Yamaniyame’ti
‘Ya½ dehas±dhan±pekkha½ nicca½ kammamaya½ yamo,
±ganta½ s±dhana½ kamma½ anicca½ niyamo bhave.
Ahi½s±saccam±dheyya½ brahmac±ra pariggaho,
nicca½ sar²rasoceyya½ yamo n±m±ti vuccare.
Santosa-mona-sajjh±y± kicch±kah±ro ca bh±van±,
sayamp±ka-vane v±s±-niyam±-niccas±dhyat±’.
Eva½ vutte yamakamme ca niyamakamme ca.Ya½ tath±gato…pe… evamadhipp±yo athi ya½ yena guºena hetu bhutena…pe…eva½ adhippayo hoti ta½ buddh±na½ guºa½ abhuta½ athiti yojan±.Parakkamo dakkh±pito’ti p±ram²p³raºe parakkamo v±y±mo dakkh±pito pekkh±pito.Hiyyo obh±sit±’ti jin±na½ p±ram² ca nay± bhiyyo atisayena obh±sit±.Bhidi tithiy±na½ v±dagaºµhinti va½ tithiy±na½ micch±v±dagaºµhi½ pabhidi.Bhinn± parappav±dakumbh±’ti parappav±d± tay± bhinn±.Gambh²ro utt±nikato’ti ativiya gambh²ro pañho tay± utt±t²kato.Samm±laddha½ jinaputt±na½ nibb±hananti paramicch±v±daharaºe up±yasaªkh±ta½ nibb±hanamukha½ jinaputt±na½ jinaputtehi suµµhu laddha½.
Evametanti sabba½ heµµh±vuttavacana½ tay± vutta½ yath± hoti ta½,
sabba½ vacana½ eva½ sabh±vato hot²ti ajjh±h±rayojan±.
Gaº²varapavar±’ti ±lapanameta½ gaº²na½ gaºaparis±na½ varaparama,
atiseµµha yath± tay± vutta½ maya½ tath± sampaµicach±m±’ti.
Pathavikampanahetupañho catutho.
Nathañña½ ceth±ti etesu saccesu vijjam±na½ saccato añña½ k±raºa½ paµivedhassa ca nathi.S²harathen±’ti seµµharathena mañcarathena. S²hasaddo v± usabhasaddo v± aññasaddena payutto seµµhav±cako hot²ti.
Sivir±jadibbacakkhupañho pañcamo.
Kalala½ osarat²ti ida½ m±tuy± piµµhikaºµakan±bh²na½ majjhaµµh±nabhute gabbhapatiµµh±n±rahaµµh±ne sannicita½ paµikalalasadisa½ madarattalohita½ sadh±ya vutta½, na kalalar³pa½.Mukhap±nenapi dvayasantip±to bhavat²ti mukhap±nenapi saha m±t± ca utun² gabbho paccupaµµhito’ti dvayasannip±to bhavati.Purimena tatha k±raºa½ vakkh±m²ti purimena s±mavathun± tesa½ dvinna½ tiººa½ sannip±t±na½ antogadhabh±ve k±raºa½ y³ttivacana½ kathess±mi.Te sabbe’ti ye keci satt± m±tugabbha½ okkant± te sabbe satt± ye vanarukkh±dayo’ti yojan±.Yo koci gadhabbo’ti yo kovi attano kammena tatha tatha upagannabbasatto.
Gababh±vakkantipañho chaµµho.
Saddhammo’ti paµisambhid±ppattakh²º±savasantak±dhigamasaddhammo suddhanaya-paµivattanavasena paµivedhasaddhammo v±.Ta½ khaya½ parid²payanto’ti tena vacanena pubbapañcavassasatappa-m±ºaµµh±n±raha-saddhammakkhaya½ parid²payanto.Sesaka½ paricchid²ti sesaka½ pacchimapañcavassasata½ saddhammatiµµhanakkhaºa½ paricchidi. Ta½ d²pan±k±ra½ paricchadan±k±rañca dassento vassasata½ sahassanti-±dim±ha. Naµµh±yiko’ti naµµhadhano.
Vassasatappam±ºapañho sattamo.
Tatra ye te satte kamma½ vib±dhati te ime satt± k±raºa½ paµib±hanti, tesa½ ta½ vacana micch±’ti pothakesu likhita½ ta½ dujj±na½. Tasm± ye satte kamma½ vib±dhati, te satt± kammavip±kaj±, dukkha vedan± vedayant²ti ye pana satt± k±raºa½ paµib±hanti tesa½ ta½ vacana½ micch±’ti p±µhena bhavitabba½. Evañhi sati pubb±para½ sameti.Tatra ye te navavidh±’ti tatra dasavidhesu kuppav±tesu ye te navavidh± kuppav±t±.Na te at²te uppajjantiti te v±t± at²te bhave kammabalena na uppajjanti. Sesa padadvaye’pi eseva nayo.Tehi tehi kopeh²’ti tehi tehi s²t±dikopappak±rehi.Saka½ saka½ vedananti attano attano phalabh³ta½ vedana½.Visamaparih±raj±’ti catunna½ iriy±path±na½ visadisaharaºato j±t± vedan±.Opakkamiken±’ti daº¹appah±radivasena par³pakkamena.Kammavip±kaj±’ti kammavip±kabhutapañcakkhadhato j±t±.Bahutara½ avasesanti kammavip±kajavedan±to avasesa½ vedayita½ bahutara½.Na sambhavat²ti na sampajjati.B²jaduµµhat±’ti khettato aññak±raºaduµµhat±.Kammavipakato v±’ti etha
‘Vem±tubh±tika½ pubbe dhanahetu hani½ aha½
tena kammavip±kena devadatto sila½ khipi;
aªguµµha½ pi½say² p±de mama p±s±ºasakkhar±’ti.
Aya½ g±th± vattabb± tatha dhanahetu’ti d±sid±sasaªkh±ta-jaªgamadhana-hetu. Dhanañhi th±varajaªgama-sa½h±rima-aªgasama-anug±midhanavasena pañcavidha½.Kiriyato v±’ti devadattassa upakkamakiriyato v±.Bhojana½ visama½ pariºamat²ti kucchigatabhojana½ visama½ paripakkabh±va½ gacchati.T±ya ca pana vedan±y±’ti ida½ kattathe karaºavacana½.Nik±yavarañchake’ti etha lañchanti sañc±nanti etena etha v± puññap±p±ni paº¹itajan±ti lañchako’ti nik±yavaro ca so lañchako c±ti viggaho.
Sabb±kusalajjh±panapañho aµµhamo.
Imasmi½ pañhe therassa eka½sika½ by±karaºa½ na hoti. Tasm± vic±rev± ya½ yuttara½ ta½ gahetabba½. Tatr±ya½ vic±raº±k±ro. Maggavajjh± hi kiles± anup±dinnakabhut± ye neva at²t± an±gat± na paccuppann±. Up±dinnakanirodhakath± ca an±gatabhava½ sadh±ya kathit± bhagavato uppann± vedan± imasmi½ paccuppannabhaveyeva hoti. Apar±paravedaniyakammañca buddhapaccekabuddhehi’pi na sakk± niv±retu½. Tasm± therassa kammavip±kato v± es± vedan± nibbatt±’ti v±do yuttataro’ti gahetabba½. Yadi eva½ kasm± thero anekavihita½ kathes²?Ti. R±j± milido ñ±ºabheda½ gavesanto vicitrapaµibh±na½ sotuk±mo hoti. Tassa ajjh±sayavasena anekavihita½ kathes²’ti parih±ro vattabbo aññesu ²disesu µh±nesu yuttiyeva gavesitabb±, na ekacintin± bhavitabbanti.Katassa paticayo’ti catusu saccesu kataso¼asakiccassa paticayo puna va¹¹hana½ nathi.Nibb±hitabbo’ti nibbeµhetabbo kathetabbo.Paµisall±nanti k±yikacetasikapaµisall±nakiriy±. Athato pana paµisall±naµµh±ne lahitabb± sam±dhisatisampajaññ±dayo kusal± dhamm± paµisall±na½ n±ma.Rakkhat²ti sampar±yika-ap±y±didukkhato rakkhati.
Paµisall±napañho navamo.
Ta½ iddhibalanti tena iddhibalena labhitabbakappakapp±vassaµµh±na½.Antamaso acchar±saªgh±tamattamp²ti sabbantimena paricchedena acchar±saªgh±tamattampi k±la½ pañcakkhadhasaªkh±tabhavassa pavattana½ na vaººemi, appavattananibb±nameva vaººem²ti adhipp±yo.
Iddhibalakittanapañho dasamo.
Dasapañhapaµimaº¹ita-aµµhamavaggavaººan± samatt±.
Abhiññ±y±ha½ bhikkhave dhamma½ desem²ti pañcakkhadh±, dv±das±yatan±ni, aµµh±rasa dh±tuyo, catt±ri sacc±ni, b±v²satidriy±ni, nava hetu, catt±ro ±h±r±, sattavass±, satta vedan±, satta saññ±, satta cetan±, satta citt±n²ti-±din± abhivisesena sabbaññutañ±ºena j±niv± dhamma½ desemi.Añña½ uttari½…pe…satanti khudd±nukhuddakato añña½ uttari½ catup±r±jika - terasa saªgh±disesa - ti½sanissaggiya - dv±navuti - p±cittiya - catup±µidesan²ya - satt±dhikaraºa -sikkh±pada - saªkh±tadiya¹¹ha - sikkh±padasata½.Tehipi na ekajjhakat±’ti attano cittaniµµh± ekantabh±vena na kat±.Dhammasaºµhitapariy±yen±ti yañca ta½ ±patti½ ±panno tañca yath±dhammo k±retabbo’ti vuttadhammasaºµhitipariy±yena.
Khudd±nukhuddakasam³hananapañho paµhamo.
Aniccampana r³panti vibhajjaby±karaºiyo pañho’ti anicca½ n±mar³pa½, ki½. R³pamev±?Ti puµµho anicca½ n±mar³pampi anicc± vedan± p²’ti-±din± nayena vibhajiv± by±k±tabbo vibhajjaby±karaº²yo n±m±’ti atho.Kinnu kho cakkhun± sabba½ vij±n±t²ti puggalo sabba½ cakkhun± ki½ vij±n±t²ti imasmi½ pañhe ken±pi puµµho’katamena cakkhun± samantacakkhun± ud±hu ma½sacakkhun±’ti vutte’±m±’ti vattabbo’ti aya½ pañho paµipucch±by±karaº²yo pañho n±m±ti yojan±.
M±luªkyaputtapañho dutiyo.
Samuhato bhayahetu arahato’ti bhayahetu arahato arahantena sam³hato.Unnat±vanat±’ti sukhe unnatiµh±navasena unnat± dukkhe maªkuvasena onat±Kuµipurise’ti p±kaµapurise.¾haccapadanti bhagavato sabbaññutañ±ºena visesev± vuttavacana½.
Sabbatasapañho tatiyo.
Tena tesa½ pavatten±’ti tesa½ paritt±na½ tejavant±na½ tena pavattena.Visa½ cikkhassanto’ti visa½ vin±sayam±no.Uddhamadho ±cayam±no’ti sar²rassa uddha½ sukha½ va¹¹hayam±no.Cor±na½ ukkhittalagu¼ant² pothakesu likhita½ vericor±na½ ukkhattalagu¼amp²ti p±µhena bhavitabba½. Vericorehi ukkhittamuggara½ na sambhavat²ti atho.¾h±ratha½ v± erat²’ti ±h±rakicca½ samp±deti.S³cik±y±’ti uddha-vaman±b±dhena.D³rupac±ren±’ti duµµhapayuttena k±raºena.Satt±na½ rakkhana½ mah±r±j± parittanti mah±r±ja, paritta½ n±ma satt±na½ rakkhant±na½ satt±na½ anurakkhana½ hot²ti yojan±.Attan± katena ±rakkha½ jan±t²’ti kamm±caraº±dito p±papuggalo attan± katena dosena parittassa rakkhanabh±va½ jahati vin±seti.
Pararitt±nurakkhanapañho catutho.
Buddhabalato ca m±rabala½ balavatara½ na hot²’ti yojan±.
Pañcas±lag±pañho pañcamo.
Tatra athantara½ athi’ti tatha tesu dv²su vacanesu. Athabhedo athaviseso athi.’Antara½ majjhavathañca khaºok±so’pi hetusuvyavadh±ne vin± cetha bhede chidde manasyap²’ti abhidh±nasathe vutta½.Saññ±vimokkhoti saññ±ya bh±vena ±pattibh±vato vimokkho saññavimokkho. Sacittak±patt²ti atho.No saññ±vimokkhoti saññ±y±bh±vena ±pattibh±vato no vimokkho, nasaññ±vimokkho, acittak±patt²ti atho.
P±p±j±napañho chaµµho.
Etasmiñca mah±r±ja pañhe’ti etasmi½ tay± pucchitapañhe.Eko atho s±vaseso’ti’tath±gatassa kho ±nada-eva½ hot²’ti-±divacanassa eko atho nar±misapariharaºasaªkh±ta-athena avasesena s±vaseso.
Gaºapariharaºapañho sattamo.
Katena ±d±nena v±ti katena dosena v±.
Abhejjaparisapañho aµµhamo.
Aµµhapañhavanto dutiyavaggo.
Seµµho yamo’ti
‘Ya½ dehas±dhan±pekkha½ niccakammamaya½ yamo
±gantukas±dhana½ kammamanicca½niyamobhave’.
Ahi½s± saccam±dheyya½ brahmac±ri apariggaho
nicca½ sar²re s±dhyatt± yamo n±m±ti vuccare’ti.
Eva½ vutto seµµho yamo.Aggo niyamo’ti
Santosa mona-sajjh±y± kicch±paro ca bh±van±,
sayamp±kavanav±s± niyam±ni ca s±dhayato’ti.
Eva½ vutto aggo niyamo.Tatha ahi½s±’ti imin± karuº± vutt±. Saccanti vac²saccañ±ºasaccaparamathasacc±ni. ¾dheyyanti ±dheyyavacanat± brahmac±r²ti methunavirati. Apariggahoti mama idanti pariggahitataºh±rahitabh±vo vutto santosamonasajjh±y±’ti dv±dasavidhasantos± p±pappav±h± na buddhavacana sajjh±y±. Kicch±paroti imin± dh³taªgapariharaºa½ bh±van±’ti parikamma bh±van±dayo tisso bh±van±. Sayamp±kavane v±s±’ti etha imasmi½ sayamp±kevane buddhas±sane sayamp±kavirati gahetabb±. ¾di-±k±renac±ti. C±ro’ti sekhiya vagg±nur³penag±mavih±resu c±ro.Vih±ro’ti samaºas±rupperiy±pathavih±ro ceva dibbabrahma-ariyavasena tividhadhammavih±ro ca.Saya½mo’ti idriyasa½yamo.