Nagarakaº¹avaººan±

Ta½ sutv± mah±satto pitar± saddhi½ sallapanto ima½ g±tham±ha–
2400. “Dhammena rajja½ k±renta½, raµµh± pabb±jayittha ma½;
tvañca j±napad± ceva, negam± ca sam±gat±”ti.
Tato r±j± putta½ attano dosa½ kham±pento ±ha–
2401. “Dukkaµañca hi no putta, bh³nahacca½ kata½ may±;
yoha½ siv²na½ vacan±, pabb±jesimad³sakan”ti.
Ima½ g±tha½ vatv± attano dukkhaharaºattha½ putta½ y±canto itara½ g±tham±ha–
2402. “Yena kenaci vaººena, pitu dukkha½ udabbahe;
m±tu bhaginiy± c±pi, api p±ºehi attano”ti.
Tattha udabbaheti hareyya. Api p±ºeh²ti t±ta puttena n±ma j²vita½ pariccajitv±pi m±t±pit³na½ sokadukkha½ haritabba½, tasm± mama dosa½ hadaye akatv± mama vacana½ karohi, ima½ isiliªga½ h±retv± r±javesa½ gaºha t±t±ti imin± kira na½ adhipp±yenevam±ha.
Bodhisatto rajja½ k±retuk±mopi “ettake pana akathite garuka½ n±ma na hot²”ti kathesi. Mah±satto “s±dh³”ti sampaµicchi. Athassa adhiv±sana½ viditv± sahaj±t± saµµhisahass± amacc± “nah±nak±lo mah±r±ja, rajojalla½ pav±hay±”ti vadi½su. Atha ne mah±satto “thoka½ adhiv±seth±”ti vatv± paººas±la½ pavisitv± isibhaº¹a½ omuñcitv± paµis±metv± saªkhavaººas±µaka½ niv±setv± paººas±lato nikkhamitv± “ida½ may± nava m±se a¹¹ham±sañca vasantena samaºadhammassa kataµµh±na½, p±ram²k³µa½ gaºhantena may± d±na½ datv± mah±pathaviy± kamp±pitaµµh±nan”ti paººas±la½ tikkhattu½ padakkhiºa½ katv± pañcapatiµµhitena vanditv± aµµh±si. Athassa kappak±dayo kesamassukamm±d²ni kari½su. Tamena½ sabb±bharaºabh³sita½ devar±j±namiva virocam±na½ rajje abhisiñci½su. Tena vutta½–
2403. “Tato vessantaro r±j±, rajojalla½ pav±hayi;
rajojalla½ pav±hetv±, saªkhavaººa½ adh±ray²”ti.
Tattha pav±hay²ti h±resi, h±retv± ca pana r±javesa½ gaºh²ti attho.
Athassa yaso mah± ahosi. Olokita-olokitaµµh±na½ kampati, mukhamaªgalik± mukhamaªgal±ni ghosayi½su, sabbat³riy±ni paggaºhi½su, mah±samuddakucchiya½ meghagajjitaghoso viya t³riyaghoso ahosi. Hatthiratana½ alaªkaritv± up±nayi½su. So khaggaratana½ bandhitv± hatthiratana½ abhiruhi. T±vadeva na½ sahaj±t± saµµhisahass± amacc± sabb±laªk±rappaµimaº¹it± pariv±rayi½su, sabbakaññ±yo maddidevimpi nah±petv± alaªkaritv± abhisiñci½su. S²se ca panass± abhiseka-udaka½ abhisiñcam±n± “vessantaro ta½ p±let³”ti-±d²ni maªgal±ni vadi½su. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
2404. “S²sa½ nh±to sucivattho, sabb±bharaºabh³sito;
paccaya½ n±gam±ruyha, khagga½ bandhi parantapa½;
2405. “tato saµµhisahass±ni, yodhino c±rudassan±;
sahaj±t± pakiri½su, nandayant± rathesabha½.
2406. “Tato maddimpi nh±pesu½, sivikaññ± sam±gat±;
vessantaro ta½ p±letu, j±l² kaºh±jin± cubho;
athopi ta½ mah±r±j±, sañjayo abhirakkhat³”ti.
Tattha paccaya½ n±gam±ruyh±ti ta½ attano j±tadivase uppanna½ hatthin±ga½. Parantapanti amittat±pana½. Pakiri½s³ti pariv±rayi½su. Nandayant±ti tosent±. Sivikaññ±ti sivirañño paj±patiyo sannipatitv± gandhodakena nh±pesu½. J±l² kaºh±jin± cubhoti ime te putt±pi m±tara½ rakkhant³ti.
2407. “Idañca paccaya½ laddh±, pubbe sa½klesamattano;
±nandiya½ ±cari½su, ramaº²ye giribbaje.
2408. “Idañca paccaya½ laddh±, pubbe sa½klesamattano;
±nandi vitt± suman±, putte saªgamma lakkhaº±.
2409. “Idañca paccaya½ laddh±, pubbe sa½klesamattano;
±nandi vitt± pat²t±, saha puttehi lakkhaº±”ti.
Tattha idañca paccaya½ laddh±ti bhikkhave, vessantaro madd² ca idañca paccaya½ laddh± ima½ patiµµha½ labhitv±, rajje patiµµhahitv±ti attho. Pubbeti ito pubbe attano vanav±sasa½klesañca anussaritv±. ¾nandiya½ ±cari½su, ramaº²ye giribbajeti ramaº²ye vaªkagirikucchimhi “vessantarassa rañño ±º±”ti kañcanalat±vinaddha½ ±nandabheri½ car±petv± ±nandachaºa½ ±cari½su. ¾nandi vitt± suman±ti lakkhaºasampann± madd² putte saªgamma samp±puºitv± vitt± suman± hutv± ativiya nand²ti attho. Pat²t±ti somanass± hutv±.
Eva½ pat²t± hutv± ca pana putte ±ha–
2410. “Ekabhatt± pure ±si½, nicca½ thaº¹ilas±yin²;
iti meta½ vata½ ±si, tumha½ k±m± hi puttak±.
2411. “Ta½ me vata½ samiddhajja, tumhe saªgamma puttak±;
m±tujampi ta½ p±letu, pitujampi ca puttaka;
athopi ta½ mah±r±j±, sañjayo abhirakkhatu.
2412. “Ya½ kiñcitthi kata½ puñña½, mayhañceva pitucca te;
sabbena tena kusalena, ajaro amaro bhav±”ti.
Tattha tumha½ k±m± hi puttak±ti puttak± aha½ tumh±ka½ k±m± tumhe patthayam±n± pure tumhesu br±hmaºena n²tesu ekabhatta½ bhuñjitv± bh³miya½ sayi½, iti me tumh±ka½ k±m± eta½ vata½ ±s²ti vadati. Samiddhajj±ti ta½ me vata½ ajja samiddha½. M±tujampi ta½ p±letu, pitujampi ca puttak±ti puttaj±li ta½ m±tuj±ta½ somanassampi pituj±ta½ somanassampi p±letu, m±t±pit³na½ santaka½ puñña½ ta½ p±let³ti attho. Tenev±ha “ya½ kiñcitthi kata½ puññan”ti.
Phussat²pi dev² “ito paµµh±ya mama suºh± im±neva vatth±ni niv±setu, im±ni ±bharaº±ni dh±ret³”ti suvaººasamugge p³retv± pahiºi. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
2413. “Kapp±sikañca koseyya½, khomakoµumbar±ni ca;
sassu suºh±ya p±hesi, yehi madd² asobhatha.
2414. “Tato hemañca k±y³ra½, g²veyya½ ratan±maya½;
sassu suºh±ya p±hesi, yehi madd² asobhatha.
2415. “Tato hemañca k±y³ra½, aªgada½ maºimekhala½;
sassu suºh±ya p±hesi, yehi madd² asobhatha.
2416. “Uººata½ mukhaphullañca, n±n±ratte ca m±ºike;
sassu suºh±ya p±hesi, yehi madd² asobhatha.
2417. “Uggatthana½ giªgamaka½, mekhala½ p±µip±daka½;
sassu suºh±ya p±hesi, yehi madd² asobhatha.
2418. “Suttañca suttavajjañca, upanijjh±ya seyyasi;
asobhatha r±japutt², devakaññ±va nandane.
2419. “S²sa½ nh±t± sucivatth±, sabb±laªk±rabh³sit±;
asobhatha r±japutt², t±vati½seva acchar±.
2420. “Kadal²va v±tacchupit±, j±t± cittalat±vane;
ant±varaºasampann±, r±japutt² asobhatha.
2421. “Sakuº² m±nusin²va, j±t± cittapatt± pat²;
nigrodhapakkabimboµµh², r±japutt² asobhath±”ti.
Tattha hemañca k±y³ranti suvaººamaya½ vanakhajj³riphalasaºµh±na½ g²v±pas±dhanameva. Ratanamayanti aparampi ratanamaya½ g²veyya½. Aªgada½ maºimekhalanti aªgad±bharaºañca maºimayamekhalañca. Uººatanti eka½ nal±µapas±dhana½. Mukhaphullanti nal±µante tilakam±l±bharaºa½. N±n±ratteti n±n±vaººe. M±ºiketi maºimaye. Uggatthana½ giªgamakanti et±nipi dve ±bharaº±ni. Mekhalanti suvaººarajatamaya½ mekhala½. P±µip±dakanti p±dapas±dhana½. Suttañca suttavajja½ c±ti sutt±r³¼hañca asutt±r³¼hañca pas±dhana½. P±¼iya½ pana “suppañca suppavajjañc±”ti likhita½. Upanijjh±ya seyyas²ti eta½ sutt±r³¼hañca asutt±r³¼hañca ±bharaºa½ ta½ ta½ ³naµµh±na½ oloketv± alaªkaritv± µhit± seyyas² uttamar³padhar± madd² devakaññ±va nandane asobhatha. V±tacchupit±ti cittalat±vane j±t± v±tasamphuµµh± suvaººakadal² viya ta½ divasa½ s± vijambham±n± asobhatha Dant±varaºasampann±ti bimbaphalasadisehi rattadant±varaºehi samann±gat±. Sakuº² m±nusin²va, j±t± cittapatt± pat²ti yath± m±nusiy± sar²rena j±t± m±nusin² n±ma sakuº² cittapatt± ±k±se uppatam±n± pakkhe pas±retv± gacchant² sobhati, eva½ s± rattoµµhat±ya nigrodhapakkabimbaphalasadisa-oµµhehi asobhatha.
Saµµhisahass± amacc± maddi½ abhiruhanatth±ya sabb±laªk±rappaµimaº¹ita½ n±tivaddha½ sattisarapah±rakkhama½ eka½ taruºahatthi½ upan±mesu½. Tena vutta½–
2422. “Tass± ca n±gam±nesu½, n±tivaddha½va kuñjara½;
sattikkhama½ sarakkhama½, ²s±danta½ ur³¼hava½.
2423. “S± madd² n±gam±ruhi, n±tivaddha½va kuñjara½;
sattikkhama½ sarakkhama½, ²s±danta½ ur³¼havan”ti.
Tattha tass± c±ti bhikkhave, tass±pi maddiy± sabb±laªk±rappaµimaº¹ita½ katv± n±tivaddha½ sattisarapah±rakkhama½ eka½ taruºahatthi½ upanesu½. N±gam±ruh²ti varahatthipiµµhi½ abhiruhi.
Iti te ubhopi mahantena yasena khandh±v±ra½ agama½su. Sañjayar±j± dv±dasahi akkhobhiº²hi saddhi½ m±samatta½ pabbatak²¼a½ vanak²¼a½ k²¼i. Mah±sattassa tejena t±vamahante araññe koci v±¼amigo v± pakkh² v± kañci na viheµhesi. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
2424. “Sabbamhi ta½ araññamhi, y±vantettha mig± ahu½;
vessantarassa tejena, naññamañña½ viheµhayu½.
2425. “Sabbamhi ta½ araññamhi, y±vantettha dij± ahu½;
vessantarassa tejena, naññamañña½ viheµheyu½.
2426. “Sabbamhi ta½ araññamhi, y±vantettha mig± ahu½;
ekajjha½ sannip±ti½su, vessantare pay±tamhi;
siv²na½ raµµhava¹¹hane.
2427. “Sabbamhi ta½ araññamhi, y±vantettha dij± ahu½;
ekajjha½ sannip±ti½su, vessantare pay±tamhi;
siv²na½ raµµhava¹¹hane.
2428. “Sabbamhi ta½ araññamhi, y±vantettha mig± ahu½;
n±ssu mañj³ nik³ji½su, vessantare pay±tamhi;
siv²na½ raµµhava¹¹hane.
2429. “Sabbamhi ta½ araññamhi, y±vantettha dij± ahu½;
n±ssu mañj³ nik³ji½su, vessantare pay±tamhi;
siv²na½ raµµhava¹¹hane”ti.
Tattha y±vantetth±ti y±vanto ettha. Ekajjha½ sannip±ti½s³ti ekasmi½ µh±ne sannipati½su, sannipatitv± ca pana “ito paµµh±ya id±ni amh±ka½ aññamañña½ lajj± v± hirottappa½ v± sa½varo v± na bhavissat²”ti domanassapatt± ahesu½. N±ssu mañj³ nik³ji½s³ti mah±sattassa viyogadukkhit± madhura½ rava½ pubbe viya na ravi½su.
Sañjayanarindo m±samatta½ pabbatak²¼a½, vanak²¼a½ k²¼itv± sen±pati½ pakkos±petv± “t±ta, cira½ no araññe vutta½, ki½ te mama puttassa gamanamaggo alaªkato”ti pucchitv± “±ma, deva, k±lo vo gaman±y±”ti vutte vessantarassa ±roc±petv± sena½ ±d±ya nikkhami. Vaªkagirikucchito y±va jetuttaranagar± saµµhiyojana½ alaªkatamagga½ mah±satto mahantena pariv±rena saddhi½ paµipajji. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
2430. “Paµiyatto r±jamaggo, vicitto pupphasanthato;
vasi vessantaro yattha, y±vat±va jetuttar±.
2431. “Tato saµµhisahass±ni, yodhino c±rudassan±;
samant± parikiri½su, vessantare pay±tamhi;
siv²na½ raµµhava¹¹hane.
2432. “Orodh± ca kum±r± ca, vesiy±n± ca br±hmaº±;
samant± parikiri½su, vessantare pay±tamhi;
siv²na½ raµµhava¹¹hane.
2433. “Hatth±roh± an²kaµµh±, rathik± pattik±rak±;
samant± parikiri½su, vessantare pay±tamhi;
siv²na½ raµµhava¹¹hane.
2434. “Sam±gat± j±napad±, negam± ca sam±gat±;
samant± parikiri½su, vessantare pay±tamhi;
siv²na½ raµµhava¹¹hane.
2435. “Karoµiy± cammadhar±, ill²hatth± suvammino;
purato paµipajji½su, vessantare pay±tamhi;
siv²na½ raµµhava¹¹hane”ti.
Tattha paµiyattoti vis±kh±puººamap³j±k±le viya alaªkato. Vicittoti kadalipuººaghaµadhajapaµ±k±d²hi vicitto. Pupphasanthatoti l±j±pañcamakehi pupphehi santhato. Yatth±ti yasmi½ vaªkapabbate vessantaro vasati, tato paµµh±ya y±va jetuttaranagar± nirantara½ alaªkatappaµiyattova. Karoµiy±ti s²sakaroµ²ti laddhan±m±ya s²se paµimukkakaroµik± yodh±. Cammadhar±ti kaº¹av±raºacammadhar±. Suvamminoti vicitr±hi j±lik±hi suµµhu vammik±. Purato paµipajji½s³ti mattahatth²supi ±gacchantesu anivattino s³rayodh± rañño vessantarassa purato paµipajji½su.
R±j± saµµhiyojanamagga½ dv²hi m±sehi atikkamma jetuttaranagara½ patto alaªkatappaµiyattanagara½ pavisitv± p±s±da½ abhiruhi. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
2436. “Te p±visu½ pura½ ramma½, mah±p±k±ratoraºa½;
upeta½ annap±nehi, naccag²tehi c³bhaya½.
2437. “Vitt± j±napad± ±su½, negam± ca sam±gat±;
anuppatte kum±ramhi, siv²na½ raµµhava¹¹hane.
2438. “Celukkhepo avattittha, ±gate dhanad±yake;
nandi½ pavesi nagare, bandhan± mokkho aghosath±”ti.
Tattha mah±p±k±ratoraºanti mahantehi p±k±rehi ca toraºehi ca samann±gata½. Naccag²tehi c³bhayanti naccehi ca g²tehi ca ubhayehi samann±gata½. Vitt±ti tuµµh± somanassappatt±. ¾gate dhanad±yaketi mah±janassa dhanad±yake mah±satte ±gate. Nandi½ paves²ti “vessantarassa mah±r±jassa ±º±”ti nagare nandibher² cari. Bandhan± mokkho aghosath±ti sabbasatt±na½ bandhan± mokkho ghosito. Antamaso bi¼±ra½ up±d±ya vessantaramah±r±j± sabbasatte bandhan± vissajj±pesi.
So nagara½ paviµµhadivaseyeva pacc³sak±le cintesi “ye vibh±t±ya rattiy± mama ±gatabh±va½ sutv± y±cak± ±gamissanti, tes±ha½ ki½ dass±m²”ti? Tasmi½ khaºe sakkassa bhavana½ uºh±k±ra½ dassesi. So ±vajjento ta½ k±raºa½ ñatv± t±vadeva r±janivesanassa purimavatthuñca pacchimavatthuñca kaµippam±ºa½ p³rento ghanamegho viya sattaratanavassa½ vass±pesi, sakalanagare j±ºuppam±ºa½ vass±pesi. Punadivase mah±satto “tesa½ tesa½ kul±na½ purimapacchimavatth³su vuµµhadhana½ tesa½ tesaññeva hot³”ti d±petv± avasesa½ ±har±petv± attano gehavatthusmi½ saddhi½ dhanena koµµh±g±resu okir±petv± d±namukhe µhapesi. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
2439. “J±tar³pamaya½ vassa½, devo p±vassi t±vade;
vessantare paviµµhamhi, siv²na½ raµµhava¹¹hane.
2440. “Tato vessantaro r±j±, d±na½ datv±na khattiyo;
k±yassa bhed± sappañño, sagga½ so upapajjath±”ti.
Tattha sagga½ so upapajjath±ti tato cuto dutiyacittena tusitapure uppajj²ti.

Nagarakaº¹avaººan± niµµhit±.

Satth± ima½ g±th±sahassappaµimaº¹ita½ mah±vessantaradhammadesana½ ±haritv± j±taka½ samodh±nesi– “tad± j³jako devadatto ahosi, amittat±pan± ciñcam±ºavik±, cetaputto channo, accutat±paso s±riputto, sakko anuruddho, sañcayanarindo suddhodanamah±r±j±, phussat² dev² sirimah±m±y±, madd² dev² r±hulam±t±, j±likum±ro r±hulo, kaºh±jin± uppalavaºº±, sesaparis± buddhaparis±, mah±vessantaro r±j± pana ahameva samm±sambuddho ahosin”ti.

Vessantaraj±takavaººan± dasam±.

Mah±nip±tavaººan± niµµhit±.

J±taka-aµµhakath± samatt±.