Ko vibh±goti–
S±maññabhedato et±, dasavidh± vibh±gato;
tidh± hutv±na pacceka½, samati½savidh± sama½.
Dasa p±ramiyo dasa upap±ramiyo dasa paramatthap±ramiyoti hi samati½sa p±ramiyo. Tattha “kat±bhin²h±rassa bodhisattassa parahitakaraº±bhininn±sayapayogassa kaºhadhammavokiºº± sukk± dhamm± p±ramiyo, tehi avokiºº± sukk± dhamm± upap±ramiyo, akaºh± asukk± dhamm± paramatthap±ramiyo”ti keci. “Samud±gamanak±lesu p³riyam±n± p±ramiyo, bodhisattabh³miya½ puºº± upap±ramiyo, buddhabh³miya½ sabb±k±raparipuºº± paramatthap±ramiyo. Bodhisattabh³miya½ v± parahitakaraºato p±ramiyo, attahitakaraºato upap±ramiyo, buddhabh³miya½ balaves±rajjasamadhigamena ubhayahitaparip³raºato paramatthap±ramiyoti eva½ ±dimajjhapariyos±nesu paºidh±n±rambhapariniµµh±nesu tesa½ vibh±go”ti apare. “Dosupasamakaruº±pakatik±na½ bhavasukhavimuttisukhaparamasukhappatt±na½ puññ³pacayabhedato tabbibh±go”ti aññe. “Lajj±satim±n±passay±na½ lokuttaradhamm±dhipat²na½ s²lasam±dhipaññ±garuk±na½ t±ritataritat±rayit³na½ anubuddhapaccekabuddhasamm±sambuddh±na½ p±ram²-upap±ram²paramatthap±ram²hi bodhittayappattito yath±vuttavibh±go”ti keci. “Cittapaºidhito y±va vac²paºidhi, t±va pavatt± sambh±r± p±ramiyo vac²paºidhito y±va k±yapaºidhi, t±va pavatt± upap±ramiyo, k±yapaºidhito pabhuti paramatthap±ramiyo”ti apare. Aññe pana “parapuññ±numodanavasena pavatt± sambh±r± p±ramiyo, paresa½ k±r±panavasena pavatt± upap±ramiyo, saya½ karaºavasena pavatt± paramatthap±ramiyo”ti vadanti. Tath± “bhavasukh±vaho puññañ±ºasambh±ro p±ram², attano nibb±nasukh±vaho upap±ram², paresa½ tadubhayasukh±vaho paramatthap±ram²”ti eke. Puttad±radhan±di-upakaraºaparicc±go pana d±nap±ram², attano aªgaparicc±go d±na-upap±ram², attano j²vitaparicc±go d±naparamatthap±ram². Tath± puttad±r±dikassa tividhass±pi hetu av²tikkamanavasena tisso s²lap±ramiyo, tesu eva tividhesu vatth³su ±laya½ upacchinditv± nikkhamanavasena tisso nekkhammap±ramiyo, upakaraºa-aªgaj²vitataºha½ sam³hanitv± satt±na½ hit±hitavinicchayakaraºavasena tisso paññ±p±ramiyo, yath±vuttabhed±na½ paricc±g±d²na½ v±yamanavasena tisso v²riyap±ramiyo, upakaraºa-aªgaj²vitantar±yakar±na½ khamanavasena tisso khantip±ramiyo, upakaraºa-aªgaj²vitahetu sacc±paricc±gavasena tisso saccap±ramiyo, d±n±dip±ramiyo akupp±dhiµµh±navaseneva samijjhant²ti upakaraº±divin±sepi acal±dhiµµh±navasena tisso adhiµµh±nap±ramiyo, upakaraº±divigh±takesupi sattesu mett±ya avijahanavasena tisso mett±p±ramiyo, yath±vuttavatthuttayassa upak±r±pak±resu sattasaªkh±resu majjhattat±paµil±bhavasena tisso upekkh±p±ramiyoti evam±din± et±sa½ vibh±go veditabbo. Ko saªgahoti ettha pana–
Yath± vibh±gato ti½sa-vidh± saªgahato dasa;
chappak±r±va et±su, yuga¼±d²hi s±dhaye.
Yath± hi es± vibh±gato ti½savidh±pi d±nap±rami-±dibh±vato dasavidh±, eva½ d±nas²lakhantiv²riyajh±napaññ±sabh±vena chabbidh±. Et±su hi nekkhammap±ram² s²lap±ramiy± saªgahit± tass± pabbajj±bh±ve. N²varaºavivekabh±ve pana jh±nap±ramiy±, kusaladhammabh±ve chahipi saªgahit±, saccap±ram² s²lap±ramiy± ekades± eva vac²saccaviratisaccapakkhe. ѱºasaccapakkhe pana paññ±p±ramiy± saªgahit±, mett±p±ram² jh±nap±ramiy± eva, upekkh±p±ram² jh±napaññ±p±ram²hi, adhiµµh±nap±ram² sabb±hipi saªgahit±ti. Etesañca d±n±d²na½ channa½ guº±na½ aññamaññasambandh±na½ pañcadasa yuga¼±d²ni pañcadasa yuga¼±dis±dhak±ni honti. Seyyathida½? D±nas²layuga¼ena parahit±hit±na½ karaº±karaºayuga¼asiddhi, d±nakhantiyuga¼ena alobh±dosayuga¼asiddhi, d±nav²riyayuga¼ena c±gasutayuga¼asiddhi, d±najh±nayuga¼ena k±madosappah±nayuga¼asiddhi, d±napaññ±yuga¼ena ariyay±nadhurayuga¼asiddhi, s²lakhantidvayena payog±sayasuddhadvayasiddhi, s²lav²riyadvayena bh±van±dvayasiddhi, s²lajh±nadvayena duss²lyapariyuµµh±nappah±nadvayasiddhi, s²lapaññ±dvayena d±nadvayasiddhi, khantiv²riyadvayena kham±tejadvayasiddhi, khantijh±nadukena virodh±nurodhappah±nadukasiddhi, khantipaññ±dukena suññat±khantipaµivedhadukasiddhi, v²riyajh±nadukena paggah±vikkhepadukasiddhi, v²riyapaññ±dukena saraºadukasiddhi, jh±napaññ±dukena y±nadukasiddhi. D±nas²lakhantitikena lobhadosamohappah±natikasiddhi, d±nas²lav²riyatikena bhogaj²vitak±yas±r±d±natikasiddhi, d±nas²lajh±natikena puññakiriyavatthutikasiddhi, d±nas²lapaññ±tikena ±mis±bhayadhammad±natikasiddh²ti eva½ itarehipi tikehi, catukk±d²hi ca yath±sambhava½ tik±ni, catukk±d²ni ca yojetabb±ni. Eva½ chabbidh±nampi pana im±sa½ p±ram²na½ cat³hi adhiµµh±nehi saªgaho veditabbo. Sabbap±ram²na½ sam³hasaªgahato hi catt±ri adhiµµh±n±ni. Seyyathida½? Sacc±dhiµµh±na½, c±g±dhiµµh±na½, upasam±dhiµµh±na½, paññ±dhiµµh±nanti. Tattha adhitiµµhati etena, ettha v± adhitiµµhati, adhiµµh±namattameva v± tanti adhiµµh±na½, saccañca ta½ adhiµµh±nañca, saccassa v± adhiµµh±na½, sacca½ v± adhiµµh±nametass±ti sacc±dhiµµh±na½. Eva½ sesesupi. Tattha avisesato t±va kat±bhin²h±rassa anukampitasabbasattassa mah±sattassa paµiññ±nur³pa½ sabbap±ram²pariggahato sacc±dhiµµh±na½, tesa½ paµipakkhaparicc±gato c±g±dhiµµh±na½, sabbap±ramit±guºehi upasamanato upasam±dhiµµh±na½. Tehi eva parahitesu up±yakosallato paññ±dhiµµh±na½. Visesato pana “y±cak±na½ jan±na½ avisa½v±detv± dass±m²”ti paµij±nanato, paµiñña½ avisa½v±detv± d±nato, d±na½ avisa½v±detv± anumodanato macchariy±dipaµipakkhaparicc±gato, deyyapaµigg±hakad±nadeyyadhammakkhayesu lobhadosamohabhayav³pasamanato, yath±raha½ yath±k±la½ yath±vidh±nañca d±nato, paññuttarato ca kusaladhamm±na½ caturadhiµµh±napadaµµh±na½ d±na½. Tath± sa½varasam±d±nassa av²tikkamanato, duss²lyaparicc±gato, duccaritav³pasamanato, paññuttarato ca caturadhiµµh±napadaµµh±na½ s²la½. Yath±paµiñña½ khamanato, kat±par±dhavikappaparicc±gato, kodhapariyuµµh±nav³pasamanato, paññuttarato ca caturadhiµµh±napadaµµh±n±khanti. Paµiññ±nur³pa½ parahitakaraºato, visayaparicc±gato, akusalav³pasamanato, paññuttarato ca caturadhiµµh±napadaµµh±na½ v²riya½. Paµiññ±nur³pa½ lokahit±nucintanato, n²varaºaparicc±gato, cittav³pasamanato, paññuttarato ca caturadhiµµh±napadaµµh±na½ jh±na½. Yath±paµiñña½ parahit³p±yakosallato, anup±yakiriyaparicc±gato, mohajapari¼±hav³pasamanato, sabbaññut±paµil±bhato ca caturadhiµµh±napadaµµh±n± paññ±. Tattha ñeyyapaµiññ±nuvidh±nehi sacc±dhiµµh±na½, vatthuk±makilesak±maparicc±gehi c±g±dhiµµh±na½, dosadukkhav³pasamehi upasam±dhiµµh±na½, anubodhapaµivedhehi paññ±dhiµµh±na½. Tividhasaccapariggahita½ dosattayavirodhi sacc±dhiµµh±na½, tividhac±gapariggahita½ dosattayavirodhi c±g±dhiµµh±na½, tividhav³pasamapariggahita½ dosattayavirodhi upasam±dhiµµh±na½, tividhañ±ºapariggahita½ dosattayavirodhi paññ±dhiµµh±na½. Sacc±dhiµµh±napariggahit±ni c±g³pasamapaññ±dhiµµh±n±ni avisa½v±danato, paµiññ±nuvidh±nato ca. C±g±dhiµµh±napariggahit±ni sacc³pasamapaññ±dhiµµh±n±ni paµipakkhaparicc±gato, sabbaparicc±gaphalatt± ca. Upasam±dhiµµh±napariggahit±ni saccac±gapaññ±dhiµµh±n±ni kilesapari¼±h³pasamanato, kammapari¼±h³pasamanato ca. Paññ±dhiµµh±napariggahit±ni saccac±g³pasam±dhiµµh±n±ni ñ±ºapubbaªgamato, ñ±º±nuparivattanato c±ti eva½ sabb±pi p±ramiyo saccappabh±vit± c±gaparibyañjit± upasamopabr³hit± paññ±parisuddh±. Saccañhi et±sa½ janakahetu, c±go paµigg±hakahetu, upasamo paribuddhihetu paññ± p±risuddhihetu. Tath± ±dimhi sacc±dhiµµh±na½ saccapaµiññatt±, majjhe c±g±dhiµµh±na½ katapaºidh±nassa parahit±ya attaparicc±gato, ante upasam±dhiµµh±na½ sabb³pasamapariyos±natt±. ¾dimajjhapariyos±nesu paññ±dhiµµh±na½ tasmi½ sati sambhavato, asati asambhavato, yath±paµiññañca sambhavato. Tattha mah±puris± satata½ attahitaparahitakarehi garupiyabh±vakarehi saccac±g±dhiµµh±nehi gihibh³t± ±misad±nena pare anuggaºhanti. Tath± attahitaparahitakarehi, garupiyabh±vakarehi, upasamapaññ±dhiµµh±nehi ca pabbajitabh³t± dhammad±nena pare anuggaºhanti. Tattha antimabhave bodhisattassa caturadhiµµh±naparip³raºa½. Paripuººacaturadhiµµh±nassa hi carimakabhav³papatt²ti eke. Tatr±pi hi gabbh±vakkanti-abhinikkhamanesu paññ±dhiµµh±nasamud±gamena sato sampaj±no sacc±dhiµµh±nap±rip³riy± sampatij±to uttar±bhimukho sattapadav²tih±rena gantv± sabb± dis± oloketv± sacc±nuparivattin± vacas± “aggohamasmi lokassa, jeµµhohamasmi lokassa, seµµhohamasmi lokass±”ti (d². ni. 2.31; ma. ni. 3.207) tikkhattu½ s²han±da½ nadi, upasam±dhiµµh±nasamud±gamena jiºº±turamatapabbajitadass±vino catudhammappadesakovidassa yobban±rogyaj²vitasampattimad±na½ upasamo, c±g±dhiµµh±nasamud±gamena mahato ñ±tiparivaµµassa, hatthagatassa ca cakkavattirajjassa anapekkhaparicc±goti. Dutiye µh±ne abhisambodhiya½ caturadhiµµh±naparip³raºanti keci. Tattha hi yath±paµiñña½ sacc±dhiµµh±nasamud±gamena catunna½ ariyasacc±na½ abhisamayo. Tato hi sacc±dhiµµh±na½ paripuººa½. C±g±dhiµµh±nasamud±gamena sabbakilesupakkilesaparicc±go. Tato hi c±g±dhiµµh±na½ paripuººa½. Upasam±dhiµµh±nasamud±gamena param³pasamasampatti. Tato hi upasam±dhiµµh±na½ paripuººa½. Paññ±dhiµµh±nasamud±gamena an±varaºañ±ºapaµil±bho. Tato hi paññ±dhiµµh±na½ paripuººanti, ta½ asiddha½ abhisambodhiy±pi paramatthabh±vato. Tatiye µh±ne dhammacakkappavattane caturadhiµµh±na½ paripuººanti aññe. Tattha hi sacc±dhiµµh±nasamud±gatassa dv±dasahi ±k±rehi ariyasaccadesan±ya sacc±dhiµµh±na½ paripuººa½, c±g±dhiµµh±nasamud±gatassa saddhammamah±y±gakaraºena c±g±dhiµµh±na½ paripuººa½, upasam±dhiµµh±nasamud±gatassa saya½ upasantassa paresa½ upasamanena upasam±dhiµµh±na½ paripuººa½, paññ±dhiµµh±nasamud±gatassa vineyy±na½ ±say±diparij±nanena paññ±dhiµµh±na½ paripuººanti, tadapi asiddha½ apariyositatt± buddhakiccassa. Catutthe µh±ne parinibb±ne caturadhiµµh±na½ paripuººanti apare. Tatra hi parinibbutatt± paramatthasaccasampattiy± sacc±dhiµµh±naparip³raºa½, sabb³padhipaµinissaggena c±g±dhiµµh±naparip³raºa½, sabbasaªkh±r³pasamena upasam±dhiµµh±naparip³raºa½, paññ±payojanaparinibb±nena paññ±dhiµµh±naparip³raºanti. Tatra mah±purisassa visesena mett±khette abhij±tiya½ sacc±dhiµµh±nasamud±gatassa sacc±dhiµµh±naparip³raºamabhibyatta½, visesena karuº±khette abhisambodhiya½ paññ±dhiµµh±nasamud±gatassa paññ±dhiµµh±naparip³raºamabhibyatta½, visesena mudit±khette dhammacakkappavattane c±g±dhiµµh±nasamud±gatassa c±g±dhiµµh±naparip³raºamabhibyatta½, visesena upekkh±khette parinibb±ne upasam±dhiµµh±nasamud±gatassa upasam±dhiµµh±naparip³raºamabhibyattanti daµµhabba½.