Byañjanasandhividh±na

Atha byañjanasandhi vuccate.
“Byañjane”ti adhik±ro, “sar±, kvac²”ti ca vattate.
37. D²gha½.
Sar± kho byañjane pare kvaci d²gha½ pappont²ti suttasukhucc±raºachand±nurakkhaºaµµh±nesu d²gho.
Tyassa pah²n± ty±ssa pah²n±, svassa sv±ssa, madhuva maññati b±lo madhuv± maññat² b±lo, tath± eva½ g±me mun² care, khant² parama½ tapo titikkh±, na maªk³ bhaviss±mi, sv±kkh±to, yv±ha½, k±mato j±yat² soko, k±mato j±yat² bhaya½, sakko uj³ ca suhuj³ ca, an³pagh±to, d³rakkha½, d³rama½, s³rakkha½, d³harat±.
Kvac²ti ki½? Tyajja, svassa, patiliyyati.
Yiµµha½ v± huta½ v± loke, yadi v± s±vake, puggal± dhammadas± te, bhov±d² n±ma so hoti, yath±bh±v² guºena so it²dha–
Pubbasmi½yev±dhik±re–
38. Rassa½.
Sar± kho byañjane pare kvaci rassa½ pappont²ti chand±nurakkhaºe, ±game, sa½yoge ca rassatta½.
Chand±nurakkhaºe t±va yiµµha½va huta½va loke, yadiva s±vake, puggala dhammadas± te, bhov±di n±ma so hoti, yath±bh±vi guºena so.
¾game yathayida½, sammadakkh±to.
Sa½yoge par±kamo parakkamo, ±s±do ass±do, eva½ taºhakkhayo, jh±nassa l±bhimhi, vasimhi, thullaccayo.
Kvac²ti ki½? M±yida½, manas± daññ± vimutt±na½, yath±kkama½, ±khy±tika½, d²yyati, s³yyati.
Eso kho byanti½ k±hiti, so gaccha½ na nivattati iccatra–
Tasmi½yev±dhik±re–
39. Lopañca tatr±k±ro.
Sar± kho byañjane pare kvaci lopa½ papponti, tatra lutte µh±ne ak±r±gamo ca hoti. Etatasaddantok±rassev±ya½ lopo.
Esa kho byanti½ k±hiti, sa gaccha½ na nivattati, eva½ esa dhammo, esa pattosi, sa muni, sa s²lav±.
Kvac²ti ki½? Eso dhammo, so muni, so s²lav±.
Casaddena etasaddantassa sarepi kvaci lopo. Yath±– esa attho, esa ±bhogo, esa id±ni.
Vipariº±mena “saramh±, byañjanass±”ti ca vattate.
40. Paradvebh±vo µh±ne.
Saramh± parassa byañjanassa dvebh±vo hoti µh±ne. Dvinna½ bh±vo dvibh±vo, so eva dvebh±vo.
Ettha ca µh±na½ n±ma rass±k±rato para½ pa pati paµikamukusa kudha k² gaha juta ñ±si su sambh³ sara sas±d²nam±dibyañjan±na½ dvebh±va½, tika taya ti½sa vat±d²nam±di ca, vatu vaµudis±d²namantañca, u du ni-upasagga ta catu cha santasadd±des±diparañca, apadant± n±k±rad²ghato yak±r±di ca,
Yavata½ talan±d²na-m±deso ca say±dina½;
saha dh±tvantass±deso, s²sak±ro tap±dito.
Chand±nurakkhaºe ca– ghara jhe dha½su bham±d²nam±di ca, rass±k±rato vagg±na½ catutthadutiy± ca iccevam±di.
Tattha pa pati paµ²su t±va– idha pam±do idhappam±do, eva½ appam±do, vippayutto, suppasanno, samm± padh±na½ sammappadh±na½, rassatta½, appativattiyo, adhipatippaccayo, suppatiµµhito, appaµipuggalo, vippaµis±ro, suppaµipanno, suppaµipatti.
Kam±didh±t³su– pakkamo, paµikkamo, hetukkamo, ±kamati akkamati, eva½ parakkamati, yath±kkama½.
Pakkosati, paµikkosati, anukkosati, ±kosati, akkosati.
Akkuddho, atikkodho.
Dhanakk²to, vikkayo, anukkayo.
Paggaho, viggaho, anuggaho, niggaho, candaggaho, diµµhigg±ho.
Pajjoto, vijjotati, ujjoto.
Kataññ³, viññ³, paññ±ºa½, viññ±ºa½, anuññ±, manuññ±, samaññ±.
Avassayo, nissayo, samussayo.
Appassuto, vissuto, bahussuto, ±sav± assav±.
Passambhanto, vissambhati.
Aµµassaro, vissarati, anussarati.
Passasanto, vissasanto, mahussasanto, ±s±so ass±so.
Avissajjento, vissajjento, pariccajanto, upaddavo, upakkiliµµho, mittaddu, ±yabbayo, udabbahi icc±di.
Saramh±ti ki½? Sampayutto, sampatij±to, sampaµicchanna½, saªkamanto, saªgaho.
Ýh±neti ki½? M± ca pam±do, patigayhati, vac²pakopa½ rakkheyya, ye pamatt± yath± mat±, manopakopa½ rakkheyya, idha modati, pecca modati.
Tik±d²su– kusalattika½, p²tittika½, hetuttika½, vedan±ttika½, lokattaya½, bodhittaya½, vatthuttaya½. Ekatti½sa, dvatti½sa, catutti½sa. S²labbata½, subbato, sapp²tiko, samann±gato, punappuna½ icc±di.
Vatu vaµu dis±d²namante yath±– vattati, vaµµati, dassana½, phasso icc±di.
U du ni upasagg±diparesu– uka½so ukka½so. Dukara½ dukkara½, nikaªkho nikkaªkhe.
Eva½ uggata½, duccarita½, nijjaµa½, uññ±ta½, unnati, uttaro, dukkaro, niddaro, unnato, duppañño, dubbalo, nimmalo, uyyutto, dullabho, nibbatto, uss±ho, dussaho, niss±ro.
Tath± takkaro, tajjo, tanninno, tappabhavo, tammayo.
Catukka½, catuddisa½, catupp±do, catubbidha½, catuss±la½.
Chakka½, channavuti, chappadik±, chabbass±ni.
Sakk±ro, sakkato, saddiµµhi, sappuriso, mahabbalo.
Ýh±neti ki½? Nik±yo, nid±na½, niv±so, niv±to, tato, catuv²sati, chasaµµhi.
Yak±r±dimhi n²yyati, s³yyati, abhibh³yya, viceyya, vineyya, dheyya½, neyya½, seyyo, jeyyo, veyy±karaºo.
¾disaddena etto, ett±vat±.
An±k±raggahaºa½ ki½? M±l±ya, dol±ya, sam±d±ya.
Ýh±neti ki½? Upan²yati, s³yati, toya½.
Yavatam±dese– j±ti andho, vipali ±so, ani ±yo, yadi eva½, api ekacce, api ekad± iccatra, ik±rassa “ivaººo ya½ nav±”ti yak±re kate–
“Sabbassa so d±mhi v±”ti ito maº¹³kagatiy± ti vattate.
41. Yavata½ talanadak±r±na½ byañjan±ni calañajak±ratta½.
Yak±ravant±na½ talanadak±r±na½ sa½yogabyañjan±ni yath±kkama½ calañajak±rattam±pajjante v±.
K±raggahaºa½ yavata½ sak±ra ka ca µa pavagg±na½ sak±rakacaµapavagg±desattha½, tath± yavata½ ta dha ºak±r±na½ cha jhañak±r±desatthañca, tato yavatam±desassa anena dvibh±vo.
Jaccandho, vipall±so, aññ±yo, yajjeva½, appekacce appekad±.
ti ki½? Paµisanth±ravutyassa, b±lya½, ±lasya½.
Saramh±ti ki½? Añ±yo, ±k±s±nañc±yatana½.
Tap±dito simhi– tapass², yasass².
Chand±nurakkhaºe nappajjahe vaººabala½ pur±ºa½, ujjugatesu seyyo, gacchanti suggatinti.
Vaggacatutthadutiyesu pana tasmi½yev±dhik±re “paradvebh±vo µh±ne”ti ca vattate.
Vaggacatutthadutiy±na½ sadisavasena dvibh±ve sampatte niyamattham±ha.
42. Vagge ghos±ghos±na½ tatiyapaµham±.
Saramh± parabh³t±na½ vagge ghos±ghos±na½ byañjan±na½ yath±kkama½ vaggatatiya paµhamakkhar± dvibh±va½ gacchanti µh±neti µh±n±sannavasena tabbagge tatiyapaµham±va honti.
Ettha ca sampatte niyamatt± ghos±ghosaggahaºena catutthadutiy±va adhippet±, itarath± aniµµhappasaªgosiy±. Tena “kataññ³, tannayo, tammayo”ti-±d²su vaggapañcam±na½ satipi ghosatte tatiyappasaªgona hoti, µh±n±dhik±rato v±.
Ghar±d²su pa u du ni-±diparacatutthesu t±va– pagharati paggharati, eva½ uggharati, uggh±µeti, dugghoso, nigghoso, eseva cajjh±naphalo, paµhamajjh±na½, abhijjh±yati, ujjh±yati, viddha½seti, uddha½sito, uddh±ro, niddh±ro, niddhano, niddhuto, vibbhanto, ubbhato, dubbhikkha½, nibbhaya½, tabbh±vo, catuddh±, cabhubbhi, chaddh±, saddhammo, sabbh³to, mahaddhano, mahabbhaya½.
Yavata m±des±d²su– bojjhaªg±, ±sabbha½, bujjhitabba½, bujjhati.
Ýh±neti ki½? S²lavantassa jh±yino, ye jh±nappasut± dh²r±, nidh±na½, mah±dhana½.
Rass±k±ratopara½ vaggadutiyesu– pañca khandh± pañcakkhandh±, eva½r³pakkhandho, akkhamo, abhikkhaºa½, avikkhepo, j±tikkhetta½, dh±tukkhobho, ±yukkhayo. Setachatta½ setacchatta½, eva½ sabbacchanna½, vicchinna½, bodhicch±y±, jambucch±y±, samucchedo. Tatra µhito tatraµµhito, eva½ thalaµµha½, jalaµµha½, adhiµµhita½, niµµhita½, catt±riµµh±n±ni, garuµµh±niyo, samuµµhito, suppaµµh±no. Yasatthero, yattha, tattha, pattharati, vitth±ro, abhitthuto, vitthambhito, anutthuna½, catuttho, kuttha. Papphoµeti, mahapphala½, nipphala½, vipph±ro, paripphuseyya, madhupph±ºita½.
¾k±rato– ±kh±to ±kkh±to, eva½ taºh±kkhayo, ±º±kkhetta½, saññ±kkhandho, ±ch±dayati, ±cch±dayati, eva½ ±cchindati, n±v±µµha½, ±ttharati, ±pphoµeti.
Saramh±ti ki½? Saªkh±ro, taªkhaºe, sañchanna½, taºµh±na½, santhuto, tamphala½.
Ýh±neti ki½? P³vakhajjaka½, tassa chaviy±d²ni chinditv±, yath± µhita½, katha½, kammaphala½.
Nikamati, nipatti, nicayo, nicarati, nitaraºa½ iccatra– “do dhassa c±”ti ettha caggahaºassa bahulatthatt± tena caggahaºena yath±payoga½ bahudh± ±deso siy±.
Yath±– ni upasaggato kamu pada ci cara tar±na½ paµhamassa vaggadutiyo imin± dvitta½, nikkhamati, nipphatti, nicchayo, niccharati, nittharaºa½.
Tath± bo vassa kuva diva siva vaj±d²na½ dvir³pass±ti vak±radvayassa bak±radvaya½, yath±– kubbanto, eva½ kubb±no, kubbanti, sadh±tvantay±desassa dvitta½. Divati dibbati, eva½ dibbanto, sibbati, sibbanto, pavajati pabbajati, pabbajanto, niv±na½ nibb±na½, nibbuto, nibbindati, udabbaya½ icc±di.
Lo rassa pari taruº±d²na½ kvaci. Paripanno palipanno, eva½ palibodho, pallaªka½, taruºo taluno, mah±s±lo, m±luto, sukhum±lo.
Ýo tassa dukkat±d²na½ kvaci. Yath±– dukkata½ dukkaµa½, eva½ sukaµa½, pahaµo, patthaµo, uddhaµo, visaµo icc±di.
Ko tassa niyat±d²na½ kvaci. Niyato niyako.
Yo jassa nij±dissa v±, nija½putta½ niya½putta½.
Ko gassa kul³pag±d²na½, kul³pago kul³pako.
Tath± ºo nassa pa pari-±dito. Panidh±na½ paºidh±na½, eva½ paºip±to, paº±mo, paº²ta½, pariºato, pariº±mo, ninnayo niººayo, eva½ uººato, oºato icc±di.
Pati-aggi, patihaññati it²dha–
43. Kvaci paµi patissa.
Patiiccetassa upasaggassa sare v± byañjane v± pare kvaci paµi±deso hoti pubbassaralopo. Paµaggi, paµihaññati.
Kvac²ti ki½? Paccatta½, patil²yati.
Puthajano puthabh³ta½ it²dha “anto”ti vattate.
44. Puthassu byañjane.
Puthaiccetassa anto saro uk±ro hoti byañjane pare, dvitta½. Puthujjano, puthubh³ta½.
Byañjaneti ki½? Putha aya½. “Puthassa a putha”iti sam±seneva siddhe puna antaggahaº±dhik±rena kvaci aputhantass±pi utta½ sare.
Mano añña½ manuñña½, eva½ ima½ evuma½, paralopo, iti eva½ itveva½, uk±rassa vak±ro.
Avak±so, avanaddho, avavadati, avas±namit²dha–
“Kvaci byañjane”ti ca vattate.
45. O avassa.
Avaiccetassa upasaggassa ok±ro hoti kvaci byañjane pare. Ok±so, onaddho, ovadati, os±na½.
Kvac²ti ki½? Avas±na½, avasussatu.
Byañjaneti ki½? Avay±gamana½, avekkhati.
Avagate s³riye, avagacchati, avagahetv± it²dha–
“Avasse”ti vattate oggahaºañca.
46. Tabbipar²t³papade byañjane ca.
Avasaddassa upapade tiµµham±nassa tassok±rassa vipar²to ca hoti byañjane pare.
Tassa vipar²to tabbipar²to, upocc±rita½ pada½ upapada½, ok±ravipar²toti uk±rasseta½ adhivacana½. Casaddo katthaci nivattanattho, dvitta½. Uggate s³riye, uggacchati, uggahetv±.
Atippakho t±va, parasata½, parasahassa½ it²dha–
“¾gamo”ti vattate.
47. Kvaci o byañjane.
Byañjane pare kvaci ok±r±gamo hot²ti atippa parasaddehi ok±r±gamo “yavamada”icc±disutte casaddena atippato gak±r±gamo ca.
Atippago kho t±va, parosata½, parosahassa½, ettha “sar± sare lopan”ti pubbassaralopo.
Manamaya½, ayamaya½ it²dha “manogaº±d²nan”ti vattate.
48. Etesamo lope.
Etesa½ manogaº±d²namanto ottam±pajjate vibhattilope kate.
Manomaya½, ayomaya½, eva½ manoseµµh±, ayopatto, tapodhano, tamonudo, siroruho, tejokasiºa½, rajojalla½, ahoratta½, rahogato.
¾disaddena ±podh±tu, v±yodh±tu.
S²hagatiy± dhik±rato idha na bhavati, manamattena manacchaµµh±na½, ayakapalla½, tamavinodano, mana-±yatana½.

Iti byañjanasandhividh±na½ niµµhita½.