Namo tassa bhagavato arahato samm±sambuddhassa.
Khuddakanik±ye
Ud±na-aµµhakath±
Ganth±rambhakath±
Mah±k±ruºika½ n±tha½, ñeyyas±garap±ragu½;
vande nipuºagambh²ra-vicitranayadesana½.
Vijj±caraºasampann±, yena n²yanti lokato;
vande tamuttama½ dhamma½, samm±sambuddhap³jita½.
S²l±diguºasampanno, µhito maggaphalesu yo;
vande ariyasaªgha½ ta½, puññakkhetta½ anuttara½.
Vandan±janita½ puñña½, iti ya½ ratanattaye;
hatantar±yo sabbattha, hutv±ha½ tassa tejas±.
Tena tena nid±nena, desit±ni hitesin±;
y±ni suddh±pad±nena, ud±n±ni mahesin±.
T±ni sabb±ni ekajjha½, ±ropentehi saªgaha½;
ud±na½ n±ma saªg²ta½, dhammasaªg±hakehi ya½.
Jinassa dhammasa½vega-p±mojjaparid²pana½;
somanassasamuµµh±na-g±th±hi paµimaº¹ita½.
Tassa gambh²rañ±ºehi, og±hetabbabh±vato;
kiñc±pi dukkar± k±tu½, atthasa½vaººan± may±.
Sahasa½vaººana½ yasm±, dharate satthus±sana½;
pubb±cariyas²h±na½, tiµµhateva vinicchayo.
Tasm± ta½ avalambitv±, og±hetv±na pañcapi;
nik±ye upaniss±ya, por±ºaµµhakath±naya½.
Suvisuddha½ asa½kiººa½, nipuºatthavinicchaya½;
mah±vih±rav±s²na½, samaya½ avilomaya½.
Punappun±gata½ attha½, vajjayitv±na s±dhuka½;
yath±bala½ kariss±mi, ud±nassatthavaººana½.
Iti ±kaªkham±nassa, saddhammassa ciraµµhiti½;
vibhajantassa tassattha½, s±dhu gaºhantu s±dhavoti.
Tattha ud±nanti kenaµµhena ud±na½? Ud±nanaµµhena. Kimida½ ud±na½ n±ma? P²tivegasamuµµh±pito ud±h±ro. Yath± hi ya½ tel±di minitabbavatthu m±na½ gahetu½ na sakkoti, vissanditv± gacchati, ta½ “avaseko”ti vuccati. Yañca jala½ ta¼±ka½ gahetu½ na sakkoti, ajjhottharitv± gacchati, ta½ “ogho”ti vuccati. Evameva ya½ p²tivegasamuµµh±pita½ vitakkavipph±ra½ antohadaya½ sandh±retu½ na sakkoti, so adhiko hutv± anto asaºµhahitv± bahi vac²dv±rena nikkhanto paµigg±hakanirapekkho ud±h±raviseso “ud±nan”ti vuccati. Dhammasa½vegavasenapi ayam±k±ro labbhateva. Tayida½ katthaci g±th±bandhavasena katthaci v±kyavasena pavatta½. Ya½ pana aµµhakath±su “somanassañ±ºamayikag±th±paµisa½yutt±”ti ud±nalakkhaºa½ vutta½, ta½ yebhuyyavasena vutta½. Yebhuyyena hi ud±na½ g±th±bandhavasena bh±sita½ p²tisomanassasamuµµh±pitañca. Itarampi pana “atthi, bhikkhave, tad±yatana½, yattha neva pathav² na ±po”ti-±d²su (ud±. 71) “sukhak±m±ni bh³t±ni, yo daº¹ena vihi½sat²”ti (dha. pa. 131), “sace bh±yatha dukkhassa, sace vo dukkhamappiyan”ti evam±d²su (ud±. 44; netti. 91) ca labbhati. Eva½ tayida½ sabbaññubuddhabh±sita½, paccekabuddhabh±sita½, s±vakabh±sitanti tividha½ hoti. Tattha paccekabuddhabh±sita½– “sabbesu bh³tesu nidh±ya daº¹a½, aviheµhaya½ aññatarampi tesan”ti-±din± (su. ni. 35; c³¼ani. khaggavis±ºasuttaniddesa 121) khaggavis±ºasutte ±gatameva. S±vakabh±sit±nipi–
“Sabbo r±go pah²no me, sabbo doso sam³hato;
sabbo me vihato moho, s²tibh³tosmi nibbuto”ti. (Therag±. 79)–
¾din± therag±th±su–
“K±yena sa½vut± ±si½, v±c±ya uda cetas±;
sam³la½ taºhamabbuyha, s²tibh³t±smi nibbut±”ti. (Ther²g±. 15)–
¾din± ther²g±th±su ca ±gat±ni. T±ni pana tesa½ ther±na½ ther²nañca na kevala½ ud±n±ni eva, atha kho s²han±d±pi honti. Sakk±d²hi devehi bh±sit±ni “aho d±na½ paramad±na½, kassape suppatiµµhitan”ti-±d²ni (ud±. 27), ±r±madaº¹abr±hmaº±d²hi manussehi ca bh±sit±ni “namo tassa bhagavato”ti-±d²ni (a. ni. 2.38) tisso saªg²tiyo ±r³¼h±ni ud±n±ni santi eva, na t±ni idha adhippet±ni. Y±ni pana samm±sambuddhena s±ma½ ±hacca bh±sit±ni jinavacanabh³t±ni, y±ni sandh±ya bhagavat± pariyattidhamma½ navadh± vibhajitv± uddisantena ud±nanti vutt±ni, t±neva dhammasaªg±hakehi “ud±nan”ti saªg²tanti tadevettha sa½vaººetabbabh±vena gahita½.
Y± pana “anekaj±tisa½s±ran”ti-±dig±th±ya d²pit± bhagavat± bodhim³le ud±navasena pavattit± anekasatasahass±na½ samm±sambuddh±na½ avijahita-ud±nag±th± ca, et± aparabh±ge pana dhammabhaº¹±g±rikassa bhagavat± desitatt± dhammasaªg±hakehi ud±nap±¼iya½ saªgaha½ an±ropetv± dhammapade saªg²t±. Yañca “aññ±si vata, bho koº¹añño, aññ±si vata, bho koº¹añño”ti (mah±va. 17; sa½. ni. 5.1081; paµi. ma. 2.30) ud±navacana½ dasasahassilokadh±tuy± devamanuss±na½ pavedanasamatthanigghosavipph±ra½ bhagavat± bh±sita½, tadapi dhammacakkappavattanasuttantadesan±pariyos±ne attan± adhigatadhammekadesassa yath±desitassa ariyamaggassa s±vakesu sabbapaµhama½ therena adhigatatt± attano parissamassa saphalabh±vapaccavekkhaºahetuka½ paµhamabodhiya½ sabbesa½ eva bhikkh³na½ samm±paµipattipaccavekkhaºahetuka½ “±r±dhayi½su vata ma½ bhikkh³ eka½ samayan”ti-±divacana½ (ma. ni. 1.225) viya p²tisomanassajanita½ ud±h±ramatta½, “yad± have p±tubhavanti dhamm±”ti-±divacana½ (mah±va. 1-3; ud±. 1-3) viya pavattiy± nivattiy± v± na pak±sananti, na dhammasaªg±hakehi ud±nap±¼iya½ saªg²tanti daµµhabba½. Ta½ paneta½ ud±na½ vinayapiµaka½, suttantapiµaka½, abhidhammapiµakanti t²su piµakesu suttantapiµakapariy±panna½, d²ghanik±yo, majjhimanik±yo, sa½yuttanik±yo, aªguttaranik±yo, khuddakanik±yoti pañcasu nik±yesu khuddakanik±yapariy±panna½, sutta½, geyya½, veyy±karaºa½, g±th±, ud±na½, itivuttaka½, j±taka½, abbhutadhamma½, vedallanti navasu s±sanaªgesu ud±nasaªgaha½.
“Dv±s²ti buddhato gaºhi½, dve sahass±ni bhikkhuto;
catur±s²ti sahass±ni, ye me dhamm± pavattino”ti. (Therag±. 1027)–
Eva½ dhammabhaº¹±g±rikena paµiññ±tesu catur±s²tiy± dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasaªgaha½. Bodhivaggo, mucalindavaggo, nandavaggo, meghiyavaggo, soºavaggo, jaccandhavaggo, c³¼avaggo, p±µalig±miyavaggoti vaggato aµµhavagga½; suttato as²tisuttasaªgaha½, g±th±to pañcanavuti-ud±nag±th±saªgaha½. Bh±ºav±rato a¹¹h³nanavamatt± bh±ºav±r±. Anusandhito bodhisutte pucch±nusandhivasena ek±nusandhi, suppav±s±sutte pucch±nusandhiyath±nusandhivasena dve anusandh², sesesu yath±nusandhivasena ekekova anusandhi, ajjh±say±nusandhi panettha natthi. Eva½ sabbath±pi ek±s²ti-anusandhisaªgaha½. Padato sat±dhik±ni ekav²sa padasahass±ni, g±th±p±dato tev²sati catussat±dhik±ni aµµha sahass±ni akkharato sattasahass±dhik±ni saµµhi sahass±ni t²ºi ca sat±ni dv±s²ti ca akkhar±ni. Teneta½ vuccati–
“As²ti eva suttant±, vagg± aµµha sam±sato;
g±th± ca pañcanavuti, ud±nassa pak±sit±.
“A¹¹h³nanavamatt± ca, bh±ºav±r± pam±ºato;
ek±dhik± tath±s²ti, ud±nass±nusandhiyo.
“Ekav²sasahass±ni, satañceva vicakkhaºo;
pad±net±nud±nassa, gaºit±ni viniddise”.
G±th±p±dato pana–
“Aµµhasahassamatt±ni, catt±reva sat±ni ca;
p±d±net±nud±nassa, tev²sati ca niddise.
“Akkhar±na½ sahass±ni, saµµhi satta sat±ni ca;
t²ºi dv±s²ti ca tath±, ud±nassa pavedit±”ti.
Tassa aµµhasu vaggesu bodhivaggo ±di, suttesu paµhama½ bodhisutta½, tass±pi eva½ me sutanti-±dika½ ±yasmat± ±nandena paµhamamah±saªg²tik±le vuttanid±nam±di. S± pan±ya½ paµhamamah±saªg²ti vinayapiµake (c³¼ava. 437) tantim±r³¼h± eva. Yo panettha nid±nakosallattha½ vattabbo kath±maggo sopi sumaªgalavil±siniya½ d²ghanik±yaµµhakath±ya½ (d². ni. aµµha. 1.nid±nakath±) vutto ev±ti tattha vuttanayeneva veditabbo.