M±tara½ tena dosena, dajj±ha½ dakarakkhino”ti. (J±. 1.16.228-229).
Tattha dahar± viy±ti mahallik±pi hutv± taruº² viya. Dh±reti api¼andhananti pi¼andhitu½ ayutta½ alaªk±ra½ dh±reti. S± kira vajirap³rita½ kañcanamekhala½ pi¼andhitv± rañño amaccehi saddhi½ mah±tale nisinnak±le apar±para½ caªkamati, mekhal±saddena r±janivesana½ ekaninn±da½ hoti. Pajagghat²ti es± dov±rike ca hatthi-±cariy±dike an²kaµµhe ca, ye etiss± ucchiµµhakampi bhuñjitu½ ayuttar³p±, tepi ±mantetv± tehi saddhi½ ativela½ mah±hasita½ hasati. Paµir±j³nanti aññesa½ r±j³na½. Saya½ d³t±ni s±sat²ti mama vacanena saya½ paººa½ likhitv± d³tepi peseti “mama m±t± k±me paribhuñjanavayasmi½yeva µhit±, asukar±j± kira ±gantv± ta½ ±net³”ti. Te “maya½ rañño upaµµh±k±, kasm± no eva½ vades²”ti paµipaºº±ni pesenti. Tesu parisamajjhe v±ciyam±nesu mama s²sa½ chindanak±lo viya hoti, m±tara½ tena dosena dakarakkhasassa dass±m²ti.
Atha paribb±jik± “mah±r±ja m±tara½ t±va imin± dosena dehi, bhariy± pana te bah³pak±r±”ti tass± guºa½ kathent² dve g±th± abh±si–
“Itthigumbassa pavar±, accanta½ piyabh±ºin²;
anuggat± s²lavat², ch±y±va anap±yin².
“Akkodhan± puññavat², paº¹it± atthadassin²;
ubbari½ kena dosena, ajj±si dakarakkhino”ti. (J±. 1.16.230-231).
Tattha itthigumbass±ti itthigaºassa. Anuggat±ti daharak±lato paµµh±ya anugat±. “Akkodhan±”ti-±dikena panass± guºe katheti. Maddaraµµhe s±galanagare vasanak±le pahaµ±pi tava ±º±karaºabhayena tayi sinehena m±t±pit³na½ na kathesi, evames± akkodhan± puññavat² paº¹it± atthadassin²ti. Ida½ daharak±le akkodhan±dibh±va½ sandh±y±ha. Ubbarinti orodha½. Eva½ guºasampanna½ nand±devi½ kena dosena dakarakkhasassa dassas²ti vadati.
So tass± aguºa½ kathento ±ha–
“Khi¹¹±ratisam±panna½, anatthavasam±gata½;
s± ma½ sak±na putt±na½, ay±ca½ y±cate dhana½.
“Soha½ dad±mi s±ratto, bahu½ ucc±vaca½ dhana½;
suduccaja½ cajitv±na, pacch± soc±mi dummano;
ubbari½ tena dosena, dajj±ha½ dakarakkhino”ti; (j±. 1.16.232-233);
tattha anatthavasam±gatanti t±ya khi¹¹±ratiy± k±mak²¼±ya anatthak±rak±na½ kiles±na½ vasa½ ±gata½ ma½ viditv±; s± manti s± nand±dev² ma½; sak±na putt±nanti ya½ may± attano puttadh²t±nañca bhariy±nañca dinna½ pi¼andhana½, ta½ ay±citabbar³pa½ “mayha½ deh²”ti y±cati; pacch± soc±m²ti s± dutiyadivase “im±ni pi¼andhan±ni raññ± me dinn±ni, ±harathet±n²”ti tesa½ rodant±na½ omuñcitv± gaºh±ti; ath±ha½ te rodam±ne mama santika½ ±gate disv± pacch± soc±mi; eva½ dosak±rik± es±; imin± na½ dosena dakarakkhasassa dass±m²ti;
atha na½ paribb±jik± “ima½ t±va imin± dosena dehi, kaniµµho pana te tikhiºamantikum±ro upak±rako, ta½ kena dosena dassat²”ti pucchant² ±ha–
“yenocit± janapad±, ±n²t± ca paµiggaha½;
±bhata½ pararajjebhi, abhiµµh±ya bahu½ dhana½.
Dhanuggah±na½ pavara½, s³ra½ tikhiºamantina½;
bh±tara½ kena dosena, dajj±si dakarakkhino”ti. (J±. 1.16.234-235).
Tattha ocit±ti va¹¹hit±. Paµiggahanti yena ca tumhe paradese vasant± puna geha½ ±n²t±. Abhiµµh±y±ti abhibhavitv±. Tikhiºamantinanti tikhiºapañña½.
So kira m±tu br±hmaºena saddhi½ vasanak±le j±to. Athassa vayappattassa br±hmaºo khagga½ hatthe datv± “ima½ gahetv± ma½ upaµµhah±”ti ±ha. So br±hmaºa½ “pit± me”ti saññ±ya upaµµh±si. Atha na½ eko amacco “kum±ra, na tva½ etassa putto, tava kucchigatak±le cal±kadev² r±j±na½ m±retv± etassa chatta½ uss±pesi, tva½ mah±c³¼anirañño putto”ti ±ha. So kujjhitv± “ekena up±yena na½ m±ress±m²”ti r±jakula½ pavisanto ta½ khagga½ ekassa p±dam³likassa datv± apara½ “tva½ r±jadv±re ‘mameso khaggo’ti imin± saddhi½ viv±da½ kareyy±s²”ti vatv± p±visi. Te kalaha½ kari½su. So “ki½ esa kalaho”ti eka½ purisa½ pesesi. So ±gantv± “khaggatth±y±”ti ±ha. Br±hmaºo ta½ sutv± “ki½ etan”ti pucchi. So kira tumhehi mama dinnakhaggo parassa santakoti. “Ki½ vadesi, t±ta, tena hi ±har±pehi, sañj±niss±mi nan”ti ±ha. So ta½ ±har±petv± kosato nikka¹¹hitv± “passath±”ti ta½ sañjh±n±pento viya upagantv± ekappah±reneva tassa s²sa½ chinditv± attano p±dam³le p±tesi. Tato r±jageha½ paµijaggitv± nagara½ alaªkaritv± tassa abhiseke upan²te m±t± c³¼anikum±rassa maddaraµµhe vasanabh±va½ ±cikkhi. Ta½ sutv± kum±ro senaªgaparivuto tattha gantv± bh±tara½ ±netv± rajja½ paµicch±pesi. Tato paµµh±ya ta½ “tikhiºamant²”ti sañj±ni½su. Paribb±jik± ta½ “evar³pa½ bh±tara½ kena dosena dakarakkhasassa dajj±s²”ti pucchi.
R±j± tassa dosa½ kathento ±ha–
“Yenocit± janapad±, ±n²t± ca paµiggaha½;
±bhata½ pararajjebhi, abhiµµh±ya bahu½ dhana½.
“Dhanuggah±na½ pavaro, s³ro tikhiºamanti ca;
may±ya½ sukhito r±j±, atimaññati d±rako.
“Upaµµh±nampi me ayye, na so eti yath± pure;
bh±tara½ tena dosena, dajj±ha½ dakarakkhino”ti. (J±. 1.16.236-238).
Tattha pararajjebh²ti imassa pararajjato ca bahu dhana½ ±bhata½, ayañca pararajje vasanto puna ima½ geha½ ±netv± “esa may± mahati yase patiµµh±pito”ti vadati. Yath± pureti pubbe p±tova ±gacchati, id±ni pana na tath± eti. Imin± na½ dosena dakarakkhasassa dass±m²ti.
Atha paribb±jik± “bh±tu t±va ko doso hotu, dhanusekhakum±ro pana tayi sinehaguºayutto bah³pak±ro”ti tassa guºa½ kathent² ±ha–
“Ekarattena ubhayo, tvañceva dhanusekha ca;
ubho j±tettha pañc±l±, sah±y± susam±vay±.
“Cariy± ta½ anubandhittho, ekadukkhasukho tava;
ussukko te div±ratti½, sabbakiccesu by±vaµo;
sah±ya½ kena dosena, dajj±si dakarakkhino”ti; (j±. 1.16.239-240);
tattha dhanusekhac±ti dhanusekho ca, dhanusekhakum±ro c±ti attho; etth±ti idheva nagare; pañc±l±ti uttarapañc±lanagare j±tatt± eva½voh±r±; susam±vay±ti suµµhu samavay±; cariy± ta½ anubandhitthoti daharak±le janapadac±rik±ya pakkanta½ ta½ anubandhi, ch±y±va na vijahi; ussukkoti tava kiccesu ratthindiva½ ussukko chandaj±to nicca½ by±vaµo; ta½ kena dosena dakarakkhasassa dassas²ti;
athassa r±j± dosa½ kathento ±ha–
“cariy± ma½ aya½ ayye, pajagghittho may± saha;
ajj±pi tena vaººena, ativela½ pajagghati.
“Ubbariy±piha½ ayye, mantay±mi rahogato;
an±manto pavisati, pubbe appaµivedito.
“Laddhadv±ro katok±so, ahirika½ an±dara½;
sah±ya½ tena dosena, dajj±ha½ dakarakkhino”ti. (J±. 1.16.241-243).
Tattha ajj±pi tena vaººen±ti yath± cariy±ya pubbe ma½ anubandhanto may± an±thena saddhi½ ekatova bhuñjanto sayanto hattha½ paharitv± mah±hasita½ hasi, ajj±pi tatheva hasati, duggatak±le viya ma½ maññati. An±mantoti raho nand±deviy± saddhi½ mantentepi mayi aj±n±petv± sahas±va pavisati. Imin± dosena ta½ ahirika½ an±dara½ dakarakkhasassa dass±m²ti.
Atha paribb±jik± “mah±r±ja, tava sah±yakassa t±va eso doso hotu, purohito pana tava bah³pak±ro”ti tassa guºa½ kathent² ±ha–
“Kusalo sabbanimitt±na½, rutaññ³ ±gat±gamo;
upp±te supine yutto, niyy±ne ca pavesane.
“Paµµho bh³mantalikkhasmi½, nakkhattapadakovido;
br±hmaºa½ kena dosena, dajj±si dakarakkhino”ti. (J±. 1.16.244-245).
Tattha sabbanimitt±nanti “imin± nimittena ida½ bhavissati, imin± idan”ti eva½ sabbanimittesu kusalo. Rutaññ³ti sabbarava½ j±n±ti. Upp±teti candagg±has³riyagg±ha-ukk±p±tadis±¹±h±dike upp±te. Supine yuttoti supine ca tassa nipphattij±nanavasena yutto. Niyy±ne ca pavesaneti imin± nakkhattena niyy±yitabba½, imin± pavisitabbanti j±n±ti. Paµµhoti cheko paµibalo, bh³miyañca antalikkhe ca dosaguºe j±nitu½ samattho. Nakkhattapadakovidoti aµµhav²satiy± nakkhattakoµµh±sesu cheko. Ta½ kena dosena dakarakkhasassa dassas²ti.
R±j± tassa dosa½ kathento ±ha–
“Paris±yampi me ayye, umm²letv± udikkhati;
tasm± accabhamu½ ludda½, dajj±ha½ dakarakkhino”ti. (J±. 1.16.246).
Tassattho– ayye, esa ma½ parisamajjhe olokentopi akkh²ni umm²letv± kuddho viya udikkhati, tasm± eva½ atikkamitv± µhitabhamu½ aman±pena ukkhittabhamuka½ viya ludda½ bhay±naka½ ta½ aha½ dakarakkhasassa dass±m²ti.
Tato paribb±jik± “mah±r±ja, tva½ ‘m±tara½ ±di½ katv± ime pañca dakarakkhasassa damm²’ti vadasi, ‘evar³pañca sirivibhava½ agaºetv± attano j²vitampi mahosadhassa damm²’ti vadasi, ka½ tassa guºa½ passas²”ti pucchant² im± g±th±yo ±ha–
“Sasamuddapariy±ya½, mahi½ s±garakuº¹ala½;
vasundhara½ ±vasati, amaccapariv±rito.
“C±turanto mah±raµµho, vijit±v² mahabbalo;
pathaby± ekar±j±si, yaso te vipula½ gato.
“So¼asitthisahass±ni, ±muttamaºikuº¹al±;
n±n±janapad± n±r², devakaññ³pam± subh±.
“Eva½ sabbaªgasampanna½, sabbak±masamiddhina½;
sukhit±na½ piya½ d²gha½, j²vita½ ±hu khattiya.
“Atha tva½ kena vaººena, kena v± pana hetun±;
paº¹ita½ anurakkhanto, p±ºa½ cajasi duccajan”ti; (j±. 1.16.247-251);
tattha sasamuddapariy±yanti samuddamariy±dasaªkh±tena samuddaparikkhepena samann±gata½; s±garakuº¹alanti parikkhipitv± µhitassa s±garassa kuº¹alabh³ta½; vijit±v²ti vijitasaªg±mo; ekar±j±ti aññassa attano sadisassa rañño abh±vato ekova r±j±; sabbak±masamiddhinanti sabbesampi vatthuk±makilesak±m±na½ samiddhiy± samann±gat±na½; sukhit±nanti evar³p±na½ sukhit±na½ satt±na½ eva½ sabbaªgasampanna½ j²vita½ d²ghameva piya½, na te appa½ j²vitamicchant²ti paº¹it± vadanti; p±ºanti evar³pa½ attano j²vita½ kasm± paº¹ita½ anurakkhanto cajas²ti;
r±j± tass± katha½ sutv± paº¹itassa guºa½ kathento im± g±th± abh±si–
“yatopi ±gato ayye, mama hattha½ mahosadho;
n±bhij±n±mi dh²rassa, aºumattampi dukkaµa½.
“Sace ca kismici k±le, maraºa½ me pure siy±;
so me putte paputte ca, sukh±peyya mahosadho.
“An±gata½ paccuppanna½, sabbamatthampi passati;
an±par±dhakammanta½, na dajja½ dakarakkhino”ti. (J±. 1.16.252-254).
Tattha kismic²ti kismiñci k±le. Sukh±peyy±ti sukhasmi½yeva patiµµh±peyya. Sabbamatthanti esa an±gatañca paccuppannañca at²tañca sabba½ attha½ sabbaññubuddho viya passati. An±par±dhakammantanti k±yakamm±d²su apar±dharahita½. Na dajjanti ayye, eva½ asamadhura½ paº¹ita½ n±ha½ dakarakkhasassa dass±m²ti eva½ so mah±sattassa guºe candamaº¹ala½ uddharanto viya ukkhipitv± kathesi.
Iti ima½ j±taka½ yath±nusandhippatta½. Atha paribb±jik± cintesi “ettakenapi paº¹itassa guº± p±kaµ± na honti, sakalanagarav±s²na½ majjhe s±garapiµµhe ±sittatela½ vippakirant² viya tassa guºe p±kaµe kariss±m²”ti r±j±na½ gahetv± p±s±d± oruyha r±jaªgaºe ±sana½ paññapetv± tattha nis²d±petv± n±gare sannip±t±petv± puna r±j±na½ ±dito paµµh±ya dakarakkhasassa pañha½ pucchitv± tena heµµh± kathitaniy±meneva kathitak±le n±gare ±mantetv± ±ha–
“Ida½ suº±tha pañc±l±, c³¼aneyyassa bh±sita½;
paº¹ita½ anurakkhanto, p±ºa½ cajati duccaja½.
“M±tu bhariy±ya bh±tucca, sakhino br±hmaºassa ca;
attano c±pi pañc±lo, channa½ cajati j²vita½.
“Eva½ mahatthik± paññ±, nipuº± s±dhucintin²;
diµµhadhammahitatth±ya, sampar±yasukh±ya c±”ti. (J±. 1.16.255-257).
Tattha mahatthik±ti mahanta½ attha½ gahetv± µhit±. Diµµhadhammahitatth±y±ti imasmi½yeva attabh±ve hitatth±ya ca paraloke sukhatth±ya ca hot²ti.
Iti s± ratanagharassa maºikkhandhena k³µa½ gaºhant² viya mah±sattassa guºehi desan±k³µa½ gaºh²ti.

Dakarakkhasapañho niµµhito.

Satth± ima½ dhammadesana½ ±haritv± “na, bhikkhave, id±neva tath±gato paññav±, pubbepi paññav±yev±”ti j±taka½ samodh±nento os±nag±th± ±ha–
“Bher² uppalavaºº±si, pit± suddhodano ahu;
m±t± ±si mah±m±y±, amar± bimbasundar².
“Suvo ahosi ±nando, s±riputto ca c³¼an²;
devadatto ca kevaµµo, cal±k± thullanandin².
“Pañc±lacand² sundar², s±¼ik± mallik± ahu;
ambaµµho ±si k±mindo, poµµhap±do ca pukkuso.
“Pilotiko ca devindo, senako ±si kassapo;
udumbar± maªgalik±, vedeho k±¼ud±yako;
mahosadho lokan±tho, eva½ dh±retha j±takan”ti.

Umaªgaj±takavaººan± pañcam±.

(Chaµµho bh±go niµµhito.)