Namo tassa bhagavato arahato samm±sambuddhassa
Moggall±na pañcik± µ²k±
S±ratthavil±sin²n±ma
Pañcik±µ²k±
Paº±m±dikath±
Vijj±dhanassa samanussaraºampi yassa,
paññ±visuddharatan±nayanekahetu;
ta½ dhammar±jamamalujjalakittim±la½,
s±modam±daramaye hadaye nidh±ya.
Laddhammahodaya mah±daya (sampas±d±) [japaso (potthake)],
sakk±(di) sakkataguºa½ ratana (dvayañca) [ttayat± (potthake)];
(y±pañcik±) guruvarappa(bhav±tyag±h±) [hap± tya g±y± (potthake)],
ta½ s±dhu sissajana majjavag±ha y±ma.
Jayat²ha mah±pañño, so moggall±yano muni;
yassa s±dhuguºubbh³ta,kitti sabbattha patthaµ±.
Icceva manavasesa mattano bhay±dy³paddavopagh±bhakaras±matthiya yogena sakalajjhattikab±hiyantar±ya niv±raºa madhippetasiddhi visesa mabhikaªkhiya ratanattaya visayabh³ta½ ta½s±dhane kantanid±na bh³tassa ±lokiyay±tisayaguºavisesayuttassa mahato pyatimahan²yassa ratanattayassa sappas±d±nur³pa½ p³j±visaya½ tadanussa(raºa½ katv±) gurusanniyogamanuµµh±tu½–
Kintehi p±dasuss³s±, yesa½ natthi gur³niha;
ye tapp±darajokiºº±, teva s±dh³ vivekinoti.
Vacanato attano gurup³j± purassara½ pañcik±vivaraºa½ pathi’y± pañcik±’ti-±din± katapaµiññatt± sampati mah±dayoti-±dino ganthassa s±dhujanavaººana½ vaººanam±rabhiss±ma. Nanu ca vuttiganthassa vaººan±ya½ kat±bhiniveso-yam±cariyoti kathamih±nadhikate mah±dayoti-±dike paµipannoti ratanattappaº±maganthakattuganthanissayaganth±rambhaphala-abhidheyyasaªkh±ta- payojanasotujanasamuss±han±na½ sandassanattha½. Tattha ratanattayappaº±ma karaºa½ antar±yakar±puññavigh±takarapuññavisesupp±danena kattu micchitassa ganthassa anantar±yena½ parisam±panattha½. Vac²paº±mo panettha sot³nampi yath±vuttatthanipph±danako ±cariyen±pyaya mattho dassitoyeva’tattha ratanattayappaº±masandassanan’ti-±din±, v±casikasatth±dhik±ratopi vac²paº±moti k±yappaº±mo manopaº±mo ca. Na kato, ganthakattusandassana½ ganthassa pam±ºa bh±vavibh±vanattha½, ganthanissayasandassana½ attaniyabh±vasandhassanena tabbisuddhidassanattha½, ganth±rambhaphaladassana½ tappaµikkhepakajananisedh±ya, abhidheyyasaªkh±tayayojanasandassana½ v²ma½s±pubbak±r²na½ payojano p±lambhapubbik± satthe pavattat²ti sotujanasamuss±hana½ (katv±) ±darena ganthe pavattanattha½, yad±hu–
Sabbasseva hi satthassa, kammass±pi ca kassaci;
keneta½ gayhate t±va, y±va-vuttampayojana½ti.
Nanu satthappayojan±na½ sambandhopi vattabbo idamassa payojananti yato–
Siddhappayojana½ siddha,sambandha½ sotumicchati;
sot±do tena vattabbo, sambandho sappayojanoti.
Tatredamuttara½–
Satta½ payojanañceva, ubho sambandhanissay±;
ta½ vuttantogadhatt± na, bhinno vutto payojan±ti.
Payojanappayojanampana s±matthiyaladdhabba½ sayam±cariyena “ko pana saddalakkhaºassa aj±nane doso”ti-±din± vuttanayena viññ±tabba½. Tattha‘mah±dayo’ty±din± g±th±dvayena ratanattayapaº±mo dassito, ‘yo iddhimantes³’ti-±din± ganthakatt±, ‘saddasatthan’ti-±din± ganthanissayo, ‘saªkhepanayen±’tica ‘s±rabh³ta½ vipulatthag± hi½ an±kulan’ti ca imehi ganth±rambhaphala½ sotujanasamuss±hanañca, abhidheyyasaªkh±tappayojanampana‘sa½vaººanan’ti imin± dassita½ anvattha byapadesena sa½vaºº²yati vivaritv± vitth±retv± kath²yati attho et±y±ti sa½vaººan±bhi katv±, tampana vivaritv± kathana½ sadd±nus±sanasatthasannissayatt± abhidheyyo n±ma samuditena satthena vacan²yattho ta½ [vacan²yatthoti (potthake)] vuttasadd±nusiµµhisaªkh±tapayojanamev±ti ayamettha samud±yattho. Ayampanettha avayavattho-yoti aniyamavacana½ dhammar±jasadd± pekkh±ya cettha pulliªgat±, tenettha vuccam±naguºavises± dh±rapuggalavisesanidassana½, dayati dukkha½ apanetv± paresa½ sukha½ dad±ti, day²yati v± sappurisehi gamiya(ti sa) sant±ne pavatt²yati, dayati v± paradukkha½ hi½sati, dayati v± paradukkha½ gaºh±ti ta½vasena attano hadayakheda½ karot²ti day±, “dayanagati hi½s±d±nesu” iccasm± “itthiyamaºattikayaky±ce”ti (5-49) appaccayo, visayamahantat±ya mahat² pasatth± v± day± ass±ti mah±dayo, visesana sam±se “saddh±ditva” (4-84) vakkham±nap±ramit±sambharaºadukkh±nubhava n±namida½ hetuvacana½, kammakilesehi janit±ti jan± sattaloko, imin± kh²º±sav±pi saªgayhanti tesampi diµµhadhammikasukhavih±rasaªkh±ta hitassa d±nato, jan±na½ sam³ho janat± tass± hit±ya abhiva¹¹hiy± sakalavaµµa dukkhanissaµanibb±nasukhabh±giyakaraº±y±ti vutta½ hoti, assaca’samp³rayan’ti imin±’dukkhamanubhav²’ti imin± ca sambandho, sambodh²ti ettha sa½saddo s±manti imamattha½ d²peti, tasm± sa½sayameva anaññabodhito hutv± catt±ri sacc±ni bujjhati paµivijjhati et±y±ti sambodhi, sa½pubb± budhadh±tuto “i”iti ºv±di (ko) ippaccayo, sav±sanasakalasa½kilesappah±yaka½ bhagavato arahattamaggaññ±ºa½ sabbaññutaññ±ºantipi vadanti, samp±payat²ti samp±paka½, sambodhiy± samp±pakanti chaµµh²sam±so, kinti dhammaj±ta½ dhammasaddenettha p±ramidhamm± pañcamah±paricc±g±dayo ca adhippet±, tepi hi att±na½ dh±renta½ dh±renti sambodhi samp±panas±matthiyayogena parepi dh±renti n±m±ti dhamm±ti vuccanti, ‘dhara=dh±raºe’iccasm± kh²su, viy±disuttena ºv±di(ko) mappaccayo, dhamm±na½j±ta½, dhamm±-evav± j±ta½, sambodhisamp±pakañca ta½ dhammaj±ta½ ceti visesanasam±so, ‘samp³rayan’ti masseta½ kamma½, samp³rayanti payogasampattiyog± d²paªkara (p±da)m³le hatthopagatampi nibb±nampah±ya yath±vuttakaruº±guºayogas²tal²bh³tahadayat±ya “kathann±mete accanta dussahavaµµadukkhopagate satte ta½mah±dukkh± mocess±m²”ti vaµµadukkhanissaraºekahetut±ya samm± p³rento va¹¹hento vu¹¹hi½ vir³¼ha½ vepulla½ gamentoti vutta½ hoti, hetuyevedamapi dukkh±nubhavanassa, mah±dayat± panassa paramparahetu, duµµhu khanati k±yika½ ass±danti’dupubb± khanism±’ “kv²”ti (5-4) kvi, dukkha½ k±yikadukkha vedan±, k²disanti ±ha-’anantar³pan’ti, sabh±vavacano ya½ r³pasaddo “piyar³pan”ti-±d²suviya, te ca dukkhasabh±v± (anant±) anantak±raº±na½ vasena, tasm± ananta½ r³pa½ sabh±vo ass±ti anantar³pa½, ta½ dukkha½ anubhav² vind², kimiv±ti ±ha-‘sukha½ v±’ti, suµµhu khanati k±yika½ ±b±dhanti sukha½, ivasaddo sadhammattasaªkh±topam±jotako, sadhammattañhi upam±, vuttañhi “upam±nopameyy±na½, sadhammatta½ siyo pam±”ti, ki½ vutta½ hoti “aniµµh±nubhavanasabh±v±y±pi dukkhavedan±ya anubhavanasabh±vas±maññena ajjh±sayasampattivisesayog± mah±k±ruºikassa sukhena sadisat±pattihot²ti dukkhampi sam±na½ ta½ sukhamiva vind²”ti. Kathamaññath± vaµµadukkhato sakalalokassa samuddharaºa½ siy±ti, athav± sukhamiva sukha½ vindanto viya anaññavindiyamapi t±disa½ dukkha½ sakalalokahit±va hitamanat±ya vind²ti attho, ten±ha ‘akhinnar³po’ti, akhinna½ parissamamappatta½ r³pa½ sabh±vo ass±ti viggaho. Ta½ dhammar±janti yoti aniyamaniddiµµhassa vuttaguºavises±dh±ra puggalassaniyamanavacana½, dhammena r±jati no adhammen±ti v±, attan± paµividdhassa s±mibh±vena dhammassa r±j± s±m²ti v±, attan± paµivijjhiyam±ne dhamme paµivijjhantova tattha r±jati dippat²ti v±, par³pak±ravasena tadatth±yeva paµipannatt± paresa½ dhamma½ r±jeti pak±set²ti v± dhammar±j±, ta½ dhammar±ja½ namitv±ti sambandho, namassitv±ti attho, k²disanti ±ha-‘jitam±rav²ra½ sudhanta sovaººanibhan’ti. Tattha m±ro ca so v²roc±ti m±rav²ro jito vidtedhastabalo m±rav²ro n±ti jitam±rav²ro, ta½, kiñc±pi devaputtakiles±bhisaªkh±ramaccukkhandha m±r±-nena jit± eva, tath±pi v²rasaddasannidh±nena devaputtam±re gahite ta½vijay± aññepi jit± eva n±ma hont²ti viññeyya½, suµµhu dhanta½ dhamita½ uddharita½ sudhanta½, suvaººameva sovaººa½, sudhanta ca ta½ sovaººañca, tasseva nibh± sobh± asseti sam±so, athav± sudhantañca ta½ suvaººa½ ceti sam±se tassidanti “ºo”ti (4-34) ºappaccaye “majjhe”ti (4-126) majjhavuddhiya½ sudhantasovaººa½ paµim±r³pa½, tena nibho sadiso, ta½. Ett±vat± ca–
Hetu phala½ parattho ca, sabbopi thutisaªgaho;
hetu sambodhito, pubbeva, yamañña½ tatopar²ti.
Vuttahetuphalasattopak±ravasena buddharatanassa thutipubbakampaº±ma½ dassetv± id±ni dhammar±jena ten±pi p³jan²yassa dhammaratanassa nipaccak±ra½ dassetu½‘dhammañca mohandhatamappadha½sin’ti ±ha, tattha ca saddo ‘dhammañca namitv±’ti [namassitv± (potthake)] namassanakriy±ya dhamma½ sampiº¹eti, kimbh³tanti ±ha, ‘mohandhatamappadha½sin’ti, muyhat²ti moho=aññ±ºa½, andhayati samatthacakkhuviññ±ºaparih±nen±ti andha½, andhañca ta½ tamañceti andhatama½=b±¼hatimira½, mohoyeva ta½sadisat±ya andhatamanti mo handhatama½, ta½ padha½seti pak±rena n±seti s²len±ti mohandhatamappadha½s², pasaddassapak±sanattha½ hitv± pak±ratthasseva gahaºato pariyattiy± saha–
Sot±patt±dayo magg±,catt±ro tapphal±nica;
catt±ri atha nibb±na½, dhamm± lokuttar± nav±ti.
Vuttanavalokuttarammo gahit±ti viññ±tabba½, aññath± arahattamaggova gayheyya, kasm± panettha mohasseva pah±na½ vutta½, netaresanti tamm³lakatt± sabbakiles±na½, tappah±nasmiñhi vuccam±ne tammukhenetaresampi pah±na½ vuttameva hot²ti. Eva½ dhammaratanassa namakk±ra½ dassetv± id±ni tad±dh±rabh³tasaªgharatana½ namassitu½ ‘saªgha½ tath± saªghaµita½ guºeh²’ti vutta½, tattha tath±saddo samuccaye v±, vacoyuttiya½ v±, vacoyuttipakkhe ca saddo ±netv± sambandhitabbo, kiles±dayo sa½hanati hi½sat²ti saªgho, sa½pubbato hanatism± kvimhi “kvimhi ghoparipaccasamo h²”ti (5.100) hanassa gho, kilesahi½sanañcettha tadaªg±divasena gahita½, guºeh²ti s±maññaniddesato sammutisaªghena saddhi½
Catt±ro ca paµipann±, catt±ro ca phaleµhit±;
esa saªgho ujubh³to, paññ±s²lasam±hitoti.
Vutta-aµµha-ariyapuggal± gayhanti, guºeh²ti lokiyalokuttarehi s²l±diguºehi, saªghaµitanti sa½hata½. Evamanantar±yena ganthaparisam±panatthamananta guºavisiµµhalokattayaggas²kh±maºibh³tassa ratanattayassa paº±ma½ dassetv± id±ni gantha katt±diyath±vuttatthopadassana pubbaªgamamattan± sam±rabhitabba½ gantha karaºa½ paµiññ±tuk±mo’yo iddhimantes³’ti-±dim±ha, tattha ‘yo’ti imassa ‘tann±madheyyen±’ti imin± sambandho, et±ya satt± ijjhanti iddh± vuddh± ukka½sagat± hont²ti iddhi=iddhividh±dayo lokiy± lokuttar± ca s± etesamatth²ti iddhimanto, tesu iddhimantesu, iddhimant±na½ mah±s±vak±na½ majjheti attho, mahattappattoti mahatta½ mahantabh±va½ gato, tann±madheyyen±ti tasseva n±madheyyamass±ti tann±madheyyo, tena, tapodhanen±ti munin±, ki½ vutta½ hoti- “etadagga½ bhikkhave mama s±vak±na½ bhikkh³na½ iddhimant±na½ yadida½ moggall±no”ti bhagavat± iddhimantesu etadagge µhapito mah±moggall±natthero n±ma yo dutiyo aggas±vako… (tena sam±nan±madheyyen±ti) tamapadisanto-yam±cariyo anuddhatabh±vena ujun±kkamena n±m±dikamavatv± vaªkavuttiy± attano moggall±noti n±ma½ mah±s±miµµh±nantarappatti½ k±locitapaññ± veyyattiya½ buddhas±sanopak±rit±diñca vibh±veti. ‘Ya½ racitan’ti sambandho, racitanti kata½, kinti ±ha saddasatthan’ti, saddasattha½ n±ma sutta, saddalakkhaºaby±karaº±dyaparan±madheyya½, sutta½(hi) ‘sadd± (lakkh²yanti) s±s²yanti anus±s²yanti pakatippaccay±divibh±gakappan±ya eten±’ti saddalakkhaºanti ca ‘by±kar²yanti saddanipph±danavasena kath²yanti eten±’ti by±karaºanti ca vuccati, aparampana vuty±di tadupakaraºabh±vena saddasattha½ saddalakkhaºa½ by±karaºanti ca vuccat²ti daµµhabba½, anunanti tabbisesana½, asesalakkhiyopasaªg±hakabh±vena vattabbass±parass±bh±v± sampuººanti attho, ath±ti anantaratthe nip±to, saddasattharacan±nantaranti attho, tasseti saddasatthassa, vutti ca sam±s± kat±ti sambandho, sutta½ vivar²yati et±y±ti vutti, samassate saªkhip²yat²ti sam±s±.