±th±ya ca tath±vidh±na½ dhammata½ ±vi katv± id±ni tesa½ p±pakaraºa½ ±vi karonto “k±mesu giddh±”ti g±tham±ha. Tassattho– te satt± k±mesu paribhogataºh±ya giddh±, pariyesan±dimanuyuttatt± pasut±, sammoham±pannatt± pam³¼h±, avagamanat±ya macchariyat±ya buddh±d²na½ vacana½ an±diyat±ya ca avad±niy±, k±yavisam±dimhi visame niviµµh±, antak±le maraºadukkh³pan²t±, “ki½su bhaviss±ma ito cut±se”ti paridevayant²ti. Giddh±ti k±mar±gena giddh±. Gadhit±ti saªkappar±gena pacc±s²sam±n± hutv± gadhit±. Mucchit±ti k±mataºh±ya mucch±paret±. Ajjhosann±ti k±manandiy± adhi-osann± ajjhotthaµ±. Lagg±ti k±masinehena all²n±. Laggit±ti k±mapari¼±hena ek²bh³t±. Palibuddh±ti k±masaññ±ya ±vaµµit±. Atha v± “diµµhidassane giddh±. Abhiºhadassane gadhit±. Sa½saggakiriyasmi½ mucchit±. Viss±sakiriyasmi½ ajjhosann±.Sinehava¼añjasmi½ lagg±. Dvaya½dvayasam±pattimhi laggit±. Apar±para½ amuñcam±n± hutv± palibuddh±”ti evameke vaººayanti. Esant²ti pacc±s²santi. Gavesant²ti maggayanti. Pariyesant²ti sabb±k±rena icchanti patthenti. Atha v± diµµh±rammaºe subh±subha½ atthi, natth²ti esanti. Subh±subh±rammaºe paccakkha½ katv± va¼añjanatth±ya piya½ karont± gavesanti Cittavasena esanti. Payogavasena gavesanti. Karaºavasena pariyesanti. Te duvidhe k±me paµicca otaritv± carant²ti taccarit±. Te ca k±me bahula½ yebhuyyena va¹¹henti pavattayant²ti tabbahul±. Te ca k±me garu½ katv± rahant²ti taggaruk±. Tesu k±mesu ninn± namit± hutv± vasant²ti tanninn±. Tesu k±mesu sanninn± hutv± vasant²ti tappoº±. Tesu k±mesu avalambit± hutv± tesuyeva namit± vasant²ti tappabbh±r±. Tesu k±mesu avattharitv± mucch±paretappasaªg± hutv± vadant²ti tadadhimutt±. Te ca k±me adhipati½ jeµµhaka½ katv± vasant²ti tadadhipateyy±. Atha v± “±rammaºassa iµµhabh±vena taccarit±. ¾rammaºassa kantabh±vena tabbahul±. ¾rammaºassa man±pabh±vena taggaruk±. ¾rammaºassa piyabh±vena tanninn±. ¾rammaºassa k±mupasa½hitabh±vena tappoº±. ¾rammaºassa rajan²yabh±vena tappabbh±r±. ¾rammaºassa mucchan²yabh±vena tadadhimutt±. ¾rammaºassa bandhan²yabh±vena tadadhipateyy±”ti evameke vaººayanti.