Namo tassa bhagavato arahato samm±sambuddhassa.

Khuddakanik±ye

Buddhava½sa-aµµhakath±

Ganth±rambhakath±

Anantañ±ºa½ karuº±laya½ laya½, malassa buddha½ susam±hita½ hita½;
nam±mi dhamma½ bhavasa½vara½ vara½, guº±karañceva niraªgaºa½ gaºa½.
Paññ±ya seµµho jinas±vak±na½, ya½ dhammasen±pati dhammar±ja½;
apucchi satth±ramap±rap±ragu½, niraªgaºa½ ñ±tigaºassa majjhe.
Subuddhava½senidha buddhava½so, visuddhava½sena vin±yakena;
hat±vak±sena pak±sito yo, sam±dhiv±sena tath±gatena.
Y±vajjak±l± avin±sayant±, p±¼ikkamañceva ca p±¼iyattha½;
kath±nusandhi½ sugatassa putt±, yath±suta½yeva sam±hari½su.
Tasseva sambuddhavaranvayassa, sad± jan±na½ savan±matassa;
pas±dapaññ±jananassa yasm±, sa½vaººan±nukkamato pavatt±.
Sakkaccasaddhammaratena buddhas²hena s²l±diguºoditena;
±y±citoha½ sucirampi k±la½, tasm±ssa sa½vaººanam±rabhissa½.
Sad± jan±na½ kalin±sanassa, ciraµµhitattha½ jinas±sanassa;
mam±pi puññodayavuddhiyattha½, pas±danatthañca mah±janassa.
Mah±vih±r±gatap±¼imaggasannissit± saªkaradosah²n±;
sam±satoya½ pana buddhava½sasa½vaººan± hessati s±rabh³t±.
Sotabbar³pa½ pana buddhava½sakath±ya añña½ idha natthi yasm±;
pas±dana½ buddhaguºe rat±na½, pav±hana½ p±pamah±malassa.
Tasm± hi sakkaccasam±dhiyutt±, vih±ya vikkhepamanaññacitt±;
sa½vaººana½ vaººayato suvaººa½, nidh±ya kaººa½ madhura½ suº±tha.
Sabbampi hitv± pana kiccamañña½, sakkacca maccenidha niccak±la½;
sotu½ kathetumpi budhena yutt±, kath± pan±ya½ atidullabh±ti.
Tattha “buddhava½sasa½vaººan± hessati s±rabh³t±”ti vuttatt± buddhava½so t±va vavatthapetabbo. Tatrida½ vavatth±na½– ito heµµh± kappasatasahass±dhikesu cat³su asaªkhyeyyesu uppann±na½ pañcav²satiy± buddh±na½ uppannakapp±diparicchedavasena paveºivitth±rakath± “buddhava½so n±m±”ti veditabbo.
Sv±ya½ kappaparicchedo n±maparicchedo gottaparicchedo j±tiparicchedo nagaraparicchedo pituparicchedo m±tuparicchedo bodhirukkhaparicchedo dhammacakkappavattanaparicchedo abhisamayaparicchedo s±vakasannip±taparicchedo aggas±vakaparicchedo upaµµh±kaparicchedo aggas±vik±paricchedo pariv±rabhikkhuparicchedo ra½siparicchedo sar²rappam±ºaparicchedo bodhisatt±dhik±raparicchedo by±karaºaparicchedo bodhisattapadh±naparicchedo ±yuparicchedo parinibb±naparicchedoti imehi p±¼iy± ±gatehi b±v²satiy± paricchedehi paricchinno vavatthito.
P±¼i-an±ru¼ho pana sambahulav±ropettha ±netabbo. So ag±rav±saparicchedo p±s±dattayaparicchedo n±µakitthiparicchedo aggamahesiparicchedo puttaparicchedo y±naparicchedo abhinikkhamanaparicchedo padh±naparicchedo upaµµh±kaparicchedo vih±raparicchedoti dasadh± vavatthito hoti.
Ta½ sambahulav±rampi, yath±µµh±ne maya½ pana;
dassetv±va gamiss±ma, tattha tattha sam±sato.
So eva½ vavatthito pana–
Ken±ya½ desito kattha, kassatth±ya ca desito;
kimatth±ya kad± kassa, vacana½ kena c±bhato.
Sabbameta½ vidhi½ vatv±, pubbameva sam±sato;
pacch±ha½ buddhava½sassa, kariss±matthavaººananti.
Tattha ken±ya½ desitoti aya½ buddhava½so kena desito? Sabbadhammesu appaµihatañ±ºac±rena dasabalena catuves±rajjavis±radena dhammar±jena dhammass±min± tath±gatena sabbaññun± samm±sambuddhena desito.
Kattha desitoti? Kapilavatthumah±nagare nigrodh±r±mamah±vih±re paramarucirasandassane devamanussanayananip±tabh³te ratanacaªkame caªkamantena desito.
Kassatth±ya ca desitoti? Dv±s²tiy± ñ±tisahass±na½ anekakoµ²nañca devamanuss±na½ atth±ya desito.
Kimatth±ya desitoti? Caturoghanittharaºatth±ya desito.
Kad± desitoti bhagav± hi paµhamabodhiya½ v²sativass±ni anibaddhav±so hutv± yattha yattha ph±suka½ hoti, tattha tattheva gantv± vasi. Katha½? Paµhama½ vassa½ isipatane dhammacakka½ (sa½. ni. 5.1081; mah±va. 13 ±dayo; paµi. ma. 2.30) pavattetv± aµµh±rasa brahmakoµiyo amatap±na½ p±yetv± b±r±ºasi½ upaniss±ya isipatane migad±ye vasi. Dutiya½ vassa½ r±jagaha½ upaniss±ya ve¼uvane mah±vih±re. Tatiyacatutth±nipi tattheva. Pañcama½ ves±li½ upaniss±ya mah±vane k³µ±g±ras±l±ya½. Chaµµha½ makulapabbate. Sattama½ t±vati½sabhavane. Aµµhama½ bhaggesu sa½sum±ragiri½ upaniss±ya bhesaka¼±vane. Navama½ kosambiya½. Dasama½ p±lileyyakavanasaº¹e. Ek±dasama½ n±¼±ya½ br±hmaºag±me. Dv±dasama½ verañj±ya½. Terasama½ c±liyapabbate. Cuddasama½ jetavanamah±vih±re. Pañcadasama½ kapilavatthumah±nagare. So¼asama½ ±¼avaka½ dametv± catur±s²tip±ºasahass±ni amatap±na½ p±yetv± ±¼aviya½. Sattarasama½ r±jagaheyeva. Aµµh±rasama½ c±liyapabbateyeva. Tath± ek³nav²satima½ v²satima½ pana vassa½ r±jagaheyeva vasi. Tena vutta½– “bhagav± hi paµhamabodhiya½ v²sativass±ni anibaddhav±so hutv± yattha yattha ph±suka½ hoti, tattha tattheva gantv± vas²”ti. Tato paµµh±ya pana s±vatthi½yeva upaniss±ya jetavanamah±vih±re ca pubb±r±me ca dhuvaparibhogavasena vasi.
Yad± pana satth± buddho hutv± b±r±ºasiya½ isipatane migad±ye paµhama½ vassa½ vasitv± vuµµhavasso pav±retv± uruvela½ gantv± tattha tayo m±se vasanto tebh±tikajaµile dametv± bhikkhusahassehi katapariv±ro phussam±sapuººam±ya½ r±jagaha½ gantv± dve m±se tattheva vasi, tad± b±r±ºasito nikkhantassa panassa pañca m±s± j±t±. Sakalo hemanto atikkanto. Ud±yittherassa ±gatadivasato sattaµµhadivas± v²tivatt±. So pana phaggun²puººam±siya½ cintesi– “atikkanto hemanto, vasantak±lo anuppatto, samayo tath±gatassa kapilapura½ gantun”ti. So eva½ cintetv± kulanagaragamanatth±ya saµµhimatt±hi g±th±hi gamanavaººa½ vaººesi. Atha satth± cassa vacana½ sutv± ñ±tisaªgaha½ k±tuk±mo hutv± aªgamagadhav±s²na½ kulaputt±na½ dasahi sahassehi kapilavatthuv±s²na½ dasahi sahasseh²ti sabbeheva v²satiy± kh²º±savasahassehi parivuto r±jagahato nikkhamitv± divase divase yojana½ gacchanto r±jagahato saµµhiyojana½ kapilavatthupura½ dv²hi m±sehi samp±puºitv± tattha ñ±t²na½ vand±panattha½ yamakap±µih±riya½ ak±si. Tad±ya½ buddhava½so desito.
Kassa vacananti? S±vakapaccekabuddh±na½ as±dh±raºa½ samm±sambuddhasseva vacana½.
Ken±bhatoti? ¾cariyaparampar±ya ±bhato. Ayañhi s±riputtatthero bhaddaj² tisso kosiyaputto siggavo moggaliputto sudatto dhammiko d±sako soºako revatoti evam±d²hi y±va tatiyasaªg²tik±l± ±bhato, tato uddhampi tesa½yeva siss±nusisseh²ti eva½ t±va ±cariyaparampar±ya y±vajjak±l± ±bhatoti veditabbo.
Ett±vat±–
“Ken±ya½ desito kattha, kassatth±ya ca desito;
kimatth±ya kad± kassa, vacana½ kena c±bhato”ti.–

Aya½ g±th± vuttatth± hoti.