Tatiyag±th±ya ±dinti m³lak±raŗa½. Up±d±nass±ti vaµµassa. Vaµµa½ da¼hehi kammakilesehi up±d±tabbaµµhena up±d±nanti vutta½. Tassa up±d±nassa ±di½ avijj±taŗh±dibheda½ k±raŗa½ ń±ŗacakkhun± addasa. Kappo kappiyoti eva½ vattu½ vaµµati bhagav±ti adhipp±yena vadati. Accag± vat±ti atikkanto vata. Maccudheyyanti maccu ettha dhiyyat²ti maccudheyya½, tebh³makavaµµa½ suduttara½ accag± vat±ti vedaj±to vadati. Id±ni satthari attano upajjh±ye ca pasannam±naso pasann±k±ra½ vibh±vento ta½ devadevanti os±nag±tham±ha. Tattha ta½ devadeva½ vand±m²ti sammutidevo, upapattidevo, visuddhidevoti tesa½ sabbesampi dev±na½ uttamadevat±ya devadeva½ dvipaduttama bhagav± ta½ vand±mi. Na kevala½ ta½yeva, atha kho tava sacc±bhisambodhiy± anudhammaj±tatt± anuj±ta½, m±ravijayena mah±v²riyat±ya mah±v²ra½, ±gu-akaraŗ±di-atthena n±ga½ tava ure v±y±majanitaj±tit±ya orasa½ putta½ nigrodhakappańca vand±mi. Evamete subh³ti-±dayo vaŖg²sapariyos±n± dvisata½ catusaµµhi ca mah±ther± idha p±¼iya½ ±r³¼h±, te sabbe yath± samm±sambuddhassa s±vakabh±vena ekavidh±. Tath± asekkhabh±vena, ukkhittapalighat±ya sa½kiŗŗaparikkhat±ya, abbu¼hesikat±ya, niragga¼at±ya, pannaddhajat±ya, pannabh±rat±ya, visa½yuttat±ya, dasasu ariyav±sesu vuµµhav±sat±ya ca. Tath± hi te pańcaŖgavippah²n±, cha¼aŖgasamann±gat±, ek±rakkh±, catur±passen±, panuŗŗapaccekasacc±, samavayasaµµhesan±, an±vilasaŖkapp±, passaddhak±yasaŖkh±r±, suvimuttacitt±, suvimuttapańń± ca (a. ni. 10.19). Iti evam±din± nayena ekavidh±. Ehibhikkhubh±vena upasampann±, na ehibhikkhubh±vena upasampann±ti duvidh±. Tattha ańń±si koŗ¹ańńappamukh± pańcavaggiyatther±, yasatthero, tassa sah±yabh³t± vimalo sub±hu puŗŗaji gavampat²ti catt±ro, aparepi tassa sah±yabh³t± pańcapańń±sa, ti½sa bhaddavaggiy±, uruvelakassapappamukh± sahassapur±ŗajaµil±, dve aggas±vak±, tesa½ pariv±rabh³t± a¹¹haterasasat± paribb±jak±, coro aŖgulim±lattheroti sabbe sahassa½ pańń±s±dhik±ni t²ŗi sat±ni ca honti. Teneta½ vuccati
Satattaya½ sahassańca, pańń±sańca pun±pare;
ete ther± mah±pańń±, sabbeva ehibhikkhuk±ti.
Na kevalańca ete eva, atha kho ańńepi bah³ santi. Seyyathida½ selo br±hmaŗo, tassa antev±sikabh³t± tisatabr±hmaŗ±, mah±kappino, tassa pariv±rabh³ta½ purisasahassa½, suddhodanamah±r±jena pesit± kapilavatthuv±sino dasasahassapuris±, mah±b±variyabr±hmaŗassa antev±sikabh³t± ajit±dayo so¼asa sahassaparim±ŗ±ti. Eva½ vuttato ańńe na ehibhikkhubh±vena upasampad±, te pana saraŗagaman³pasampad±, ov±dapaµiggahaŗ³pasampad±, pańh±by±karaŗ³pasampad±, ńatticatutthakamm³pasampad±ti imehi cat³hi ±k±rehi laddh³pasampad±. ¾dito hi ehibhikkhubh±v³pagat± ther±, tesa½ bhagav± pabbajja½ viya t²hi saraŗagamaneheva upasampadampi anuńń±si, aya½ saraŗagaman³pasampad±. Y± pana
Tasm±tiha te, kassapa, eva½ sikkhitabba½ tibba½ me hirottappa½, paccupaµµhita½ bhavissati theresu navesu majjhimes³ti, eva½ hi te, kassapa, sikkhitabba½. Tasm±tiha te, kassapa, eva½ sikkhitabba½ ya½kińci dhamma½ suŗiss±mi kusal³pasa½hita½, sabba½ ta½ aµµhi½ katv± manasi karitv± sabbacetas± samann±haritv± ohitasoto dhamma½ suŗiss±m²ti, evańhi te, kassapa, sikkhitabba½. Tasm±tiha te, kassapa, eva½ sikkhitabba½ s±tasahagat± ca me k±yagat± sati na vijahissat²ti, evańhi te, kassapa, sikkhitabbanti (sa½. ni. 2.154).
Imassa ov±dassa paµiggahaŗena mah±kassapattherassa anuńń±ta-upasampad±, aya½ ov±dapaµiggahaŗ³pasampad± n±ma. Y± pubb±r±me caŖkamantena bhagavat± uddhum±takasańń±ti v± sop±ka r³pasańń±ti v± ime dhamm± n±natth± n±n±byańjan±, ud±hu ekatth± byańjanameva n±nanti-±din± asubhanissitesu pańhesu pucchitesu bhagavanta½ upasaŖkamantena sattavassikena sop±kas±maŗerena uddhum±takasańń±ti v± bhagav± r³pasańń±ti v± ime dhamm± ekatth±, byańjanameva n±nanti-±din± vissajjitesu imin± sabbańńutańń±ŗena saddhi½ sa½sanditv± ime pańh± by±kat±ti ±raddhacittena bhagavat± anuńń±ta-upasampad±. Aya½ pańh±by±karaŗ³pasampad± n±ma. Ńatticatutthakamm³pasampad± p±kaµ±va. Yath± ehibhikkhubh±vena upasampad±, na ehibhikkhubh±vena upasampad±ti duvidh±, eva½ sammukh±parammukh±bhedatopi duvidh±. Ye hi satthu dharam±nak±le ariy±ya j±tiy± j±t±, te ańń±sikoŗ¹ańń±dayo sammukhas±vak± n±ma. Ye pana bhagavato parinibb±nato pacch± adhigatavises±, te satipi satthu dhammasar²rassa paccakkhabh±ve satthu sar²rassa apaccakkhabh±vato parammukhas±vak± n±ma. Tath± ubhatobh±gavimuttapańń±vimuttat±vasena, idha p±¼iya½ ±gat± pana ubhatobh±gavimutt± ev±ti veditabb±. Vuttańheta½ apad±ne (apa. thera 2.55.142)
Vimokkh±pi ca aµµhime, cha¼abhińń± sacchikat±ti;
tath± s±pad±n±napad±nabhedato, yesańhi purimesu samm±sambuddhesu paccekabuddhabuddhas±vakesupi puńńakiriy±vasena pavattita½ s±vakap±ramit±saŖkh±ta½ atthi apad±na½, te s±pad±n±, seyyath±pi apad±nap±¼iya½ ±gat± ther±; yesa½ pana ta½ natthi, te anapad±n±; ki½ pana sabbena sabba½ pubbahetusampattiy± vin± sacc±bhisambodho sambhavat²ti? Na sambhavati; na hi upanissayasampattirahitassa ariyamagg±dhigamo atthi, tassa sudukkaradurabhisambhavasabh±vato; yath±ha ta½ ki½ mańńatha, bhikkhave, katama½ nu kho dukkaratara½ v± durabhisambhavatara½ v±ti-±di (sa½. ni. 5.1115); yadi eva½ kasm± vutta½ yesa½ pana ta½ natthi, te anapad±n±ti? Nayidameva½ daµµhabba½ ye sabbena sabba½ upanissayasampattirahit±, te anapad±n±ti t±dis±na½ idha anadhippetatt±; yesa½ pana ati-ukka½sagata½ apad±na½ natthi, te idha anapad±n±ti vutt±, na sabbena sabba½ upanissayarahit±yeva tath± hi ime satt± buddhupp±desu acchariy±cinteyyaguŗavibh³tivitthata½ buddh±na½ ±nubh±va½ passant± catuppam±ŗikassa lokassa sabbath±pi pas±d±vahatt± satthari saddha½ paµilabhanti; tath± saddhammassavanena, s±vak±na½ samm±paµipattidassanena, kad±ci mah±bodhisatt±na½ samm±sambodhiy± citt±bhin²h±radassanena, tesa½ santike ov±d±nus±sanapaµil±bhena ca saddhamme saddha½ paµilabhanti, te tattha paµiladdhasaddh± yadipi sa½s±re nibb±ne ca ±d²nav±nisa½se passanti, mah±rajakkhat±ya pana yogakkhema½ anabhisambhunant± antarantar± vivaµµ³panissaya½ kusalab²ja½ attano sant±ne ropentiyeva sappuris³panissayassa bah³k±rabh±vato; ten±ha (bu. va½. 2.72-74)
yadimassa lokan±thassa, virajjhiss±ma s±sana½;
an±gatamhi addh±ne, hess±ma sammukh± ima½.
Yath± manuss± nadi½ tarant±, paµitittha½ virajjhiya;
heµµh±titthe gahetv±na, uttaranti mah±nadi½.
Evameva maya½ sabbe, yadi muńc±mima½ jina½;
an±gatamhi addh±ne, hess±ma sammukh± imanti.
Eva½ vivaµµa½ uddissa upp±ditakusalacitta½ satasahass±dhikacatu-asaŖkhyeyyak±lantare vimokkh±dhigamassa upanissayo na hot²ti na sakk± vattu½. Pageva patthan±vasena adhik±ra½ katv± pavattita½. Eva½ duvidh±pete. Aggas±vak±, mah±s±vak±, pakatis±vak±ti tividh±. Tesu ±yasm± ańń±sikoŗ¹ańńo, vappo, bhaddiyo, mah±n±mo, assaji, n±lako, yaso, vimalo, sub±hu, puŗŗaji, gavampati, uruvelakassapo, nad²kassapo, gay±kassapo, s±riputto, mah±moggall±no, mah±kassapo, mah±kacc±yano, mah±koµµhiko, mah±kappino, mah±cundo, anuruddho, kaŖkh±revato, ±nando, nandako, bhagu, nando, kimilo, bhaddiyo, r±hulo, s²vali, up±li dabbo, upaseno, khadiravaniyarevato, puŗŗo mant±ŗiputto, puŗŗo sun±parantako, soŗo kuµikaŗŗo, soŗo ko¼iv²so, r±dho, subh³ti, aŖgulim±lo, vakkali, k±¼ud±y², mah±-ud±y², pilindavaccho, sobhito, kum±rakassapo, raµµhap±lo , vaŖg²so, sabhiyo, selo, upav±no, meghiyo, s±gato, n±gito, lakuŗ¹akabhaddiyo, piŗ¹olabh±radv±jo, mah±panthako, c³¼apanthako, b±kulo, kuŗ¹adh±no, d±ruc²riyo, yasojo, ajito, tissametteyyo, puŗŗako, mettag³, dhotako, upasivo, nando, hemako, todeyyo, kappo, jatukaŗŗi, bhadr±vudho, udayo, pos±lo, moghar±j±, piŖgiyoti ete as²timah±s±vak± n±ma. Kasm± pana te eva ther± mah±s±vak±ti vuccant²ti? Abhin²h±rassa mahantabh±vato. Tath± hi dve aggas±vak±pi mah±s±vakesu antogadh±. Te hi s±vakap±ram²ń±ŗassa matthakappattiy± s±vakesu aggadhamm±dhigamena aggaµµh±ne µhit±pi abhin²h±ramahantat±s±mańńena mah±s±vak±tipi vuccanti. Itare pana pakatis±vakehi s±tisayamah±bhin²h±r±. Tath± hi te padumuttarassa bhagavato k±le katapaŗidh±n±. Tato eva s±tisaya½ abhińń±sam±patt²su vasino pabhinnapaµisambhid± ca. K±ma½ sabbepi arahanto s²lavisuddhi-±dike samp±detv± cat³su satipaµµh±nesu patiµµhitacitt± satta bojjhaŖge yath±bh³ta½ bh±vetv± maggapaµip±µiy± anavasesato kilese khepetv± aggaphale patiµµhahanti, tath±pi yath± saddh±vimuttato diµµhippattassa, pańń±vimuttato ca ubhatobh±gavimuttassa pubbabh±gabh±van±viseso addh± icchito viseso, eva½ abhin²h±ramahantat±pubbayogamahantat±hi attasant±ne s±tisayaguŗavisesassa nipph±ditatt± s²l±diguŗehi mahant± s±vak±ti mah±s±vak±. Tesuyeva pana ye bodhipakkhiyadhammesu p±mokkhabh±vena dhurabh³t±na½ samm±diµµhisamm±sam±dh²na½ s±tisayakiccantarabh±vanipphattiy± k±raŗabh³t±ya tajj±bhin²h±r±bhinihat±ya sakkacca½ nirantara½ cirak±la½ sam±hit±ya samm±paµipattiy± yath±kkama½ pańń±ya sam±dhismińca ukka½sap±ramippattiy± savisesa½ sabbaguŗehi aggabh±ve µhit±. Te s±riputtamoggall±n± satipi mah±s±vakatte s±vakap±ramiy± matthake sabbas±vak±na½ aggabh±ve µhitatt± abhin²h±ramahantabh±vato, pubbayogamahantabh±vato ca aggas±vak±icceva vuccanti. Ye pana ariyas±vak± aggas±vak± viya ca mah±s±vak± viya ca na parimit±va, atha kho anekasat± anekasahass±, te pakatis±vak±. Idha p±¼iya½ ±r³¼h± pana parimit±va g±th±vasena pariggahitatt±. Tath±pi mah±s±vakesupi keci idha p±¼iya½ n±r³¼h±. Eva½ tividh±pi te animittavimokkh±dibhedato tividh±, vimokkhasamadhigamavasenapi tividh±. Tayo hi ime vimokkh± suńńato vimokkho, animitto vimokkho, appaŗihito vimokkhoti. Te ca vimokkh± suńńat±d²hi anicc±nupassan±d²hi t²hi anupassan±hi adhigantabb±. ¾dito hi anicc±d²su yena kenaci ±k±rena vipassan±bhiniveso hoti. Yad± pana vuµµh±nag±miniy± vipassan±ya anicc±k±rato saŖkh±re sammasantiy± maggavuµµh±na½ hoti, tad± vipassan± satipi r±ganimitt±d²na½ samuggh±µane saŖkh±ranimitta½ pana s± na vissajjet²ti nippariy±yena animittan±ma½ alabham±n± attano maggassa animittan±ma½ d±tu½ na sakkot²ti. Kińc±pi abhidhamme animittavimokkho na uddhaµo, suttante pana r±g±dinimitt±na½ samuggh±µena labbhat²ti.
Animittańca bh±vehi, m±n±nusayamujjaha;
tato m±n±bhisamay±, upasanto carissas²ti. (Sa½. ni. 1.212)
¾din± hi vipassan±ya animittavimokkhabh±vo anuttarassa animittavimokkhabh±vo ca vutto. Yad± vuµµh±nag±miniy± vipassan±ya dukkhato saŖkh±re sammasantiy± maggavuµµh±na½ hoti, tad± vipassan± r±gapaŗidhi-±d²na½ samuggh±µanena appaŗihitan±ma½ labhat²ti appaŗihitavimokkha½ n±ma hoti. Tadanantaro ca maggo appaŗihitavimokkho. Yad± pana vuµµh±nag±miniy± vipassan±ya anatt±k±rena sammasantiy± maggavuµµh±na½ hoti, tad± vipassan± attadiµµhiy± samuggh±µanena suńńatan±ma½ labhat²ti suńńatavimokkha½ n±ma hoti. Tadanantaro ca maggo suńńatavimokkho n±ma hoti. Imesu aggamaggabh³tesu t²su vimokkhesu imesa½ ther±na½ keci animittavimokkhena mutt±, keci appaŗihitavimokkhena, keci suńńatavimokkhena. Tena vutta½ animittavimokkh±dibhedato tividh±, vimokkhasamadhigamenapi tividh±ti.
Paµipad±vibh±gena catubbidh±. Catasso hi paµipad± dukkhapaµipad± dandh±bhińń±, dukkhapaµipad± khipp±bhińń±, sukhapaµipad± dandh±bhińń±, sukhapaµipad± khipp±bhińń±ti. Tattha r³pamukh±d²su vipassan±bhinivesesu yo r³pamukhena vipassana½ abhinivisitv± catt±ri mah±bh³t±ni pariggahetv± up±d±r³pa½ pariggaŗh±ti ar³pa½ pariggaŗh±ti, r³p±r³pa½ pana pariggaŗhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetu½ sakkoti, tassa dukkhapaµipad± n±ma hoti, pariggahitar³p±r³passa pana vipassan±pariv±se maggap±tubh±vadandhat±ya dandh±bhińń± n±ma hoti. Yopi r³p±r³pa½ pariggahetv± n±mar³pa½ vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthapite ca n±mar³pe vipassan±pariv±sa½ vasanto cirena magga½ upp±detu½ sakkoti, tassapi dukkhapaµipad± dandh±bhińń± n±ma hoti. Aparo n±mar³pampi vavatthapetv± paccaye pariggaŗhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggaŗh±ti. Paccaye ca pariggahetv± vipassan±pariv±sa½ vasanto cirena magga½ upp±deti, evampi dukkhapaµipad± dandh±bhińń± n±ma hoti. Aparo paccayepi pariggahetv± lakkhaŗ±ni paµivijjhanto dukkhena kasirena kilamanto paµivijjhati, paµividdhalakkhaŗo ca vipassan±pariv±sa½ vasanto cirena magga½ upp±deti, evampi dukkhapaµipad± dandh±bhińń± n±ma hoti. Aparo lakkhaŗ±nipi paµivijjhitv± vipassan±ń±ŗe tikkhe s³re pasanne vahante uppannavipassan±nikanti½ pariy±diyam±no dukkhena kasirena kilamanto pariy±diyati, nikantińca pariy±diyitv± vipassan±pariv±sa½ vasanto cirena magga½ upp±deti, evampi dukkhapaµipad± dandh±bhińń± n±ma hoti. Yath±vutt±suyeva paµipad±su maggap±tubh±vassa khippat±ya dukkhapaµipad± khipp±bhińń±, t±sa½ pana paµipad±na½ akicchasiddhiya½ maggap±tubh±vassa dandhat±ya khippat±ya ca yath±kkama½ sukhapaµipad± dandh±bhińń±, sukhapaµipad± khipp±bhińń± ca veditabb±. Im±sa½ catassanna½ paµipad±na½ vasena aggamaggappattiy± ther±na½ catubbidhat± veditabb±. Na hi paµipad±hi vin± ariyamagg±dhigamo atthi. Tath± hi abhidhamme yasmi½ samaye lokuttara½ jh±na½ bh±veti niyy±nika½ apacayag±mi½
pe
dukkhapaµipada½ dandh±bhińńanti-±din± (dha. sa. 277) paµipad±ya saddhi½yeva ariyamaggo vibhatto, tena vutta½ paµipad±vibh±gena catubbidh±ti. Indriy±dhikavibh±gena pańcavidh±. Satipi nesa½ sacc±bhisambodhas±mańńe ekacce ther± saddhuttar±, seyyath±pi thero vakkali; ekacce v²riyuttar±, seyyath±pi thero mah±soŗo, ko¼iv²so; ekacce satuttar±, seyyath±pi thero sobhito, ekacce sam±dhuttar±, seyyath±pi thero c³¼apanthako, ekacce pańńuttar±, seyyath±pi thero ±nando. Tath± hi so gatimantat±ya atthakosall±divantat±ya ca pasa½sito, ayańca vibh±go pubbabh±ge labbham±navisesavasena vutto. Aggamaggakkhaŗe pana ses±nampi indriy±na½ ekasabh±v± icchit±ti. Tath± p±ramippatt±, paµisambhid±ppatt±, cha¼abhińń±, tevijj±, sukkhavipassak±ti pańcavidh±. S±vakesu hi ekacce s±vakap±ramiy± matthakappatt±, yath± ta½ ±yasm± s±riputto, ±yasm± ca mah±moggall±no; ekacce atthapaµisambhid± dhammapaµisambhid± niruttipaµisambhid± paµibh±napaµisambhid±ti im±sa½ catunna½ paµisambhid±na½ vasena paµisambhid±ppatt±; ekacce iddhividhań±ŗ±d²na½ abhińń±na½ vasena cha¼abhińń±; ekacce pubbeniv±sań±ŗ±d²na½ tissanna½ vijj±na½ vasena tevijj±. Ye pana khaŗikasam±dhimatte µhatv± vipassana½ paµµhapetv± adhigata-aggamagg±, te ±dito antarantar± ca sam±dhijena jh±naŖgena vipassan±bbhantara½ paµisandh±n±na½ abh±v± sukkh± vipassan± etesanti sukkhavipassak± n±ma. Ayańca vibh±go s±vak±na½ s±dh±raŗabh±va½ upaparikkhitv± vutto. Idha p±¼iya½ ±gat± nattheva sukkhavipassak±. Tenev±ha
Paµisambhid± catasso, vimokkh±pi ca aµµhime;
cha¼abhińń± sacchikat±, kata½ buddhassa s±sananti-±di. (Apa. thera 1.1.374; 2.43.14).
Eva½ p±ramippatt±divasena pańcavidh±. Animitt±divasena chabbidh± animittavimuttoti-±dayo. Saddh±dhuro pańń±dhuroti duvidh±. Tath± appaŗihitavimutto pańń±vimutto c±ti. Eva½ animittavimutt±divasena ca pariy±yavimuttabhedena sattavidh±. Cat³su hi ar³pasam±patt²su ekameka½ p±daka½ katv± vipassana½ ±rabhitv± arahatta½ patt± catt±ro, nirodhato vuµµh±ya arahatta½ patto c±ti pańca, ubhatobh±gavimutt±, saddh±dhurapańń±dhuravasena dve pańń±vimutt±ti eva½ vimuttibhedena sattavidh±. Dhurapaµipad±vibh±gena aµµhavidh±. Yo hi dukkhapaµipad±ya dandh±bhińń±ya niyy±ti, so saddh±dhurapańń±dhuravasena duvidh±, tath± sesapaµipad±sup²ti eva½ dhurapaµipad±vibh±gena aµµhavidh±. Vimuttibhedena navavidh±. Pańca ubhatobh±gavimutt±, dve pańń±vimutt±, pańń±vimuttiya½ cetovimuttiyańca p±ramippatt± dve aggas±vak± c±ti eva½ navavidh±. Vimuttivaseneva dasavidh±. Cat³su ar³p±vacarajjh±nesu ca ekameka½ p±daka½ katv± arahatta½ patt± catt±ro, sukkhavipassakoti pańca pańń±vimutt±, yath±vutt± ca ubhatobh±gavimutt± c±ti eva½ vimuttibhedeneva dasavidh±. Te yath±vuttena dhurabhedena bhijjam±n± v²sati honti. Paµipad±bhedena bhijjam±n± catt±l²sa½ honti. Puna paµipad±bhedena dhurabhedena ca bhijjam±n± as²ti honti. Atha te suńńatavimutt±divibh±gena bhijjam±n± catt±l²s±dhik± dve sat±ni honti. Puna indriy±dhikabh±vena bhijjam±n± dvisatuttara½ sahassa½ hont²ti. Eva½ attano guŗavasena anekabhedavibhattesu maggaµµhaphalaµµhesu ariyas±vakesu ye attano paµipattipavatti-±dike ca vibh±venti. Ye chann± me kuµik±ti-±dik± (therag±. 1) g±th± ud±n±divasena abh±si½su. Te ca idha g±th±mukhena saŖgaha½ ±r³¼h±. Ten±ha s²h±na½va nadant±na½
pe
phusitv± accuta½ padanti (therag±. nid±nag±th±). Evamettha pakiŗŗakakath± veditabb±.
VaŖg²sattherag±th±vaŗŗan± niµµhit±.
Mah±nip±tavaŗŗan± niµµhit±.
Badaratitthamah±vih±rav±sin± ±cariyadhammap±lattherena kat±
Therag±th±vaŗŗan± niµµhit±.