Itthiliªga

Atha itthiliªg±ni vuccante.
Ak±ranto itthiliªgasaddo appasiddho.
¾k±ranto itthiliªgo kaññ±saddo. “Kañña”iti µhite–
176. Itthiyamato ±ppaccayo.
Itthiya½ vattam±n± ak±rantato liªgamh± paro ±ppaccayo hoti.
Pakatyatthajotak± itthi-ppaccay± sy±dayo viya;
º±dayo paccayatthassa, sakatthass±pi v±cak±.
“Saralopo”ti-±din± pubbassare lutte, paranayane ca kate “dh±tuppaccayavibhattivajjitamatthava½ liªgan”ti vuttatt±va paccayantass±pi aliªgatt± vibhattuppattiyamasampatt±ya½ “taddhitasam±sakitak± n±ma½ v±’tavetun±d²su c±”ti ettha vaggahaºena itthippaccayantass±pi n±mabyapadeso. Pure viya sy±dyuppatti, “sesato lopa½ gasip²”ti silopo. S± kaññ±.
Bahuvacane “±lapane si gasañño”ti ito “sañño”, “te itthikhy± po”ti ito “itthikhy±”ti ca vattate.
177. ¾ gho.
Liªgassanto ±k±ro yad± itthikhyo, tad± ghasañño hot²ti ghasaññ±ya½ “ghapato ca yona½ lopo”ti vikappena yolopo. T± kaññ± kaññ±yo.
¾lapane “sakhato gasse v±”ti ito “gass±”ti vattate.
178. Ghate ca.
Ghato parassa gassa ek±ro hoti, saralop±di. Bhoti kaññe, bhotiyo kaññ± kaññ±yo.
A½mhi saralopapakatibh±v± kañña½, kaññ± kaññ±yo.
Tatiy±d²su “±ya catutthekavacanassa t³”ti ito “±yo, ekavacan±nan”ti ca vattate.
179. Ghato n±d²na½.
Ghasaññato liªgass±k±r± paresa½ d²na½ smi½pariyant±na½ ekavacan±na½ vibhattigaº±na½ ±y±deso hoti. Saralopaparanayan±ni. Kaññ±ya, kaññ±hi kaññ±bhi, kaññ±ya, kaññ±na½, kaññ±ya, kaññ±hi kaññ±bhi, kaññ±ya, kaññ±na½.
Smi½mhi–
180. Ghapato smi½ ya½ v±.
Ghapato parassa smi½vacanassa ya½ hoti v±, aññatth±y±deso. Kaññ±ya½ kaññ±ya, kaññ±su.
Evamaññepi–
Saddh± medh± paññ± vijj±, cint± mant± v²º± taºh±;
icch± mucch± ej± m±y±, mett± matt± sikkh± bhikkh±.
Jaªgh± g²v± jivh± v±c±,
ch±y± ±s± gaªg± n±v±;
g±th± sen± lekh± s±l±,
m±l± vel± p³j± khi¹¹±.
Pip±s± vedan± saññ±, cetan± tasiº± paj±;
devat± vaµµak± godh±, bal±k± paris± sabh±.
Ðk±seph±lik± laªk±, sal±k± v±lik± sikh±;
vis±kh± visikh± s±kh±, vac± vañjh± jaµ± ghaµ±.
Jeµµh± soº¹± vitaº¹± ca, karuº± vanit± lat±;
kath± nidd± sudh± r±dh±, v±san± si½sap± pap±.
Pabh± s²m± kham± j±y±,
khattiy± sakkhar± sur±;
dol± tul± sil± l²l±,
l±le’l± mekhal± kal±.
Va¼av±’lambus± m³s±, mañj³s± sulas± dis±;
n±s± juºh± guh± ²h±, lasik± vasudh±dayo.
Amm±d²na½ ±lapaneva r³pabhedo. Amm±, amm± amm±yo.
Gassa “ghate c±”ti ek±re sampatte–
181. Na amm±dito.
Amm± ann±iccevam±dito parassa gassa ±lapanekavacanassa na ek±ratta½ hoti. “¾k±ro v±”ti rassatta½.
Bhoti amma bhoti amm±, bhotiyo amm± amm±yo. Eva½ ann±, ann± ann±yo, bhoti anna bhoti ann±, bhotiyo ann± ann±yo. Amb± amb± amb±yo, bhoti amba bhoti amb±, bhotiyo amb± amb±yo icc±di.

¾k±ranta½.

Ik±ranto itthiliªgo rattisaddo;
tatheva sy±dyuppatti, silopo, ratti.
Bahuvacane “saññ±, ivaººuvaºº±”ti ca vattate.
182. Te itthikhy± po.
Itthiy± ±khy± saññ± itthikhy±, liªgassant± te ivaººuvaºº± yad± itthikhy±, tad± pasaññ± hont²ti pasaññ±ya½ “ghapato c±”ti-±din± yolopo, “yosu kata”icc±din± d²gho. Ratt² rattiyo ratyo v±, he ratti, he ratt² he rattiyo.
“A½mo”ti-±din± niggah²ta½, ratti½, ratt² rattiyo;
tatiy±d²su “ekavacan±na½, n±d²nan”ti ca vattate.
183. Pato y±.
Pasaññato ivaººuvaººehi paresa½ d²namekavacan±na½ vibhattigaº±na½ ±deso hoti. Rattiy±, ratt²hi ratt²bhi rattihi rattibhi, rattiy±, ratt²na½ rattina½.
Pañcamiya½–
184. Am± pato smi½sm±na½ v±.
Paiccetasm± paresa½ smi½ sm±iccetesa½ yath±kkama½ a½ ±±des± honti v±. Vavatthitavibh±satthoya½ saddo tena uvaººantato na honti, ivaººantatopi yath±payoga½.
“Sare, yak±ro”ti ca vattate, s²hamaº¹³kagat²hi yovacanekavacanaggahaºañca.
185. Pasaññassa ca.
Pasaññassa ivaººassa yovacanekavacanavibhatt²nam±dese sare pare yak±ro hoti. Ettha ca yak±rassev±dhik±rato pasaññaggahaºena ivaººova gayhati, caggahaºa½ “ratto”ti-±d²su nivattanattha½. Raty± rattiy±, ratt²hi ratt²bhi rattihi rattibhi, rattiy±, ratt²na½ rattina½. Smi½vacane am±desayak±r±des±, ratya½. “Ghapato smi½ ya½ v±”ti ya½±deso, rattiya½.
Aññattha “a½, smi½, v±”ti ca vattate.
186. ¾dito o ca.
¾diiccetasm± smi½vacanassa o-±des± honti v±. Casaddena aññasm±pi ± a½ o-±des±. Raty± ratti½ ratto rattiy±, ratt²su rattisu.
Evamaññ±nipi–
Patti yutti vutti kitti, mutti titti khanti kanti;
santi tanti siddhi suddhi, iddhi vuddhi buddhi bodhi.
Bh³mi j±ti p²ti s³ti, nandi sandhi s±ºi koµi;
diµµhi vu¹¹hi tuµµhi yaµµhi, p±¼i ±¼i n±¼i ke¼i;
sati mati gati cuti, dhiti yuvati vikati.
Rati ruci rasmi asani vasani osadhi aªguli dh³li dundubhi doºi aµavi chavi ±d²ni ik±rantan±m±ni.

Ik±ranta½.

¿k±ranto itthiliªgo itth²saddo;
“ittha”it²dha “itthiya½, paccayo”ti ca vattate.
187. Nad±dito v± ².
Nad±dito v± anad±dito v± itthiya½ vattam±n± liªgamh± ²ppaccayo hoti. ggahaºamanad±disampiº¹anattha½, tena puthugav±dito ca ².
Saralope “kvac±savaººa½ lutte”ti asavaººe sampatte pakatibh±vo n±mabyapadeso, sy±dyuppatti. Itth², itth² “agho rassan”ti-±din± rassatta½, itthiyo. Sambodhane “jhalap± rassan”ti rassatta½. Bhoti itthi, bhotiyo itth² itthiyo.
Dutiyekavacane “ghapato smi½ ya½ v±”ti ito “v±”ti vattate.
188. A½ yam²to pasaññato.
Pasaññato ²k±rato parassa vacanassa ya½ hoti v±. Itthiya½ itthi½, itth² itthiyo, itthiy±, itth²hi itth²bhi, itthiy±, itth²na½, itthiy±, itth²hi itth²bhi, itthiy±, itth²na½, itthiya½ itthiy±, itth²su.
Eva½ nad², nad². Yolop±bh±ve “tato yonamo t³”ti ettha tusaddena yonamok±ro ca, “pasaññassa c±”ti ²k±rassa yak±ro, “yavata½ talana”icc±din± dyassa jak±ro, dvitta½. Najjo sandanti, nadiyo.
Ettha ceva½ sijjhant±na½ najjo±d²na½ vuttiya½ ±nattaggahaº±din± nipph±dana½ atraja sugat±d²na½ viya nipph±dan³p±yantaradassanatthanti daµµhabba½.
He nadi, he nad² he najjo he nadiyo, nadiya½ nadi½, nad² najjo nadiyo.
Am±disutte ± patoti yogavibh±gena kvaci n±s±nañc±tta½, tena na jacc± vasalo hoti, pathaby± ekarajjen±ti ±di ca sijjhati, pure viya yak±rajak±r±desadvitt±ni.
Najj± kata½ nadiy±, nad²hi nad²bhi, najj± nadiy±, nad²na½, najj± nadiy±, nad²hi nad²bhi, najj± nadiy±, nad²na½, najja½ nadiya½ nadiy±, nad²su.
Aññepi–
Mah² vetaraº² v±p², p±µal² kadal² ghaµ²;
n±r² kum±r² taruº², v±ruº² br±hmaº² sakh².
Gandhabb² kinnar² n±g², dev² yakkh² aj² mig²;
v±nar² s³kar² s²h², ha½s² k±k² ca kukkuµ²–

Icc±dayo itth²saddasam±.

Tatheva m±tulasaddato ²ppaccaye kate–
189. M±tul±d²nam±nattam²k±re.
M±tula ayyakavaruºaiccevam±d²namanto ±nattam±pajjate ²k±re paccaye pare, ant±pekkh±ya½ chaµµh², saralop±di. M±tul±n², eva½ ayyak±n², varuº±n², sesa½ itth²saddasama½.
Anad±d²su puthusaddato ²ppaccayo. “O sare c±”ti ettha casaddena uk±rassa av±deso. Puthav², puthaviyo. Sasm± smi½su puthaby± puthaviy±, puthaby± puthaviy±, puthabya½ puthaviya½ puthaviy± icc±di.
Gosaddato “nad±dito v± ²”ti ²ppaccayo. Mah±vuttin± v± “g±va se”ti ettha g±vaiti yogavibh±gena v± ok±rassa ±v±deso. G±v², g±v² g±viyo icc±di itth²saddasama½.
“M±nava”it²dha “itthiya½, v±, ²”ti ca vattate.
190. ðava ºika ºeyya ºantuhi.
ðava ºika ºeyya ºantuppaccayantehi itthiya½ vattam±nehi liªgehi ²ppaccayo hoti. dhik±ro katthaci nivattanattho, saralop±di. M±nav², eva½ n±vik², venateyy², gotam².
“Guºavantu ²”it²dha “v±”ti vattate.
191. Ntussa tam²k±re.
Sabbasseva ntuppaccayassa tak±ro hoti v± ²k±rappaccaye pare, aññattha saralop±di. Guºavat², guºavat² guºavatiyo, guºavant², guºavant² guºavantiyo icc±di itth²saddasama½.
Eva½ kulavat², s²lavat², yasavat², r³pavat², satimat², gottamat².
Mahantasaddato “nad±dito v± ²”ti ²ppaccayo, ntubyapadeso vikappena tak±r±deso. Mahat² mahant².
“Bhavanta ²”it²dha “²k±re”ti vattate.
192. Bhavato bhoto.
Sabbasseva bhavantasaddassa bhot±deso hoti ²k±re itthigate pare. S± bhot², bhot² bhotiyo, he bhoti, he bhot² bhotiyo icc±di.
“Bhikkhu” it²dha “itthiyan”ti vattate “v±”ti ca.
193. Patibhikkhur±j²k±rantehi in².
Pati bhikkhu r±ja iccetehi ²k±rantehi ca itthiya½ vattam±nehi liªgehi in²ppaccayo hoti.
“Saralopo’m±desa”icc±disutte tuggahaºena kvaci pubbalopassa nisedhanato “v± paro asar³p±”ti saralopo. Bhikkhun², bhikkhun² bhikkhuniyo icc±di.
Gahapatisaddato in², “atta”miti vattate.
194. Patissin²mhi.
Patisaddassa anto attam±pajjate in²ppaccaye pare. Tatheva parasare lutte “pubbo c±”ti d²gho, gahapat±n².
Tatheva r±jasaddato in², saralopapakatibh±v±, r±jin². ¿k±rantesu daº¹²saddato in², saralop±di, daº¹in², daº¹in² daº¹iniyo, eva½ hatthin², medh±vin², tapassin², piyabh±ºin² icc±di.
“Pokkharin²” it²dha “tesu vuddh²”ti-±din± ik±ranak±r±na½ ak±raºak±r±des±, pokkharaº², pokkharaº². “Tato yonamo t³”ti sutte tuggahaºena yonamok±ro ca, ²k±rassa yak±ro, “yavata”micc±disutte k±raggahaºena ºyassa ñak±ro, dvitta½. Pokkharañño pokkharaºiyo v± icc±di.
dhik±ro anuttasamuccayattho, tena vid³ yakkh±ditopi in², paracittavidun², saraloparassatt±ni, paracittavidun² paracittaviduniyo, yakkhin² yakkhiniyo, s²hin² s²hiniyo icc±di.

¿k±ranta½.

Uk±ranto itthiliªgo y±gusaddo.
Tassa rattisaddasseva r³panayo. Am±des±di-abh±vova viseso.
Y±gu, y±g³ y±guyo, he y±gu, he y±g³ y±guyo, y±gu½, y±g³ y±guyo, y±guy±, y±g³hi y±g³bhi y±guhi y±gubhi, y±guy±, y±g³na½ y±guna½, y±guy±, y±g³hi y±g³bhi y±guhi y±gubhi, y±guy±, y±g³na½ y±guna½, y±guya½ y±guy±, y±g³su y±gusu.
Eva½ dh±tu dhenu k±su daddu kacchu kaº¹u rajju kareºu piyaªgu sassu-±d²ni.
M±tusaddassa bhedo. Tassa pitusaddasseva r³panayo. “¾ratta”miti bh±vaniddesena ±r±des±bh±ve “pato y±”ti desova viseso.
M±t±, m±taro, bhoti m±ta, bhoti m±t± bhotiyo m±taro, m±tara½, m±tare m±taro, m±tar± m±tuy± maty±, “tesu vuddh²”ti-±din± uk±ralopo rassattañca. M±tarehi m±tarebhi m±t³hi m±t³bhi m±tuhi m±tubhi, m±tu m±tussa m±tuy±, m±tar±na½ m±t±na½ m±t³na½ m±tuna½, m±tar± m±tuy±, m±tarehi m±tarebhi m±t³hi m±t³bhi, m±tu m±tussa m±tuy±, m±tar±na½ m±t±na½ m±t³na½ m±tuna½, m±tari, m±taresu m±t³su m±tusu.
Eva½ dh²t±, dh²taro, duhit±, duhitaro icc±di.

Uk±ranta½.

Ðk±ranto itthiliªgo jamb³saddo.
Jamb³, jamb³ jambuyo, he jambu, he jamb³ jambuyo, jambu½, jamb³ jambuyo icc±di itth²saddasama½.
Eva½ vadh³ ca sarabh³, sarab³ sutan³ cam³;
v±m³r³ n±gan±s³r³, sam±ni khalu jambuy±.

Ðk±ranta½.

Ok±ranto itthiliªgo gosaddo.
Tassa pulliªgagosaddasseva r³panayo.
Kaññ± ratti nad² itth², m±tul±n² ca bhikkhun²;
daº¹in² y±gu m±t± ca, jamb³ gotitthisaªgaho.

Itthiliªga½ niµµhita½.