4. Abyayavaggavaººan±
1136-1137. Cirass±dayo catt±ro ciratthak±. Cir±ya, cir± c±tra. Sah±dayopi catt±ro sahatth±. Punappunam±dayo pañca punappunatth±. Vin±dayo pañca vajjanatth±. 1138. Balava½ suµµhu at²va kimuta su ati ete cha atisayatthe. Pasa½s±yañca suµµhu. Pañhepi kimuta. ¾ho ki½ kimu ud±hu kimuta uda ete cha vikappe vitakke. Tatra ±hosaddo d²gh±di. “Diµµho ±ho ud±hu ca, vikappatthe vibh±vane”ti hi bh±guri. Kh±ºurayam±ho puriso. Ruddo tu rass±dim±ha “issarepyadhikepi ca, vikappevimhayepyaho”ti. Kimusaddo rassanto. Kim±ya½ kh±ºu, kimu puriso. Udasaddo rass±di. Dh³moyamoda k±pota½, sam³hatthe ºo. Kiñcasaddopi vikappe. Kimutasaddo atisayeti vutto. 1139. Bho are ambho hambho re je aªga ±vuso he hare ete dasa avh±ne. Ha½ hosadd±pyatra. Katha½ ki½su nanu kacci nu ki½ ete cha sam± sam±natth±. 1140. Adhun±, etarahi, id±ni, sampati c±ti catt±ro id±n²tyatthe. Aññadatthu taggha sasakka½ addh± k±ma½ j±tu ve have ete aµµha eka½se eka½satthe. 1141. Y±vat±dayo satta paricchedav±cak±. Tatra y±vat±, y±v±ti dve aniyamaparicchedatthav±cak±. T±vat±, t±va, ett±vat±ti niyamaparicchedatthav±cak±. Kitt±vat±, k²veti paricchedapucchanatthav±cak±. 1142-1143. Yath± tath± yatheva eva½ yath±n±ma yath±hi seyyath±pi evameva½ v± tatheva yath±pi evampi seyyath±pi n±ma yathariva yath± ca viya tathariva iccete sattarasa paµibh±gatthe sadisatthe bhavanti. 1144. Sa½, s±ma½, sayañceti tayo sayamiccatthe. ¾ma s±hu lahu op±yika½ patir³pa½ s±dhu eva½ ete satta sampaµicchanatthe. ¾mant±pyatra. 1145. Yam±dayo cha k±raºatthesiyu½. Canasaddo, cisaddo c±ti dve as±kalye asakalatthe. Kad±cana½, kad±c²ty±di payogo. Mudh±saddo nipphale phalarahite, nippayojanetyattho. Am³lepi ca mudh±. 1146. J±tusaddo eka½sepi. Sabbato, samantato, parito, samant± c±ti catt±ro tulyatth±. 1147. Na a no m± ala½ nahi iccete cha nisedhe. Ce, sace, yad²ti tayo yadyatthe. Saddha½saddo anuk³latthe. Natta½ doso ca rajan²yamiccatthe. Div±saddo ahe ahan²tyatthe. 1148. ¿sa½ kiñci, mana½ iccete appatthe. Atakkite avitakkite. Balakk±re tu s±hasa½. Aggato, purato ca pure-iccatthe. Pecca amutrasadd± bhavantare. 1149. Aho ca hi c±ti ete vimhaye. Vikappepi aho. Sammodepi hi. Tuºh²saddo mone abh±sane. ¾vi, p±tu ca p±kaµatthe. Sajju sapadisadd± taªkhaºetyatthe. 1150. Suda½ kho assu yagghe ve h±dayo hak±r±dayo ca padap³raºe siyu½. Antarena, antar±, anto c±ti ete abbhantare-iccatthe. Avassa½, n³na ca nicchayatthe. 1151. Sa½saddo diµµh±saddo ±nandatthe. Samupajo, sa½pyatra. K±mappavedane icch±ya akkh±ne kacci j²vati te m±t± mamedamabhimatamiccatthe. Us³yopagame us³y±pubbake upagame. “K±m±numatiya½ k±mo, Us³yopagamepi c±”ti ruddo. Us³yopagam±nuññ±ºepic±ya½ attho dissate. 1152-1153. Yath±ttanti sacca½. Tathassa anatikkamo yath±tatha½, yath±tthe abyay²bh±vo. Tathasaddoya½ bh³tapariy±yo. Sad±saddo, sana½saddo c±ti nicce. Sanasaddopyatra. P±yo, b±hulyañca sam±. Pañcaka½ b±hye. Saºika½saddo as²ghe. 1154. Samm±, suµµh³ti dve abhidh±n±ni. 1155. S±ya½ s±ye s±yanhe. Atr±heti imasmi½ ahani ajjasaddo. 1156. Yatth±dayo tayo aniyamaµµh±n±div±cak±. Tatth±dayo niyamaµµh±n±div±cak±. 1157. Sammukh±, ±vi, p±tu ca sam±natth±. 1158. Appev±dayo tayo sa½sayatthamhi. Iti ittha½ eva½sadd± nidassane vattanti. Kathañcisaddo kicchatthe. 1159. Khedo khinnat±. Paccakkhe sacchisaddo. Thire, avadh±raºe ca dhuva½. Tiro tiriya½sadd± sam±. Duµµhukusadd± kucch±ya½. 1160. ¾siµµhatthamhi suvatthi. Dhisaddo nind±ya½. Kuhiñcan±dayo satta µh±n±dipucchanatth±. 1161. Iha idha atra ettha attha ete ok±satth±div±cak±. Sabbasmi½ k±l±dike sabbatr±didvaya½. Kismi½ k±le kad±. Kasmi½ k±le kud±cana½. 1162-1163. Vibhatyantan±masar±khy±tapatir³pake abyaye dassetv± tadaññabh±ve abyaye dassetum±ha “±dikamme”icc±di. Tatra vibhatyantapatir³paka½ yath±– “cirassa½, cira½ cireni”cc±di. N±mapatir³paka½ yath±– “±ma, s±hu, lahu, op±yika”micc±di. Sarapatir³paka½ yath±– “a”icc±di. ¾khy±tapatir³paka½ yath±– “atthi”icc±di. Sambhavo pabhavo. Udiººe pavuddhe va¹¹hane. Tisa p²ºane,ti, titti. Niyoge niyojane. Agge uttame. Tappare tappadh±ne. Saªge laggane. Pak±re sadise, bhede v±. Antobh±ve pakkhitte. Viyoge pav±se. Avayave padese. Dhitiya½ v²riye padh±ne. Ete catth± dh±tusa½yogatth± v± n±masa½yogatth± v± bhavanti. Asa½yogassa pana n±mapadassa attho “po siy± paramatthasmi½, p±tu v±tesu p± bhave”ti ekakkharakose [ekakkharakosa 73 g±th±] vutto. 1164. Vikkamo padh±na½. 1165-1167. Sany±se nikkhitte. Mokkho nibb±na½. R±si nikaro. Gehe nilaye. ¾deso ±cikkhana½. Upam±ya sannibhe. Accayo atikkamo. S±m²pye sam²pabh±ve Uparati upasamo. N²haraºa½ apanayana½. ¾varaºa½ n²varaºa½ [±haraºa½ gahaºa½ (ka.)]. 1168. Uddhakamme uyy±ne. Viyoge upp±site. Atthal±bho uppatti. Pabalatte mah±bahalatte. Dakkhaggat±s³ti dakkhabh±ve, aggabh±ve ca. Sattiya½, mokkhe nibb±ne ca. 1169. Du ca abh±ve duss²lo, duppañño. Asamiddhiya½ dubbhikkha½. Anandana½ amodana½. 1170. Samantattasamiddh²s³ti samantabh±ve, samiddhiyañca. Saªgate sahite. Vidh±ne karaºe. Pabhavo sambhavo. Punappunakriy± punappunakaraºa½. 1171-1172. Atisayo atra adhimatta½. Bhusattho samantattho, tena samanta pariy±yopi bhusasaddo atth²ti veditabbo. Issariyo pabh³ti. Accaye atikkame. Kalahe viggahe. Bh±se kathane, “bh±s±y±”tipi p±µho. Kucchane kucch±ya½. Anabhimukhatthe vimukho. Moho vimati. Padh±ne visiµµhe. Dakkhat± chekat±. Khede parissame. 1173. J±nane avagate. Adhobh±ge ava½sire. Anicchaye aniººaye. Paribhave avaññ±te. Deso ca by±panañca h±ni c±ti dvando. Vacokriy±ya vacanakriy±ya½. Theyye coriye. Aññ±ºe ca patti-±dike ca. 1174. Pacch±tthe anucaro. Bhusatthe anuggato. Sadise anur³po. Anuvattiya½ anveti. H²ne anu s±riputta½ paññavanto. Tatiyatthe nadimanvavasit± b±r±ºas². Dese, lakkhaºe, vicch±ya½, itthambh³te, bh±g±dike ca anu. Lakkhaºe rukkha’manu vijjotate cando. Vicch±ya½ rukkha½ rukkhamanu tiµµhati. Itthambh³te s±dhu devadatto m±tara’manu. Bh±ge yadettha ma½ anu siy±. 1175. ¾liªgane parissajati. Dosakkh±ne paribh±setv±. Niv±sane vattha½ paridahitv±. Avañño paribhavo. ¾dh±re bhojane soke by±pane. Tatve sabh±ve. Lakkhaº±do lakkhaºavicch±-itthambh³tabh±ge. 1176. Visiµµhe abhidhammo. Uddhakamme s±ruppe vuddhiya½ p³j±ya½ adhike. Kule abhijano. Asacce lakkhaº±dimhi catubbidhe [‘abhirabh±ge (p±.1.4.91)’ ti abhissa bh±gavajjitesu lakkhaº±d²su kammappavacan²yasaññ± vutt± (r³pasiddhi-k±rakataº¹e)]. 1177. Adhike issare p±µhe ucc±raºe, adhiµµh±ne p±puºane nicchaye uparibh±g±dike bhaµane bhattiya½ visesane ca adhi. 1178-1179. V±m±d±ne iti p±µhe v±me paµilome, ±d±ne gahaºe. V±c±d±ne paccassosi. Paµinidhimhi mukhyasadise buddhasm± pati. Paµib±dhe nivattane. Paµiccatthe “paµicc±”ti padassa atthe. Lakkhaº±dike catubbidhe. 1180-1181. Sam²pe ±dikammani mariy±de uddhakammani icch±ya½ bandhane abhividhimhi ca ±. Kicche ²satthe nivattiyañca appas±de ±s²sane saraºe v±kyasaraºe ± eva½ anussara½. Patiµµh±ya½, vimhay±d²su ca ±. 1182. Bh³tabh±ve at²to. 1183. Sambh±vane api dibbesu k±mesu, rati½ so n±dhigacchati [dha. pa. 187]. Sambh±vanamadhikatthavacanena aññatra sattiy± avigh±to. Sa½varaºe apidh±na½. 1184-1185. Apagato apeto. Upapattiya½ yuttiya½ upekkh±. ¾dhikye upakh±riya½ doºo. Pubbakammani buddhopakkama½ kilesacchedo. Gayh±k±re paccupaµµh±na½. Uparitte uparibh±ve upapanno. Anasane upav±so. 1186. Upadese eva½ te abhikkamitabba½, eva½ te paµikkamitabba½. Vacanapaµigg±he eva½ hotu. Idamatthe ida½saddassa atthe. 1187. Samuccaye kevalasamuccaye–
C²vara½ piº¹ap±tañca, paccaya½ sayan±sana½;
ad±si ujubh³tesu, vippasannena cetas± [j±. 2.22.551].
Sam±h±re cakkhu ca sotañca cakkhusota½. Anv±cayo eka½ padh±nabh±vena vatv± itarassa appadh±nabh±vena vacana½, tasmi½. S²la½ rakkh±hi, d±nañca dehi. Itar²tare samaºo ca br±hmaºo ca samaºabr±hmaº±. Tatra kevalasamuccayo ca anv±cayo ca sam±se natthi, itaradvaya½ sam±seyeva. 1188. Pak±ro tulyo, bhedo ca. Padatthassa vipall±se goti ayam±heti. Sam±pane icchitassa padassa pariniµµh±pane. 1189. Pajja½ v±saddassatthe. Vavatthitavibh±s±ya½ v± paro asar³p±. Vi-avapubbo µh± gatinivattiya½, to, µh±tissa tho, asar³padvittañca. Vavatthit± niyamit± vibh±s± vavatthitavibh±s±. Avassaggeti avapubbo saja vissajjan±liªgananimm±nesu. 1190. Bh³sane alaªk±re. V±raºe niv±raºe. Pariyatti pariy±puºanat±, yuttatthepi ala½. Atho athasadd± anantar±d²su cat³su atthesu siyu½. 1191. Pasa½s±d²su t²su. Sv²k±re paµiññ±ºe. ¾din± pak±satthasambh±by±kodh±dike catthe n±masaddo. Avadh±raºamevattho. 1192. Anuññ± anumati. Sant±na½ anunayo. ¾lapana½ sambodhana½. Vatasaddo eka½se day±ya½ karuº±ya½ h±se pah±se khede parissame ±lapane vimhaye acchariye ca siy±. 1193. V±ky±rambhe “handa vad±mi te”ti. Vis±de khede. Y±va t±va t³ti y±vat±vasadd± s±kalye niravasese. Y±vadattha½ t±va gahita½. M±ne pam±ºe. “Y±va pam±ºamariy±d±-vadh±raºatthaka½ mata”miti bh±guri. Avadhimhi paricchinne. 1194. Puratth±saddo p±ciya½ dis±ya½ iccatthe, puratthe vakkham±ne, aggato samuddhe iccatthe ca paµhamepi ±dimhi vattati. Pabandhe v±kyaracan±ya½ v±kyapabandhe pur±º±dike. Cirantare at²tabh³te. Nikaµe sannihite. ¾g±mike an±gate. 1195. Khalusaddo nisedhe v±ky±laªk±re v±kyabh³s±ya½ avadh±raºe evatthe, pasiddhiyañca vattati. Abhitosaddo ±sanne abhimukhe ubhayato iccatthe ±din± s²ghe, s±kalye ca atthe vattati. ¾sanne abhitoya½ nad². Abhimukhe abhitova t±t±. Ubhayatoiccatthe abhito maggassa. S²ghe abhito adh²yitv±. S±kalye abhito vana½ da¹¹ha½. 1196. Yadyapisaddatthe anuggahaºagarahatthe. Eka½satthe avitathatthe. Atho panasaddo visesasmi½ atthe, padap³raºatthe ca siy±. 1197. Hisaddo k±raº±d²su cat³su atthesu vattati. Tusaddo pana tattha cat³su atthesu majjhe hetuvajje tike atthe vattati. Kusaddo p±pe ²satthe kucchane jigucch±yañca. 1198. Nuk±ro sa½saye, pañhe ca. N±n±saddo anekatthe, vajjane ca. Ki½saddo pucch±ya½, jigucch±yañca, abyayo. Tiliªgo ca, niyame tu tiliªgova. V±rimhi udake. Muddhani s²se ca, ka½ sukhepi, vuttañca n±natthasaªgahe–
“Ko brahmatt±n²lakkesu, sam±ne sabban±mike;
p±vake ca may³re ca, sukhas²sajalesu kan”ti.
1199. Am±saddo sahatthe, sam²patthe ca, am±v±s², am±gato ca. Punasaddo bhede visese. Apaµhame puna dad±ti. Kirasaddo anussave anukkamena savane, aruciyañca. Udasaddo apyatthe pañhe. Vikappane atthantarassa vikappane ca. 1200. Pacch±saddo pat²ciya½ dis±ya½. Carime an±gate k±le. S±misaddo tu addhe bh±ge, jigucchane nind±yañca. Addhe bh±ge s±mi vutta½, jigucchanepi tadeva. P±tu pak±se pak±san²ye, sambhave uppattiyañca. Mithosaddo aññoññe-iccatthe, raho-iccatthe ca. 1201. H±saddo khede, soke, dukkhe ca. Ahahasaddo khede, vimhaye abbhute ca. Dhisaddo hi½s±pane, nind±yañca. Tiriya½ tirosadd± pidh±ne vattanti. Tiriya½ katv± kaº¹aªgato, tirokatv± v±. 1202-1203. Saªkhy±t±saªkhy±tatth±na½ upasagganip±tasaªkhy±t±na½ abyay±na½ pasiddhe pacurappayoge ekacce v± dassetv± tadaññepi saªkhepanayena dassetum±ha “tuni”cc±di. Ettha ca tun±disaddehi jjupariyantehi tadant±va gahit±, na hi keval±na½ etesa½ abyayabh±vo sambhavati. Tassattho– tunapaccayanto ca tath± tv±na tave tv± tu½ dh± so th± kkhattu½ to tha tra hiñcana½ hi½ ha½ dhi ha yak±rato hi½dha dhun± rahi d±ni, ki½sm± vo d±cana½ d±jjatha½ thatta½ jjhajjupaccayanto ca abyay²bh±vasam±so ca tun±d²na½ y±desanto ca abyaya½ n±ma bhaveti. Payogo yath±– “k±tuna, katv±na, k±tave, katv±, k±tu½, sabbadh±, sabbaso, sabbath±, catukkhattu½, sabbato, sabbattha, sabbatra, kuhiñcana½, kuhi½, kuha½, sabbadhi, iha, yahi½, idha, adhun±, etarahi, id±ni, kva, kud±cana½, kad±, ajja, katha½, aññathatta½, ekajjha½, sajju, upanagara½, antop±s±da½, abhivandiya”icc±di. Ida½ pana sabbesampi abyay±na½ saªkhepalakkhaºa½.
“Sadisa½ t²su liªgesu, sabb±su ca vibhattisu;
vacanesu ca sabbesu, ya½ na byeti tadabyayan”ti.
Abyayavaggavaººan± niµµhit±.
Iti sakalaby±karaºamah±van±saªgañ±ºac±rin± kavikuñjarakesarin± dh²mat± sirimah±caturaªgabalena mah±maccena viracit±ya½ abhidh±nappad²pik±vaººan±ya½ s±maññakaº¹avaººan± samatt±.