Paµiccasamupp±dagambh²rat±vaººan±

“Atthagambh²rat±y±”ti-±din± saªkhepato vuttamattha½ vivaritu½ “tatth±”ti-±di ±raddha½. J±tipaccayasambh³tasamud±gataµµhoti j±tipaccayato sambh³ta½ hutv± sahitassa attano paccay±nur³passa jar±maraºassa uddha½ uddha½ ±gatabh±vo, anupavattatthoti attho. Atha v± sambh³taµµho ca samud±gataµµho ca sambh³tasamud±gataµµho. “Na j±tito jar±maraºa½ na hoti,” na ca j±ti½ vin± “aññato hot²”ti hi j±tipaccayasambh³taµµho vutto, itthañca j±tito samud±gacchat²ti j±tipaccayasamud±gataµµho, y± y± j±ti yath± yath± paccayo hoti, tadanur³pap±tubh±voti attho. So anupacitakusalasambh±r±na½ ñ±ºassa tattha appatiµµhat±ya ag±dhaµµhena gambh²ro. Sesapadesupi eseva nayo.
Avijj±ya saªkh±r±na½ paccayaµµhoti yen±k±rena yadavatth± avijj± saªkh±r±na½ paccayo hoti. Yena hi pavatti-±k±rena, y±ya ca avatth±ya avatthit± avijj± tesa½ tesa½ saªkh±r±na½ paccayo hoti, tadubhayassapi duravabodhan²yato avijj± saªkh±r±na½ navahi ±k±rehi paccayaµµho anupacitakusalasambh±r±na½ ñ±ºassa tattha appatiµµhat±ya ag±dhaµµhena gambh²ro. Esa nayo sesapadesupi.
Katthaci anulomato des²yati, katthaci paµilomatoti idha pana paccayupp±d± paccayuppannupp±dasaªkh±to anulomo, paccayanirodh± paccayuppannanirodhasaªkh±to ca paµilomo adhippeto. ¾dito pana paµµh±ya antagamana½ anulomo, antato ca ±digamana½ paµilomoti adhippeto. ¾dito paµµh±ya anulomadesan±ya, antato paµµh±ya paµilomadesan±ya ca tisandhi catusaªkhepo. “Ime bhikkhave catt±ro ±h±r± ki½ nid±n±”ti-±dik±ya (sa½. ni. 2.11) ca vemajjhato paµµh±ya paµilomadesan±ya, “cakkhuñca paµicca r³pe ca uppajjati cakkhuviññ±ºa½, tiººa½ saªgati phasso, phassapaccay± vedan±”ti-±dik±ya (sa½. ni. 2.43, 45) anulomadesan±ya ca dvisandhi tisaªkhepo. “Sa½yojaniyesu bhikkhave dhammesu ass±d±nupassino viharato taºh± pava¹¹hati, taºh±paccay± up±d±nan”ti-±d²su (sa½. ni. 2.53, 57) ekasandhi dvisaªkhepo. Ekaªgo hi paµiccasamupp±do desito. Labbhateva hi so “tatra bhikkhave sutav± ariyas±vako paµiccasamupp±da½yeva s±dhuka½ yoniso manasi karoti ‘iti imasmi½ sati ida½ hoti…pe… nirujjhat²’ti. Sukhavedaniya½ bhikkhave phassa½ paµicca uppajjati sukhavedan±”ti (sa½. ni. 2.62) imassa suttassa vasena veditabbo. Iti tena tena k±raºena tath± tath± pavattetabbatt± paµiccasamupp±do desan±ya gambh²ro. Ten±ha “aya½ desan±gambh²rat±”ti. Na hi tattha sabbaññutañ±ºato añña½ ñ±ºa½ patiµµha½ labhati.
“Avijj±ya pan±”ti-±d²su j±nanalakkhaºassa ñ±ºassa paµipakkhabh³to avijj±ya aññ±ºaµµho. ¾rammaºassa paccakkhakaraºena dassanabh³tassa paµipakkhabh³to adassanaµµho. Yenes± attano sabh±vena dukkh±d²na½ y±th±vasarasa½ paµivijjhitu½ na deti ch±detv± pariyonandhitv± tiµµhati, so tass± sacc±sampaµivedhaµµho. Abhisaªkharaºa½ sa½vidh±na½, pakappananti attho. ¾y³hana½ sampiº¹ana½, sampayuttadhamm±na½ attano kicc±nur³pat±ya r±s²karaºanti attho. Apuññ±bhisaªkh±rekadeso sar±go. Añño vir±go. R±gassa v± appaµipakkhabh±vato r±gappava¹¹hako, r±guppattipaccayo ca sabbopi apuññ±bhisaªkh±ro sar±go. Itaro tabbid³rabh±vato vir±go. “D²gharatta½ heta½ bhikkhave assutavato puthujjanassa ajjhosita½ mam±yita½ par±maµµha½ ‘eta½ mama, esohamasmi, eso me att±’ti” (sa½. ni. 2.61) attapar±m±sassa viññ±ºa½ visesato vatthu vuttanti viññ±ºassa suññataµµho gambh²ro. Att± vij±n±ti sa½sarat²ti saby±p±rat±saªkanti-abhinivesabalavat±ya aby±p±ra-asaªkantipaµisandhip±tubh±vaµµh± ca gambh²r±. N±mar³passa paµisandhikkhaºe ekatova upp±do ekupp±do, pavattiya½ visu½ visu½ yath±raha½ ekupp±do. N±massa r³pena, r³passa ca n±mena asampayogato vinibbhogo n±massa n±mena r³passa ca r³pena ekaccassa ekaccena avinibbhogo (n±massa n±mena avinibbhogo vibha. m³laµ². 242) yojetabbo. Ekupp±dekanirodhehi avinibbhoge adhippete so r³passa ca ekakal±papavattino r³pena labbhat²ti. Atha v± ekacatuvok±rabhavesu n±mar³p±na½ asahavattanato aññamañña½ vinibbhogo, pañcavok±rabhave sahavattanato avinibbhogo ca veditabbo.
N±massa ±rammaº±bhimukha½ namana½ namanaµµho. R³passa virodhipaccayasamav±ye visadisuppatti ruppanaµµho. Indriyapaccayabh±vo adhipatiyaµµho. “Lokopeso, dv±r±pes±, khetta½ petan”ti vuttalok±di-attho cakkh±d²su pañcasu yojetabbo. Man±yatanassa pana lujjanato, manosamphass±d²na½ dv±rakhettabh±vato ca ete atth± veditabb±. ¾p±thagat±na½ r³p±d²na½ pak±sanayogyat±lakkhaºa½ obh±sana½ cakkh±d²na½ visayibh±vo, man±yatanassa vij±nana½. Saªghaµµanaµµho visesato cakkhusamphass±d²na½ pañcanna½, itare channampi yojetabb±. Phusanañca phassassa sabh±vo. Saªghaµµana½ raso, itare upaµµh±n±k±r±. ¾rammaºaras±nubhavanaµµho rasavasena vutto, vedayitaµµho lakkhaºavasena. Sukhadukkhama ajjhattabh±vo yath±kkama½ tissanna½ vedan±na½ sabh±vavasena vutto. “Att± vedayat²”ti abhinivesassa balavabh±vato nijj²vaµµho vedan±ya gambh²ro. Nijj²v±ya v± vedan±ya vedayita½ nijj²vavedayita½, so eva atthoti nijj²vavedayitaµµho.
Sapp²tikataºh±ya abhinanditaµµho. Balavatarataºh±ya gilitv± pariniµµh±pana½ ajjhos±naµµho. Itare pana jeµµhabh±va-os±raºasamuddaduratikkama-ap±rip³rivasena veditabb±. ¾d±naggahaº±bhinivesaµµh± catunnampi up±d±n±na½ sam±n±, par±m±saµµho diµµhup±d±n±d²nameva, tath± duratikkamaµµho. “Diµµhikant±ro”ti (dha. sa. 392) hi vacanato diµµh²na½ duratikkamat±. Da¼haggahaºatt± v± catunnampi duratikkamaµµho yojetabbo. Yonigatiµhitiniv±sesukhipananti sam±se bhummavacanassa alopo daµµhabbo. Evañhi tena ±y³han±bhisaªkharaºapad±na½ sam±so hoti. Yath± tath± j±yana½ j±ti-attho. Tass± pana sannip±tato j±yana½ sañj±ti-attho. M±tukucchi½ okkamitv± viya j±yana½ okkanti-attho. So j±tito nibbattana½ nibbatti-attho. Kevala½ p±tubhavana½ p±tubh±vaµµho.
Jar±maraºaªga½ maraºappadh±nanti tassa maraºaµµh± eva khay±dayo gambh²r±ti dassit±. Uppanna-uppann±nañhi navanav±na½ khayena kamena khaº¹icc±diparipakkapavattiya½ loke jar±voh±roti Khayaµµho v± jar±ya vuttoti daµµhabbo. Navabh±v±pagamo hi “khayo”ti vattu½ yuttoti vipariº±maµµho dvinnampi vasena yojetabbo, santativasena v± jar±ya khayavayabh±v±, sammutikhaºikavasena maraºassa bhedavipariº±maµµh± yojetabb±. Avijj±d²na½ sabh±vo paµivijjh²yat²ti paµivedho. Vuttañheta½ nid±nakath±ya½ “tesa½ tesa½ v± tattha tattha vuttadhamm±na½ paµivijjhitabbo salakkhaºasaªkh±to avipar²tasabh±vo paµivedho”ti. (D². ni. aµµha. paµhamamah±saªg²tikath±; abhi. aµµha. nid±nakath±) so hi avijj±d²na½ sabh±vo maggañ±ºeneva asammohapaµivedhavasena paµivijjhitabbato aññ±ºassa alabbhaneyyapatiµµhat±ya ag±dhaµµhena gambh²ro. S± sabb±p²ti s± yath±vutt± saªkhepato catubbidh± vitth±rato anekappabhed± sabb±pi paµiccasamupp±dassa gambh²rat± therassa utt±nak± viya upaµµh±si cat³hi aªgehi samann±gatatt±. Ud±hu aññesamp²ti “mayha½ t±va esa paµiccasamupp±do utt±nako hutv± upaµµh±ti, ki½ nu kho aññesampi eva½ utt±nako hutv± upaµµh±t²”ti m± eva½ avaca may±va dinnanaye catusaccakammaµµh±navidhimhi µhatv±.