Kammadh±rayasam±sa
Atha kammadh±rayasam±so vuccate. So ca navavidho visesanapubbapado visesanuttarapado visesanobhayapado upam±nuttarapado sambh±van±pubbapado avadh±raºapubbapado nanip±tapubbapado kupubbapado p±dipubbapado c±ti. Tattha visesanapubbapado t±va– “mahanta purisa”it²dha ubhayattha paµhamekavacana½ si, tuly±dhikaraºabh±vappasiddhattha½ casadda tasaddappayogo, mahanto ca so puriso c±ti viggahe– Ito para½ “vibh±s± rukkhatiºa”icc±dito “vibh±s±”ti sam±savidh±ne sabbattha vattate. 339. Dvipade tuly±dhikaraºe kammadh±rayo. Dve pad±ni n±mik±ni tuly±dhikaraº±ni aññamaññena saha vibh±s± samasyante, tasmi½ dvipade tuly±dhikaraºe sati so sam±so kammadh±rayasañño ca hoti. Dve pad±ni dvipada½, tulya½ sam±na½ adhikaraºa½ attho yassa padadvayassa ta½ tuly±dhikaraºa½, tasmi½ dvipade tuly±dhikaraºe. Bhinnappavattinimitt±na½ dvinna½ pad±na½ visesanavisesitabbabh±vena ekasmi½ atthe pavatti tuly±dhikaraºat±. Kammamiva dvaya½ dh±rayat²ti kammadh±rayo. Yath± hi kamma½ kriyañca payojanañca dvaya½ dh±rayati, kamme sati kriy±ya, payojanassa ca sambhavato, tath± aya½ sam±so ekassa atthassa dve n±m±ni dh±rayati, tasmi½ sam±se sati ekatthajotakassa n±madvayassa sambhavato. Pure viya sam±sasaññ±vibhattilopapakatibh±v±, sam±seneva tuly±dhikaraºabh±vassa vuttatt± “vuttatth±namappayogo”ti casadda tasadd±namappayogo. 340. Mahata½ mah± tuly±dhikaraºe pade. Mahanta saddassa mah± hoti tuly±dhikaraºe uttarapade pare. Mahatanti bahuvacanaggahaºena kvaci maha±deso ca, ettha ca visesanassa pubbanip±to visesanabh³tassa pubbapadassa mah±desavidh±natova viññ±yati. “Kammadh±rayo, dig³”ti ca vattate. 341. Ubhe tappuris±. Ubhe kammadh±rayadigusam±s± tappurisasaññ± honti. Tassa puriso tappuriso, tappurisasadisatt± ayampi sam±so anvatthasaññ±ya tappurisoti vutto. Yath± hi tappurisasaddo guºamativatto, tath± aya½ sam±sopi. Uttarapadatthappadh±no hi tappurisoti. Tato n±mabyapadeso sy±dyuppatti. Aya½ pana tappuriso abhidheyyavacano, paraliªgo ca. Mah±puriso, mah±puris± icc±di purisasaddasama½, eva½ mah±v²ro, mah±muni, mahantañca ta½ balañc±ti mah±bala½, mahabbhaya½, maha±deso. Santo ca so puriso c±ti sappuriso, “santasaddassa so bhe bo cante”ti ettha casaddena santasaddassa sam±se abhak±repi s±deso, tath± pubbapuriso, parapuriso, paµhamapuriso, majjhimapuriso, uttamapuriso, dantapuriso, paramapuriso, v²rapuriso, setahatth², kaºhasappo, n²luppala½, lohitacandana½. Kvaci vibh±s±dhik±rato na bhavati, yath±– puººo mant±niputto, citto gahapati, sakko devar±j±ti. Pum± ca so kokilo c±ti atthe sam±se kate– “Lopan”ti vattate. 342. Pumassa liªg±d²su sam±sesu. Pumaiccetassa anto ak±ro lopam±pajjate liªg±d²su parapadesu sam±sesu, “a½mo niggah²ta½ jhalapeh²”ti mak±rassa niggah²ta½. Puªkokilo. Eva½ punn±go. Khattiy± ca s± kaññ± c±ti viggayha sam±se kate– “Tuly±dhikaraºe, pade, itthiya½ bh±sitapumitth² pum±va ce”ti ca vattate. 343. Kammadh±rayasaññe ca. Kammadh±rayasaññe ca sam±se itthiya½ vattam±ne tuly±dhikaraºe uttarapade pare pubbabh³to itthiv±cako saddo pubbe bh±sitapum± ce, so pum± iva daµµhabboti pubbapade itthippaccayassa nivatti hoti. Khattiyakaññ±, khattiyakaññ±yo icc±di. Eva½ rattalat±, dutiyabhikkh±, br±hmaº² ca s± d±rik± c±ti br±hmaºad±rik±, n±gam±ºavik±. Pubbapadassev±ya½ pumbh±v±tideso, tena “khattiyakum±r² kum±rasamaº² taruºabr±hmaº²”ti-±d²su uttarapadesu itthippaccayassa na nivatti hoti. Itthiyamicceva ki½? Kum±r²ratana½, samaº²paduma½. Bh±sitapum±ti ki½? Gaªg±nad², taºh±nad², pathav²dh±tu. “Nand±pokkharaº², nand±dev²”ti-±d²su pana saññ±saddatt± na hoti. Tath± puratthimo ca so k±yo c±ti puratthimak±yo, ettha ca k±yekadeso k±yasaddo. Eva½ pacchimak±yo, heµµhimak±yo, uparimak±yo, sabbak±yo, pur±ºavih±ro, nav±v±so, kataranik±yo, katamanik±yo, hetuppaccayo, abahula½ bahula½ katanti bahul²kata½, j²vitappadh±na½ navaka½ j²vitanavaka½ icc±di. Visesanuttarapade jinavacan±nuparodhato ther±cariyapaº¹it±di visesana½ parañca bhavati. Yath±– s±riputto ca so thero c±ti s±riputtatthero. Eva½ mah±moggall±natthero, mah±kassapatthero, buddhaghos±cariyo, dhammap±l±cariyo, ±cariyaguttiloti v±, mahosadho ca so paº¹ito c±ti mahosadhapaº¹ito. Eva½ vidhurapaº¹ito, vatthuviseso. Visesanobhayapado yath±– s²tañca ta½ uºhañc±ti s²tuºha½, siniddho ca so uºho c±ti siniddhuºho, m±so. Khañjo ca so khujjo c±ti khañjakhujjo. Eva½ andhabadhiro, kat±kata½, chidd±vachidda½, ucc±vaca½, chinnabhinna½, sittasammaµµha½, gatapacc±gata½. Upam±nuttarapade abhidh±n±nurodhato upam±nabh³ta½ visesana½ para½ bhavati. Yath±– s²ho viya s²ho, muni ca so s²ho c±ti munis²ho. Eva½ munivasabho, munipuªgavo, buddhan±go, buddh±dicco, ra½si viya ra½si, saddhammo ca so ra½si c±ti saddhammara½si. Eva½ vinayas±garo, puº¹ar²kamiva puº¹ar²ko, samaºo ca so puº¹ar²ko c±ti samaºapuº¹ar²ko, samaºapadumo. Cando viya cando, mukhañca ta½ cando c±ti mukhacando. Eva½ mukhapaduma½ icc±di. Sambh±van±pubbapado yath±– dhammo iti buddhi dhammabuddhi. Eva½ dhammasaññ±, dhammasaªkh±to, dhammasammato, p±ºasaññit±, asubhasaññ±, aniccasaññ±, anattasaññ±, dh±tusaññ±, dh²tusaññ±, attasaññ±, atthisaññ±, attadiµµhi icc±di. Avadh±raºapubbapado yath±– guºo eva dhana½ guºadhana½. Eva½ saddh±dhana½, s²ladhana½, paññ±dhana½, cakkhu eva indriya½ cakkhundriya½. Eva½ cakkh±yatana½, cakkhudh±tu, cakkhudv±ra½, r³p±rammaºamicc±di. Nanip±tapubbapado yath±– na br±hmaºoti atthe kammadh±rayasam±se, vibhattilop±dimhi ca kate– “Ubhe tappuris±”ti tappurisasaññ±. 344. Atta½ nassa tappurise. Nassa nip±tapadassa tappurise uttarapade pare sabbasseva atta½ hoti. Tappurisekadesatt± tappuriso, abr±hmaºo.
Na nisedho sato yutto,
des±diniyama½ vin±;
asato c±phalo tasm±,
kathamabr±hmaºoti ce?
Nisedhatth±nuv±dena, paµisedhavidhi kvaci;
parassa micch±ñ±ºatt±-khy±pan±yopapajjate.
Duvidho cassattho pasajjappaµisedhapariyud±savasena. Tattha yo “as³riyapass± r±jad±r±”ti-±d²su viya uttarapadatthassa sabbath± abh±va½ d²peti, so pasajjappaµisedhav±c² n±ma. Yo pana “abr±hmaºa amanuss±”ti-±d²su viya uttarapadattha½ pariyud±sitv± ta½sadise vatthumhi k±riya½ paµip±dayati, so pariyud±sav±c² n±ma. Vuttañca
“Pasajjappaµisedhassa, lakkhaºa½ vatthunatthit±;
vatthuto aññatra vutti, pariyud±salakkhaºan”ti.
Nanveva½ santepi “abr±hmaºo”ti-±d²su kathamuttarapadatthappadh±nat± siy±ti? Vuccate– br±hmaº±disadd±na½ br±hmaº±di-atthasseva ta½sadis±di-atthass±pi v±cakatt±, br±hmaº±disadd± hi keval±br±hmaº±di-atthesveva p±kaµ±, bh³saddo viyasatt±ya½, yad± te pana aññena sadis±div±cakena naiti nip±tena yujjanti, tad± ta½sadisatadaññatabbiruddhatadabh±vesupi vattanti, bh³saddo viya anvabhiy±diyoge anubhavana-abhibhavan±d²su, tasm± uttarapadatthajotakoyevettha naiti nip±toti na doso, tena abr±hmaºoti br±hmaºasadisoti vutta½ hoti. Eva½ amanusso, assamaºo. Aññatthe– na by±kat± aby±kat±, asa½kiliµµh±, apariy±pann±. Viruddhatthe– na kusal± akusal±, kusalapaµipakkh±ti attho. Eva½ alobho, amitto. Pasajjappaµisedhe– na katv± akatv±, ak±tuna puñña½ akaronto. “Nassa, tappurise”ti ca vattate. 345. Sare ana. Naiccetassa padassa tappurise uttarapade ana hoti sare pare. Na asso anasso, na ariyo anariyo. Eva½ anissaro, aniµµho, anupav±do, na ±d±ya an±d±ya, anoloketv± icc±di. Kupubbapado yath±– kucchitamannanti niccasam±satt± aññapadena viggaho, kammadh±rayasam±se kate– “Tappurise, sare”ti ca vattate. 346. Kadada kussa. Kuiccetassa nip±tassa tappurise uttarapade kada hoti sare pare. Kadanna½. Eva½ kadasana½. Sareti ki½? Kud±r±, kuputt±, kud±s±, kudiµµhi. “Kuss±”ti vattate. 347. K±ppatthesu ca. Kuiccetassa appatthe vattam±nassa k± hoti tappurise uttarapade pare. Bahuvacanucc±raºato kucchitatthe ca kvaci tappurise. Appaka½ lavaºa½ k±lavaºa½. Eva½ k±puppha½, kucchito puriso k±puriso, kupuriso v±. P±dipubbapado ca niccasam±sova, padh±na½ vacana½ p±vacana½, bhusa½ vaddha½ pavaddha½, sar²ra½, sama½, samm± v± ±dh±na½ sam±dh±na½, vividh± mati vimati, vividho kappo vikappo, visiµµho v± kappo vikappo, adhiko devo atidevo. Eva½ adhidevo, adhis²la½, sundaro gandho sugandho, kucchito gandho duggandho, sobhana½ kata½ sukata½, asobhana½ kata½ dukkaµa½ icc±di. Ye idha avihitalakkhaº± n±manip±topasagg±, tesa½ “n±m±na½ sam±so”ti yogavibh±gena sam±so daµµhabbo. Yath±– apunageyy± g±th±, acandamullokik±ni mukh±ni, assaddhabhoj², alavaºabhoj²ti-±d²su ayuttatthatt± n±ññena sam±so. Tath± diµµho pubbanti diµµhapubbo tath±gata½. Eva½ sutapubbo dhamma½, gatapubbo magga½, kammani diµµh± pubbanti diµµhapubb± dev± tena. Eva½ sutapubb± dhamm±, gatapubb± dis±, pah±ro, par±bhavo, vih±ro, ±h±ro, upah±ro icc±di.
Kammadh±rayasam±so.