Puggalapaººattidesan±vaººan±
150. Puggalapaººatt²s³ti puggal±na½ paññ±panesu. Guºavisesavasena aññamañña½ asaªkarato µhapanesu. Lokavoh±ravasen±ti lokasammutivasena. Lokavoh±ro hesa, yadida½ “satto puggalo”ti-±di. R³p±d²su sattavisattat±ya satto. Tassa tassa sattanik±yassa p³raºato galanato, maraºavasena patanato ca puggalo. Santatiy± nayanato naro. Attabh±vassa posanato poso. Eva½ paññ±petabb±su voharitabb±su. “Sabbameta½ puggalo”ti imiss± s±dh±raºapaññattiy± vibh±vanavasena vutta½, na idh±dhippeta-as±dh±raºapaññattiy±, tasm± lokapaññatt²s³ti sattalokagatapaññatt²su. Anuttaro hoti anaññas±dh±raºatt± tassa paññ±panassa. Dv²hi bh±geh²ti k±raºe, nissakke ceta½ puthuvacana½, ±vutti-±divasena c±yamattho veditabboti ±ha “ar³pasam±pattiy±”ti-±di, etena “sam±pattiy± vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhena vimuttatt± ubhatobh±gavimutto”ti eva½ pavatto tipiµakac³¼an±gattherav±do, “n±mak±yato, r³pak±yato ca vimuttatt± ubhatobh±gavimutto”ti eva½ pavatto tipiµakamah±dhammarakkhitattherav±do, “sam±pattiy± vikkhambhanavimokkhena ekav±ra½ vimuttova maggena samucchedavimokkhena ekav±ra½ vimuttatt± ubhatobh±gavimutto”ti eva½ pavatto tipiµakac³¼±bhayattherav±do c±ti imesa½ tiººampi therav±d±na½ ekajjha½ saªgaho katoti daµµhabba½. Vimuttoti kilesehi vimutto, kilesavikkhambhanasamucchedanehi v± k±yadvayato vimuttoti attho. Ar³pasam±patt²nanti niddh±raºe s±mivacana½. Arahattappatta-an±g±minoti bh³tapubbagatiy± vutta½. Na hi arahattappatto an±g±m² n±ma hoti. P±¼²ti puggalapaññattip±¼i. Aµµha vimokkhe k±yena phusitv±ti aµµha sam±pattiyo sahaj±tan±mak±yena paµilabhitv±. Paññ±ya cassa disv± ±sav± parikkh²º± hont²ti vipassan±paññ±ya saªkh±ragata½, maggapaññ±ya catt±ri sacc±ni passitv± catt±ropi ±sav± parikkh²º± honti. Disv±ti dassanahetu. Na hi ±save paññ±ya passanti, dassanak±raº± pana parikkh²º± “disv± parikkh²º±”ti vutt± dassan±yattaparikkh²ºatt±. Evañhi dassana½ ±sav±na½ khayassa purimakiriy±bh±vena vutta½. Paññ±ya visesato muttoti paññ±vimutto anavasesato ±sav±na½ parikkh²ºatt±. Aµµhavimokkhapaµikkhepavaseneva, na tadekadesabh³tar³pajjh±napaµikkhepavasena. Evañhi ar³pajjh±nekades±bh±vepi aµµhavimokkhapaµikkhepo na hot²ti siddha½ hoti. Ar³p±vacarajjh±nesu hi ekasmimpi sati ubhatobh±gavimuttoyeva n±ma hoti, na paññ±vimuttoti. Phuµµhanta½ sacchikarot²ti phuµµh±na½ anto phuµµhanto, phuµµh±na½ ar³pajjh±n±na½ anantaro k±loti adhipp±yo, accantasa½yoge ceta½ upayogavacana½, phuµµh±nantarak±lameva sacchik±tabba½, sacchikato sacchikaraº³p±yen±ti vutta½ hoti. Ten±ha “so jh±naphassan”ti-±di. Ekacce ±sav±ti heµµhimamaggattayavajjh± ±sav±. Yo hi ar³pajjh±nena r³pak±yato, n±mak±yekadesato ca vikkhambhanavimokkhena vimutto, tena nirodhasaªkh±to vimokkho ±locito pak±sito viya hoti, na pana k±yena sacchikato. Nirodha½ pana ±rammaºa½ katv± ekaccesu ±savesu khepitesu tena sacchikato hoti, tasm± so sacchik±tabba½ nirodha½ yath±locita½ n±mak±yena sacchikarot²ti k±yasakkh²ti vuccati, na tu vimuttoti ekacc±na½ ±sav±na½ aparikkh²ºatt±. Diµµhanta½ pattoti dassanasaªkh±tassa sot±pattimaggañ±ºassa anantara½ pattoti attho. “Diµµhatt± patto”tipi p±µho, tena catusaccadassanasaªkh±t±ya diµµhiy± nirodhassa pattata½ d²peti. Ten±ha “dukkh± saªkh±r±”ti-±di. Paµhamaphalato paµµh±ya y±va aggamagg± diµµhippattoti ±ha “esopi k±yasakkh² viya chabbidho hot²”ti. Ida½ dukkhanti “ida½ dukkha½, ettaka½ dukkha½, na ito uddha½ dukkhan”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. Yasm± ida½ y±th±vasarasato paj±n±ti, paj±nanto ca µhapetv± taºha½ pañcup±d±nakkhandhe “dukkhasaccan”ti paj±n±ti. Taºha½ pana ida½ dukkha½ ito samudeti, tasm± “aya½ dukkhasamudayo”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. Yasm± ida½ dukkhañca samudayo ca nibb±na½ patv± nirujjhanti v³pasamanti appavatti½ gacchanti, tasm± ta½ “aya½ dukkhanirodho”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. Ariyo pana aµµhaªgiko maggo ta½ dukkhanirodha½ gacchati, tena ta½ “aya½ dukkhanirodhag±min² paµipad±”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. Ett±vat± n±nakkhaºe saccavavatth±na½ dassita½. Id±ni ta½ ekakkhaºe dassetu½ “tath±gatappavedit±”ti-±di vutta½. Tath±gatappavedit±ti tath±gatena bodhimaº¹e paµividdh± vidit± p±kaµ± kat±. Dhamm±ti catusaccadhamm±. Vodiµµh± hont²ti sudiµµh± honti. Vocarit±ti sucarit±, tesu tena paññ± suµµhu car±pit±ti attho. Ayanti aya½ evar³po puggalo “diµµhippatto”ti vuccati. Saddh±ya vimuttoti saddahanavasena vimutto, etena sabbath± avimuttassapi saddh±mattena vimuttabh±va½ dasseti. Saddh±vimuttoti v± saddh±ya adhimuttoti attho. Vuttanayenev±ti k±yasakkhimhi vuttanayeneva. No ca kho yath± diµµhippattass±ti yath± diµµhippattassa ±sav± parikkh²º±, na eva½ saddh±ya vimuttass±ti attho. Ki½ pana nesa½ kilesappah±ne n±natta½ atth²ti? Natthi. Atha kasm± saddh±vimutto diµµhippatta½ na p±puº±t²ti? ¾gaman²yan±nattena. Diµµhippatto hi ±gamanamhi kilese vikkhambhento appadukkhena, akilamanto ca sakkoti vikkhambhetu½, saddh±vimutto dukkhena kilamanto vikkhambheti, tasm± diµµhippatta½ na p±puº±ti. Ten±ha “etesu h²”ti-±di. ¾rammaºa½ y±th±vato dh±reti avadh±ret²ti dhammo, paññ±. Paññ±pubbaªgamanti paññ±padh±na½. Pañña½ v±het²ti paññ±v±h², pañña½ s±tisaya½ pavattet²ti attho. Paññ± v± ima½ puggala½ v±heti, nibb±n±bhimukha½ gamet²ti attho. Saddh±nus±riniddesepi eseva nayo. Tasm±ti visuddhimagge (visuddhi. 2.770, 776) vuttatt±, tato eva visuddhimagge, ta½ sa½vaººan±su (visuddhi. µ². 2.776) vuttanayenettha attho veditabbo.