Neso passat²ti-±dik± dve g±th± poµµhila½ n±ma bhikkhu½ samm± apaµipajjanta½ micch±j²vakata½ disv± codan±vasena vutt±. Tattha neso passati saddhammanti eso poµµhilo bhikkhu sata½ buddh±d²na½ dhamma½ maggaphalanibb±na½ na passati. Kasm±? Sa½s±rena purakkhato sa½s±rabandhana-avijj±din± purakkhato ap±yesu nibbattanato adhogama½ heµµh±g±mi½ m±y±s±µheyy±nugatatt± jimhapatha½ micch±maggabh±vato kummaggabh³ta½ micch±j²va½ anudh±vati anuparivattati. Kim²va m²¼hasallittoti g³thakim² viya m²¼hena samantato litto kiles±sucivimissite saªkh±re adhimucchito ajjh±panno. Pag±¼ho l±bhasakk±reti l±bhe ca sakk±re ca taºh±vasena pak±rato g±¼ho og±¼ho. Tuccho gacchati poµµhiloti adhis²lasikkh±bh±vato tuccho as±ro hutv± poµµhilo bhikkhu gacchati pavattati. Imañca pass±ti-±dik± dve g±th± ±yasmanta½ s±riputta½ pasa½santena vutt±. Tattha imañca pass±ti ±yasmanta½ s±riputtatthera½ disv± pasannam±naso attano citta½ ±lapati. Sudassananti asekkh±na½ s²lakkhandh±nañceva p±rip³riy± s±vakap±ram²ñ±ºassa ca p±rip³riy± sundaradassana½. Vimutta½ ubhatobh±geti ubhatobh±gato vimuttatt± ubhatobh±gavimutta½ ubhatobh±geti ar³pasam±pattiy± r³pak±yato, maggena n±mak±yato, yath±raha½ tehiyeva vikkhambhanasamucchedabh±gehi vimuttanti attho. Sabbaso r±gasall±d²na½ abh±vena visalla½ k±m±diyog±na½ sammadeva kh²ºatt± kh²ºasa½yoga½ suparisuddhassa vijj±ttayassa adhigatatt± tevijja½ maccur±jassa bhañjitatt± maccuh±yina½ pass±ti yojan±. Ete sambahul±ti-±dik± g±th± ±yasmat± s±riputtattherena mah±moggall±natthera½ pasa½santena vutt±. Tattha p³jito naradeven±ti narehi ca devehi ca param±ya p³j±ya p³jito. Uppanno maraº±bhibh³ti loke uppanno hutv± maraºa½ abhibhavitv± µhito. Atha v± p³jito naradevena samm±sambuddhena k±raºabh³tena ariy±ya j±tiy± uppanno. Samm±sambuddho hi paµhama½ kammun± naro manusso hutv± pacch±pi ariy±ya j±tiy± uttamo devo dev±tidevo ahosi, tasm± “naradevo”ti vuccati. P³jito naradevena bhagavat± pasa½s±vasena uppanno maraº±bhibh³te loke uppanno hutv± maraº±bhibh³ maccuh±y². Puº¹ar²ka½va toyena udakena puº¹ar²ka½ viya saªkh±ragate taºh±diµµhilepena na upalimpati, katthacipi anissitoti attho. Yass±ti yena. Muhutteti khaºamatte k±le. Sahassadh±ti sahassapak±ro. Lokoti ok±saloko. Ayañhettha attho– yena mahiddhikena ±yasmat± mah±moggall±nena sahassilokadh±tu khaºeneva sammadeva vidito, paccakkhato ñ±to sabrahmakappo mah±brahmasadiso ±vajjan±divas²bh±vappattiy± iddhisampad±ya cut³pap±te ca vas². K±le passat²ti tadanur³pe k±le dibbena cakkhun± devat± passat²ti. S±riputtov±ti-±dik± g±th± ±yasmat± mah±moggall±nena attano guºe pak±sentena vutt±. Tattha s±riputtov±ti g±th±ya aya½ saªkhepattho– paññ±ya paññ±sampad±ya, s²lena s²lasampattiy±, upasamena kilesav³pasamena, yo bhikkhu p±raªgato p±ra½ pariyanta½ ukka½sa½ gato so s±riputto s±vakehi paññ±d²hi guºehi paramukka½sagato. Paññ±ya s²lena hi paramukka½sagato. Et±vaparamo siy± etaparamo eva, natthi tato uttar²ti. Ima½ pana thero yath± s±riputto paññ±ya uttamo, tath± aha½ sam±dhin± uttamoti d²petu½ avoca. Tenev±ha “koµisatasahassass±”ti-±di. Tattha khaºena nimmineti khaºeneva koµisatasahassa-attabh±va½ nimmineyya nimmitu½ samattho. Tassa nimminane na mayha½ bh±ro atthi. Vikubban±su kusalo, vas²bh³tomhi iddhiy±ti na kevala½ manomayavikubban±su eva, sabb±yapi iddhiy± vas²bh±vappatto amhi. Sam±dhivijj±vasip±ram²gatoti savitakkasavic±r±disam±dh²su ceva pubbeniv±sañ±º±divijj±su ca vas²bh±vena p±rami½ koµi½ patto asi. Tassa taºh±nissay±dirahitassa satthu s±sane yath±vuttehi guºehi ukka½sagato. Dhitisampannat±ya dh²ro, moggall±nagotto moggall±no, suµµhu µhapita-indriyat±ya sam±hitindriyo, yath± hatthin±go p³tilat±bandhana½ sukheneva chindati, eva½ sakala½ kilesabandhana½ samucchindi ev±ti. K²diso nirayo ±s²ti-±dayo g±th± koµµha½ anupavisitv± nikkhamitv± µhitam±ra½ tajjentena therena vutt±. Tattha k²disoti ki½pak±ro. Yattha duss²ti yasmi½ niraye “duss²”ti eva½n±mo m±ro. Apaccath±ti nirayaggin± apacci. Vidhura½ s±vakanti vidhura½ n±ma kakusandhassa bhagavato aggas±vaka½. ¾sajj±ti ghaµµayitv± b±dhitv±. Kakusandhañca br±hmaºanti kakusandhañca samm±sambuddha½ ±sajj±ti attho. Bhagavanta½ uddissa kum±ra½ ±visitv± m±rena khitt± sakkhar± therassa s²se pati. Sata½ ±si ayosaªk³ti tasmi½ kira niraye upapann±na½ tig±vuto attabh±vo hoti, duss²m±rass±pi t±disova ahosi. Atha nirayap±l± t±lakkhandhappam±º±na½ ayos³l±na½ ±ditt±na½ sampajjalit±na½ sajotibh³t±na½ satameva gahetv± “imasmi½va te µh±ne µhitena hadayena cintetv± p±pa½ katan”ti sudh±doºiya½ sudha½ koµµent± viya hadayamajjha½ koµµetv± paºº±sa jan± p±d±bhimukh±, paºº±sa jan± s²s±bhimukh± koµµent± gacchanti, eva½ gacchant± ca pañcahi vassasatehi ubho ante patv± puna nivattam±n± pañcahi vassasatehi hadayamajjha½ upagacchanti, ta½ sandh±ya vutta½ “sata½ ±si ayosaªk³”ti. Sabbe paccattavedan±ti sayameva p±µiyekkavedan±janak±. S± kira vedan± mah±nirayavedan±to dukkhatar± hoti, yath± hi sinehap±nasatt±hato parih±rasatt±ha½ dukkhatara½, eva½ mah±nirayadukkhato ussade vuµµh±navedan± dukkhatar±. ¿diso nirayo ±s²ti imasmi½ µh±ne devad³tasuttena (a. ni. 3.36; ma. ni. 3.261) nirayo d²petabbo. Yo etamabhij±n±t²ti yo mah±bhiñño eta½ kammaphalañca hatthatale µhapita-±malaka½ viya abhimukha½ katv± paccakkhato j±n±ti. Bhikkhu buddhassa s±vakoti bhinnakileso bhikkhu samm±sambuddhassa s±vako. Kaºha, dukkha½ nigacchas²ti ekantak±¼akehi p±padhammehi samann±gatatt±, kaºha m±ra, dukkha½ vindissasi. Majjhesarasminti mah±samuddassa majjhe kira udaka½ vatthu½ katv± nibbattavim±n±ni kappaµµhitik±ni honti. Ten±ha “vim±n± kappaµh±yino”ti. Tesa½ ve¼uriyassa viya vaººo hoti, pabbatamatthake jalitana¼aggikhandho viya ca etesa½ acciyo jotanti, tena te ativiya pabhassar± pabh±sampann± honti. Ten±ha “ve¼uriyavaºº± rucir±, accimanto pabhassar±”ti. Puthu n±nattavaººiyoti n²l±divasena n±nattavaºº± bah³ acchar± tattha tesu vim±nesu naccanti. Yo etamabhij±n±t²ti yo eta½ vim±na½ vatthu½ paccakkha½ katv± j±n±ti. Ayañhi attho vim±napetavatth³hi d²petabbo. Buddhena coditoti samm±sambuddhena codito uyyojito. Bhikkhusaªghassa pekkhatoti mahato bhikkhusaªghassa passantassa. Mig±ram±tup±s±da½ p±daªguµµhena kampay²ti (ma. ni. 1.513) pubb±r±me vis±kh±ya mah±-up±sik±ya k±rita½ sahassagabbhapaµimaº¹ita½ mah±p±s±da½ attano p±daªguµµhena kampesi½. Ekasmiñhi samaye pubb±r±me yath±vuttap±s±de bhagavati viharante sambahul± navakatar± bhikkh³ uparip±s±de nisinn± satth±rampi acintetv± tiracch±nakatha½ kathetum±raddh±, ta½ sutv± bhagav± te sa½vejetv± attano dhammadesan±ya bh±janabh³te k±tuk±mo ±yasmanta½ mah±moggall±natthera½ ±mantesi– “passasi tva½, moggall±na, nave bhikkh³ tiracch±nakathamanuyutte”ti. Ta½ sutv± thero satthu ajjh±saya½ ñatv± abhiññ±p±daka½ ±pokasiº±rammaºa½ catutthajjh±na½ sam±pajjitv± vuµµh±ya “p±s±dassa patiµµhitok±sa½ udaka½ hot³”ti adhiµµh±ya p±s±damatthake th³pika½ p±daªguµµhena pahari, p±s±do onamitv± ekena passena aµµh±si. Punapi pahari, aparena passena aµµh±si. Te bhikkh³ bh²t± sa½vigg± p±s±dassa patanabhayena tato nikkhamitv± bhagavato sam²pe aµµha½su. Satth± tesa½ ajjh±saya½ oloketv± dhamma½ deseti. Ta½ sutv± tesu keci sot±pattiphale patiµµhahi½su, keci sakad±g±miphale, keci an±g±miphale, keci arahattaphale patiµµhahi½su. Sv±yamattho p±s±dakampanasuttena d²petabbo. Vejayantap±s±danti so vejayantap±s±do t±vati½sabhavane yojanasahassubbedho anekasahassaniyy³hak³µ±g±rapaµimaº¹ito dev±surasaªg±me asure jinitv± sakke dev±naminde nagaramajjhe µhite uµµhito vijayantena nibbattatt± “vejayanto”ti laddhan±mo p±s±do, ta½ sandh±y±ha “vejayantap±s±dan”ti. Tampi hi aya½ thero p±daªguµµhena kampesi. Ekasmiñhi samaye bhagavanta½ pubb±r±me viharanta½ sakko devar±j± upasaªkamitv± taºh±saªkhayavimutti½ pucchi. Tassa bhagav± vissajjeti. So ta½ sutv± attamano pamudito abhiv±detv± padakkhiºa½ katv± attano devalokameva gato. Ath±yasm± mah±moggall±no eva½ cintesi– “aya½ sakko bhagavanta½ upasaªkamitv± evar³pa½ gambh²ra½ nibb±napaµisa½yutta½ pañha½ pucchi, bhagavat± ca pañho vissajjito, kinnu kho j±nitv± gato, ud±hu aj±nitv±? Ya½n³n±ha½ devaloka½ gantv± tamattha½ j±neyyan”ti. So t±vadeva t±vati½sabhavana½ gantv± sakka½ dev±naminda½ tamattha½ pucchi. Sakko dibbasampattiy± pamatto hutv± vikkhepa½ ak±si. Thero tassa sa½vegajananattha½ vejayantap±s±da½ p±daªguµµhena kampesi. Tena vutta½–
“Yo vejayantap±s±da½, p±daªguµµhena kampayi;
iddhibalenupatthaddho, sa½vejesi ca devat±”ti. (Ma. ni. 1.513)
Aya½ panattho c³¼ataºh±saªkhayavimuttisuttena (ma. ni. 1.390 ±dayo) d²petabbo. Kampit±k±ro heµµh± vuttoyeva. Sakka½ so paripucchat²ti yath±vuttameva therassa taºh±saªkhayavimuttipuccha½ sandh±ya vutta½. Ten±ha “api, ±vuso, j±n±si, taºhakkhayavimuttiyo”ti. Tassa sakko viy±k±s²ti ida½ therena p±s±dakampane kate sa½viggahadayena pam±da½ pah±ya yoniso manasi karitv± pañhassa by±katabh±va½ sandh±ya vutta½. Satth±r± desitaniy±meneva hi so tad± kathesi. Ten±ha “pañha½ puµµho yath±tathan”ti. Tattha sakka½ so paripucchat²ti sakka½ devar±ja½ so moggall±natthero satth±r± desit±ya taºh±saªkhayavimuttiy± sammadeva gahitabh±va½ pucchi. At²tatthe hi ida½ vattam±navacana½. Api, ±vuso, j±n±s²ti, ±vuso, api j±n±si, ki½ j±n±si? Taºhakkhayavimuttiyoti yath± taºh±saªkhayavimuttiyo satth±r± tuyha½ desit±, tath± ki½ j±n±s²ti pucchi. Taºhakkhayavimuttiyoti v± taºh±saªkhayavimuttisuttassa desana½ pucchati. Brahm±nanti mah±brahm±na½. Sudhamm±ya½ µhito sabhanti sudhamm±ya sabh±ya. Aya½ pana brahmaloke sudhammasabh±va, na t±vati½sabhavane, sudhammasabh±virahito devaloko n±ma natthi. Ajj±pi ty±vuso, s± diµµhi, y± te diµµhi pure ah³ti ima½ brahmaloka½ upagantu½ samattho natthi koci samaºo v± br±hmaºo v±, satthu idh±gamanato pubbe y± tuyha½ diµµhi ahosi, ki½ ajj±pi id±nipi s± diµµhi na vigat±ti? Passasi v²tivattanta½, brahmaloke pabhassaranti brahmaloke v²tipatanta½ mah±kappinamah±kassap±d²hi s±vakehi pariv±ritassa tejodh±tu½ sam±pajjitv± nisinnassa sas±vakassa bhagavato obh±sa½ passas²ti attho. Ekasmiñhi samaye bhagav± brahmaloke sudhamm±ya sabh±ya sannipatitv± sannisinnassa– “atthi nu kho koci samaºo v± br±hmaºo v± eva½mahiddhiko, yo idha ±gantu½ sakkuºeyy±”ti cintentassa brahmuno cittamaññ±ya tattha gantv± brahmuno matthake ±k±se nisinno tejodh±tu½ sam±pajjitv± obh±sa½ muñcanto mah±moggall±n±d²na½ ±gamana½ cintesi. Saha cintanena tepi tattha gantv± satth±ra½ vanditv± satthu ajjh±saya½ ñatv± tejodh±tu½ sam±pajjitv± paccekadis±su nis²ditv± obh±sa½ vissajjitv± sakalabrahmaloko ekobh±so ahosi. Satth± brahmuno kallacittata½ ñatv± catusaccapak±sana½ dhamma½ desesi. Desan±pariyos±ne anek±ni brahmasahass±ni maggaphalesu patiµµhahi½su, ta½ sandh±ya codento “ajj±pi ty±vuso, s± diµµh²”ti g±tham±ha. Aya½ panattho bakabrahmasuttena d²petabbo. Vuttañheta½ (sa½. ni. 1.176)–