“Aªg±rino d±ni dum± bhadante, phalesino chadana½ vippah±ya;
te accimantova pabh±sayanti, samayo mah±v²ra bh±g² ras±na½…pe…. (Therag±. 527).
“N±tis²ta½ n±ti-uºha½, n±tidubbhikkhach±taka½;
saddal± harit± bh³mi, esa k±lo mah±mun²”ti.–
Saµµhimatt±hi g±th±hi dasabalassa kulanagaragamanavaººa½ vaººesi. Atha na½ satth±– “ki½ nu kho, ud±yi, madhurassarena gamanavaººa½ vaººes²”ti ±ha. “Tumh±ka½, bhante, pit± suddhodanamah±r±j± tumhe passituk±mo, karotha ñ±tak±na½ saªgahan”ti. “S±dhu, ud±yi, kariss±mi ñ±tak±na½ saªgaha½, bhikkhusaªghassa ±rocehi, gamiyavatta½ parip³ressant²”ti. “S±dhu, bhante”ti thero tesa½ ±rocesi.
Bhagav± aªgamagadhav±s²na½ kulaputt±na½ dasahi sahassehi, kapilavatthuv±s²na½ dasahi sahasseh²ti sabbeheva v²satisahassehi kh²º±savabhikkh³hi parivuto r±jagah± nikkhamitv± divase divase yojana½ gacchati. “R±jagahato saµµhiyojana½ kapilavatthu½ dv²hi m±sehi p±puºiss±m²”ti aturitac±rika½ pakk±mi. Theropi “bhagavato nikkhantabh±va½ rañño ±rocess±m²”ti veh±sa½ abbhuggantv± rañño nivesane p±turahosi. R±j± thera½ disv± tuµµhacitto mah±rahe pallaªke nis²d±petv± attano paµiy±ditassa n±naggarasabhojanassa patta½ p³retv± ad±si. Thero uµµh±ya gaman±k±ra½ dassesi. “Nis²ditv± bhuñja, t±t±”ti. “Satthu santika½ gantv± bhuñjiss±mi, mah±r±j±”ti. “Kaha½ pana, t±ta, satth±”ti? “V²satisahassabhikkhupariv±ro tumh±ka½ dassanatth±ya c±rika½ nikkhanto, mah±r±j±”ti. R±j± tuµµham±naso ±ha– “tumhe ima½ paribhuñjitv± y±va mama putto ima½ nagara½ p±puº±ti, t±vassa itova piº¹ap±ta½ pariharath±”ti. Thero adhiv±sesi. R±j± thera½ parivisitv± patta½ gandhacuººena ubbaµµetv± uttamassa bhojanassa p³retv± “tath±gatassa deth±”ti therassa hatthe patiµµh±pesi. Thero sabbesa½ passant±na½yeva patta½ ±k±se khipitv± sayampi veh±sa½ abbhuggantv± piº¹ap±ta½ ±haritv± satthu hatthe µhapesi. Satth± ta½ paribhuñji. Eteneva up±yena thero divase divase piº¹ap±ta½ ±hari. Satth±pi antar±magge raññoyeva piº¹ap±ta½ paribhuñji. Theropi bhattakicc±vas±ne divase divase “ajja bhagav± ettaka½ ±gato, ajja ettakan”ti buddhaguºapaµisa½yutt±ya ca kath±ya sakala½ r±jakula½ satthudassana½ vin±yeva satthari sañj±tappas±da½ ak±si. Teneva na½ bhagav± “etadagga½, bhikkhave, mama s±vak±na½ bhikkh³na½ kulappas±dak±na½ yadida½ k±¼ud±y²”ti (a. ni. 1.219, 225) etadagge µhapesi. S±kiy±pi kho anuppatte bhagavati “amh±ka½ ñ±tiseµµha½ passiss±m±”ti sannipatitv± bhagavato vasanaµµh±na½ v²ma½sam±n± “nigrodhasakkassa ±r±mo ramaº²yo”ti sallakkhetv± tattha sabba½ paµijagganavidhi½ k±retv± gandhapupphahatth± paccuggamana½ karont± sabb±laªk±rapaµimaº¹ite daharadahare n±garad±rake ca n±garad±rik±yo ca paµhama½ pahiºi½su, tato r±jakum±re ca r±jakum±rik±yo ca, tesa½ anantar± s±ma½ gandhapupph±d²hi p³jayam±n± bhagavanta½ gahetv± nigrodh±r±mameva agama½su. Tattha bhagav± v²satisahassakh²º±savaparivuto paññattavarabuddh±sane nis²di S±kiy± n±ma m±naj±tik± m±natthaddh±, te “siddhatthakum±ro amhehi daharataro, amh±ka½ kaniµµho, bh±gineyyo, putto, natt±”ti cintetv± daharadahare r±jakum±re ±ha½su– “tumhe vandatha, maya½ tumh±ka½ piµµhito nis²diss±m±”ti. Tesu eva½ avanditv± nisinnesu bhagav± tesa½ ajjh±saya½ oloketv± “na ma½ ñ±tayo vandanti, handa d±ni te vand±pess±m²”ti abhiññ±p±daka½ catuttha½ jh±na½ sam±pajjitv± tato vuµµh±ya ±k±sa½ abbhuggantv± tesa½ s²se p±dapa½su½ okiram±no viya kaº¹ambarukkham³le yamakap±µih±riyasadisa½ p±µih±riya½ ak±si. R±j± ta½ acchariya½ disv± ±ha– “bhante, tumh±ka½ j±tadivase k±ladevalassa vandanattha½ upan²t±na½ vop±de parivattetv± br±hmaºassa matthake patiµµhite disv±pi aha½ tumh±ka½ p±de vandi½, aya½ me paµhamavandan±. Vappamaªgaladivase ca jambucch±y±ya sirisayane nipann±na½ vojambucch±y±ya aparivattana½ disv±pi p±de vandi½, aya½ me dutiyavandan±. Id±ni pana ima½ adiµµhapubba½ p±µih±riya½ disv±pi aha½ tumh±ka½ p±de vand±mi, aya½ me tatiyavandan±”ti. Raññ± pana vandite bhagavanta½ avanditv± µh±tu½ samattho n±ma ekas±kiyopi n±hosi, sabbe vandi½suyeva. Iti bhagav± ñ±tayo vand±petv± ±k±sato otaritv± paññatt±sane nis²di. Nisinne bhagavati sikh±patto ñ±tisam±gamo ahosi, sabbe ekaggacitt± hutv± nis²di½su. Tato mah±megho pokkharavassa½ vassi. Tambavaººa½ udaka½ heµµh± viravanta½ gacchati, temituk±mova temeti, atemituk±massa sar²re ekabindumattampi na patati. Ta½ disv± sabbe acchariyabbhutacitt± j±t± “aho acchariya½, aho abbhutan”ti katha½ samuµµh±pesu½. Satth± “na id±neva mayha½ ñ±tisam±game pokkharavassa½ vassati, at²tepi vass²”ti imiss± aµµhuppattiy± vessantaraj±taka½ (j±. 2.22.1655 ±dayo) kathesi. Dhammakatha½ sutv± sabbe uµµh±ya vanditv± pakkami½su. Ekopi r±j± v± r±jamah±matto v± “sve amh±ka½ bhikkha½ gaºhath±”ti vatv± gato n±ma natthi. Satth± punadivase v²satibhikkhusahassaparivuto kapilavatthu½ piº¹±ya p±visi. Ta½ na koci gantv± nimantesi, na patta½ v± aggahesi. Bhagav± indakh²le µhitova ±vajjesi– “katha½ nu kho pubbabuddh± kulanagare piº¹±ya cari½su, ki½ uppaµip±µiy± issarajan±na½ ghar±ni agama½su, ud±hu sapad±nac±rika½ cari½s³”ti? Tato ekabuddhassapi uppaµip±µiy± gamana½ adisv± “may±pi d±ni ayameva tesa½ va½so paggahetabbo, ±yatiñca mama s±vak± mamaññeva anusikkhant± piº¹ac±rikavatta½ parip³ressant²”ti koµiya½ niviµµhagehato paµµh±ya sapad±na½ piº¹±ya cari. “Ayyo kira siddhatthakum±ro piº¹±ya carat²”ti dvibh³mikatibh³mik±d²su p±s±desu s²hapañjara½ vivaritv± mah±jano dassanaby±vaµo ahosi. R±hulam±t±pi dev²– “ayyaputto kira imasmi½yeva nagare mahantena r±j±nubh±vena suvaººasivik±d²hi vicaritv± id±ni kesamassu½ oh±retv± k±s±yavatthaniv±sano kap±lahattho piº¹±ya carati, sobhati nu kho”ti s²hapañjara½ vivaritv± olokayam±n± bhagavanta½ n±n±vir±gasamujjal±ya sar²rappabh±ya nagarav²thiyo obh±setv± by±mappabh±parikkhepasamupaby³¼h±ya as²t±nubyañjanappabh±sit±ya dvatti½samah±purisalakkhaºapaµimaº¹it±ya anopam±ya buddhasiriy± virocam±na½ disv± uºh²sato paµµh±ya y±va p±datal±–
“Siniddhan²lamudukuñcitakeso, s³riyanimmalatal±bhinal±µo;
yuttatuªgamuduk±yatan±so, ra½sij±lavikasito naras²ho”ti.–
Evam±dik±hi dasahi naras²hag±th±hi abhitthavitv± “tumh±ka½ putto piº¹±ya carat²”ti rañño ±rocesi. R±j± sa½viggahadayo hatthena s±µaka½ saº¹apento turitaturito nikkhamitv± vegena gantv± bhagavato purato µhatv± ±ha– “kinnu kho, bhante, amhe lajj±petha, kimattha½ piº¹±ya caratha, ki½ ‘ettak±na½ bhikkh³na½ na sakk± bhatta½ laddhun’ti sañña½ karitth±”ti? “Va½sac±rittameta½, mah±r±ja, amh±kan”ti. “Nanu, bhante, amh±ka½ va½so n±ma mah±sammatakhattiyava½so, ettha ca ekakhattiyopi bhikkh±carako n±ma natth²”ti. “Aya½, mah±r±ja, khattiyava½so n±ma tava va½so. Amh±ka½ pana ‘d²paªkaro koº¹añño…pe… kassapo’ti aya½ buddhava½so n±ma. Ete ca aññe ca anekasahassasaªkh± buddh± bhikkh±c±reneva j²vika½ kappesun”ti antarav²thiya½ µhitova–
“Uttiµµhe nappamajjeyya, dhamma½ sucarita½ care;
dhammac±r² sukha½ seti, asmi½ loke paramhi c±”ti. (Dha. pa. 168)–
Ima½ g±tham±ha. G±th±pariyos±ne r±j± sot±pattiphale patiµµh±si.
“Dhammañcare sucarita½, na na½ duccarita½ care;
dhammac±r² sukha½ seti, asmi½ loke paramhi c±”ti. (Dha. pa. 169)–
Ima½ g±tha½ sutv± sakad±g±miphale patiµµh±si, mah±dhammap±laj±taka½ (j±. 1.10.92 ±dayo) sutv± an±g±miphale patiµµh±si, maraºasamaye setacchattassa heµµh± sirisayane nipannoyeva arahatta½ p±puºi. Araññav±sena padh±n±nuyogakicca½ rañño n±hosi. So sot±pattiphala½ sacchikatv±yeva pana bhagavato patta½ gahetv± saparisa½ bhagavanta½ mah±p±s±da½ ±ropetv± paº²tena kh±dan²yena bhojan²yena parivisi. Bhattakiccapariyos±ne sabba½ itth±g±ra½ ±gantv± bhagavanta½ vandi µhapetv± r±hulam±tara½. S± pana “gaccha, ayyaputta½ vand±h²”ti parijanena vuccam±n±pi “sace mayha½ guºo atthi, sayameva mama santika½ ayyaputto ±gamissati, ±gatameva na½ vandiss±m²”ti vatv± na agam±si.
Bhagav± r±j±na½ patta½ g±h±petv± dv²hi aggas±vakehi saddhi½ r±jadh²t±ya sirigabbha½ gantv± “r±jadh²t± yath±ruci vandam±n± na kiñci vattabb±”ti vatv± paññatt±sane nis²di. S± vegen±gantv± gopphakesu gahetv± p±dapiµµhiya½ s²sa½ parivattetv± yath±jjh±saya½ vandi. R±j± r±jadh²t±ya bhagavati sinehabahum±n±diguºasampatti½ kathesi– “bhante, mama dh²t± ‘tumhehi k±s±y±ni vatth±ni niv±sit±n²’ti sutv± tato paµµh±ya k±s±yavatthanivatth± j±t±, tumh±ka½ ekabhattikabh±va½ sutv± ekabhattik±va j±t±, tumhehi mah±sayanassa cha¹¹itabh±va½ sutv± paµµik±mañcakeyeva nipann±, tumh±ka½ m±l±gandh±d²hi viratabh±va½ ñatv± viratam±l±gandh±va j±t±, attano ñ±takehi ‘maya½ paµijaggiss±m±’ti s±sane pesitepi tesu ekañ±takampi na olokesi, eva½ guºasampann± me, bhante, dh²t±”ti. “Anacchariya½, mah±r±ja, aya½ id±ni tay± rakkhiyam±n± r±jadh²t± paripakke ñ±ºe att±na½ rakkheyya, es± pubbe an±rakkh± pabbatap±de vicaram±n± aparipakkepi ñ±ºe att±na½ rakkh²”ti vatv± candakinnar²j±taka½ (j±. 1.14.18 ±dayo) kathetv± uµµh±y±san± pakk±mi. Punadivase pana nandassa r±jakum±rassa abhisekagehappavesanaviv±hamaªgalesu vattam±nesu tassa geha½ gantv± kum±ra½ patta½ g±h±petv± pabb±jetuk±mo maªgala½ vatv± uµµh±y±san± pakk±mi. Janapadakaly±º² kum±ra½ gacchanta½ disv± “tuvaµa½ kho, ayyaputta, ±gaccheyy±s²”ti vatv± g²va½ pas±retv± olokesi. So bhagavanta½ “patta½ gaºhath±”ti vattu½ avisaham±no vih±ra½yeva agam±si. Ta½ aniccham±na½yeva bhagav± pabb±jesi. Iti bhagav± kapilavatthu½ gantv± tatiyadivase nanda½ pabb±jesi. Sattame divase r±hulam±t±pi kum±ra½ alaªkaritv± bhagavato santika½ pesesi– “passa, t±ta, eta½ v²satisahassasamaºaparivuta½ suvaººavaººa½ brahmar³pavaººa½ samaºa½, aya½ te pit±, etassa mahant± nidhayo ahesu½ tyassa nikkhamanak±lato paµµh±ya na pass±ma, gaccha, na½ d±yajja½ y±c±hi– ‘aha½, t±ta, kum±ro abhiseka½ patv± cakkavatt² bhaviss±mi, dhanena me attho, dhana½ me dehi. S±miko hi putto pitusantakass±”’ti. Kum±ro ca bhagavato santika½ gantv±va pitusineha½ labhitv± haµµhacitto “sukh± te, samaºa, ch±y±”ti vatv± aññañca bahu½ attano anur³pa½ vadanto aµµh±si. Bhagav± katabhattakicco anumodana½ vatv± uµµh±y±san± pakk±mi. Kum±ropi “d±yajja½ me, samaºa, dehi, d±yajja½ me, samaºa, deh²”ti bhagavanta½ anubandhi. Na bhagav± kum±ra½ nivatt±pesi, parijanopi bhagavat± saddhi½ gacchanta½ nivattetu½ n±sakkhi. Iti so bhagavat± saddhi½ ±r±mameva agam±si. Tato bhagav± cintesi– “ya½ aya½ pitusantaka½ dhana½ icchati, ta½ vaµµ±nugata½ savigh±ta½, handassa me bodhimaº¹e paµiladdha½ sattavidha½ ariyadhana½ demi, lokuttarad±yajjassa na½ s±mika½ karom²”ti ±yasmanta½ s±riputta½ ±mantesi– “tena hi, s±riputta, r±hula½ pabb±jeh²”ti. Thero ta½ pabb±jesi. Pabbajite ca pana kum±re rañño adhimatta½ dukkha½ uppajji, ta½ adhiv±setu½ asakkonto bhagavanta½ upasaªkamitv± “s±dhu, bhante, ayy± m±t±pit³hi ananuññ±ta½ putta½ na pabb±jeyyun”ti vara½ y±ci. Bhagav± ca tassa vara½ datv± punekadivase r±janivesane katabhattakicco ekamanta½ nisinnena raññ± “bhante, tumh±ka½ dukkarak±rikak±le ek± devat± ma½ upasaªkamitv± ‘putto te k±laªkato’ti ±ha, tass± vacana½ asaddahanto ‘na mayha½ putto sambodhi½ appatv± k±la½ karot²’ti ta½ paµikkhipin”ti vutte “tumhe id±ni ki½ saddahissatha, ye tumhe pubbepi aµµhik±ni dassetv± ‘putto te mato’ti vutte na saddahitth±”ti imiss± aµµhuppattiy± mah±dhammap±laj±taka½ kathesi. Kath±pariyos±ne r±j± an±g±miphale patiµµhahi. Iti bhagav± pitara½ t²su phalesu patiµµh±petv± bhikkhusaªghaparivuto punadeva r±jagaha½ gantv± s²tavane vih±si. Tasmi½ samaye an±thapiº¹iko gahapati pañcahi sakaµasatehi bhaº¹a½ ±d±ya r±jagaha½ gantv± attano piyasah±yakassa seµµhino geha½ gantv± tattha buddhassa bhagavato uppannabh±va½ sutv± balavapacc³se devat±nubh±vena vivaµena dv±rena satth±ra½ upasaªkamitv± dhamma½ sutv± sot±pattiphale patiµµh±ya, dutiye divase buddhappamukhassa saªghassa mah±d±na½ datv± s±vatthi½ ±gamanatth±ya satthu paµiñña½ gahetv± antar±magge pañcacatt±l²sayojanaµµh±ne satasahassa½ datv± yojanike yojanike vih±ra½ k±retv± jetavana½ koµisanth±rena aµµh±rasahi hiraññakoµ²hi kiºitv± navakamma½ paµµhapesi. So majjhe dasabalassa gandhakuµi½ k±resi, ta½ pariv±retv± as²tiy± mah±ther±na½ p±µiyekka½ ekasannivesane ±v±se ekakuµikadvikuµikaha½savaµµakad²gharassas±l±maº¹ap±divasena sesasen±san±ni pokkharaºicaªkamanarattiµµh±nadiv±µµh±n±ni c±ti aµµh±rasakoµiparicc±gena ramaº²ye bh³mibh±ge manorama½ vih±ra½ k±retv± dasabalassa ±gamanatth±ya d³ta½ p±hesi. Satth± tassa vacana½ sutv± mah±bhikkhusaªghapariv±ro r±jagah± nikkhamitv± anupubbena s±vatthinagara½ p±puºi. Mah±seµµhipi kho vih±ramaha½ sajjetv± tath±gatassa jetavana½ pavisanadivase putta½ sabb±laªk±rapaµimaº¹ita½ katv± alaªkatapaµiyatteheva pañcahi kum±rasatehi saddhi½ pesesi. So sapariv±ro pañcavaººavatthasamujjal±ni pañca dhajasat±ni gahetv± dasabalassa purato ahosi, tesa½ pacchato mah±subhadd± c³¼asubhadd±ti dve seµµhidh²taro pañcahi kum±rik±satehi saddhi½ puººaghaµe gahetv± nikkhami½su, t±sa½ pacchato seµµhibhariy± sabb±laªk±rapaµimaº¹it± pañcahi m±tug±masatehi saddhi½ puººap±tiyo gahetv± nikkhami, sabbesa½ pacchato mah±seµµhi ahatavatthanivattho ahatavatthanivattheheva pañcahi seµµhisatehi saddhi½ bhagavanta½ abbhuggañchi. Bhagav± ima½ up±sakaparisa½ purato katv± mah±bhikkhusaªghaparivuto attano sar²rappabh±ya suvaººarasasekasiñcan±ni viya vanantar±ni kurum±no anant±ya buddhal²l±ya aparim±º±ya buddhasiriy± jetavanavih±ra½ p±visi. Atha na½ an±thapiº¹iko ±pucchi– “kath±ha½, bhante, imasmi½ vih±re paµipajj±m²”ti? “Tena hi, gahapati, ima½ vih±ra½ ±gat±n±gatassa c±tuddisassa bhikkhusaªghassa patiµµh±peh²”ti. “S±dhu, bhante”ti mah±seµµhi suvaººabhiªg±ra½ ±d±ya dasabalassa hatthe udaka½ p±tetv± “ima½ jetavanavih±ra½ ±gat±n±gatassa c±tuddisassa buddhappamukhassa bhikkhusaªghassa damm²”ti ad±si. Satth± vih±ra½ paµiggahetv± anumodana½ karonto–
“S²ta½ uºha½ paµihanti, tato v±¼amig±ni ca;
sar²sape ca makase, sisire c±pi vuµµhiyo.
“Tato v±t±tapo ghoro, sañj±to paµihaññati;
leºatthañca sukhatthañca, jh±yituñca vipassitu½.
“Vih±rad±na½ saªghassa, agga½ buddhena vaººita½;
tasm± hi paº¹ito poso, sampassa½ atthamattano.
“Vih±re k±raye ramme, v±sayettha bahussute;
tesa½ annañca p±nañca, vatthasen±san±ni ca.
“Dadeyya ujubh³tesu, vippasannena cetas±;
te tassa dhamma½ desenti, sabbadukkh±pan³dana½;
ya½ so dhamma½ idhaññ±ya, parinibb±ti an±savo”ti. (C³¼ava. 295)–
Vih±r±nisa½sa½ kathesi. An±thapiº¹iko dutiyadivasato paµµh±ya vih±ramaha½ ±rabhi. Vis±kh±ya vih±ramaho cat³hi m±sehi niµµhito, an±thapiº¹ikassa pana vih±ramaho navahi m±sehi niµµh±si. Vih±ramahepi aµµh±raseva koµiyo paricc±ga½ agama½su. Iti ekasmi½yeva vih±re catupaºº±sakoµisaªkha½ dhana½ pariccaji.
At²te pana vipassissa bhagavato k±le punabbasumitto n±ma seµµhi suvaººiµµhak±santh±rena kiºitv± tasmi½yeva µh±ne yojanappam±ºa½ saªgh±r±ma½ k±resi. Sikhissa pana bhagavato k±le siriva¹¹ho n±ma seµµhi suvaººaph±lasanth±rena kiºitv± tasmi½yeva µh±ne tig±vutappam±ºa½ saªgh±r±ma½ k±resi. Vessabhussa bhagavato k±le sotthiyo n±ma seµµhi suvaººahatthipadasanth±rena kiºitv± tasmi½yeva µh±ne a¹¹hayojanappam±ºa½ saªgh±r±ma½ k±resi. Kakusandhassa bhagavato k±le accuto n±ma seµµhi suvaººiµµhak±santh±rena kiºitv± tasmi½yeva µh±ne g±vutappam±ºa½ saªgh±r±ma½ k±resi. Koº±gamanassa bhagavato k±le uggo n±ma seµµhi suvaººakacchapasanth±rena kiºitv± tasmi½yeva µh±ne a¹¹hag±vutappam±ºa½ saªgh±r±ma½ k±resi. Kassapassa bhagavato k±le sumaªgalo n±ma seµµhi suvaººayaµµhisanth±rena kiºitv± tasmi½yeva µh±ne so¼asakar²sappam±ºa½ saªgh±r±ma½ k±resi. Amh±ka½ pana bhagavato k±le an±thapiº¹iko n±ma seµµhi kah±paºakoµisanth±rena kiºitv± tasmi½yeva µh±ne aµµhakar²sappam±ºa½ saªgh±r±ma½ k±resi. Ida½ kira µh±na½ sabbabuddh±na½ avijahitaµµh±nameva. Iti mah±bodhimaº¹e sabbaññutappattito y±va mah±parinibb±namañc± yasmi½ yasmi½ µh±ne bhagav± vih±si, ida½ santikenid±na½ n±m±ti veditabba½.
Santikenid±nakath± niµµhit±.
Nid±nakath± niµµhit±.