Cak±rantadh±tu

Id±ni cavaggantadh±tur³p±ni vuccante–
Suca soke. Socati. Soko, socan±, soca½, socanto, socant², socanta½ kula½, socitv±.
Kuca sadde t±re. T±rasaddo accuccasaddo. Kocati. Uccasadda½ karot²ti attho.
Kuñca koµilla’pp²bh±vesu. Kuñcati. Kuñcik±, kuñcitakeso. Kuñcitv±.
Luñca apanayane. Luñcati. Luñcako, luñcitu½, luñcitv±.
Añcu gatip³jan±su. Magga½ añcati. Buddha½ añcati. Uddha½ anuggantv± tiriya½ añcitoti tiracch±no. Kaµukañcukat±.
Vañcu cañcu tañcu gatiya½. Vañcati. Cañcati. Tañcati. Mañcati. Santi p±d± avañcan±. Avañcan±ti vañcitu½ gantu½ asamatth±.
Gucu gaºecu theyyakaraºe. Thenana½ theyya½, corik±. Tassa kriy± theyyakaraºa½. Gocati. Gaºecati.
Acca p³j±ya½ accati. Brahm±surasuraccito.
Tacca hi½s±ya½. Taccati.
Cacca jacca paribh±sanavajjanesu. Caccati. Jaccati.
Kuca sa½paccanakoµillapaµikkamavilekhanesu. Kucati, saªkucati. Saªkoco.
Taca sa½varaºe. Sa½varaºa½ rakkhaºa½. Tacati. Taco.
Dica thutiya½. Dicati.
Kuca saªkocane. Kocati, saªkocati. Saªkoco.
By±ca by±jikaraºe. By±jikaraºa½ by±jikriy±. By±cati.
Vaca viyattiya½ v±c±ya½. Viyattassa es± viyatti, tissa½ viyattiya½ v±c±ya½, viyatt±ya½ v±c±yanti adhipp±yo. Viyattassa hi vadato puggalassa vasena v±c± viyatt± n±ma vuccati. Yath± pana kucchisaddatiracch±nagat±disaddo “abyattasaddo”ti vuccati, na eva½ vacanasaªkh±to saddo “abyattasaddo”ti vuccati viññ±tatthatt±. “Vatti, vacati, vacanti. Vacasi” icc±d²ni suddhakattupad±ni. “V±ceti, v±centi” icc±d²ni hetukattupad±ni. “Atth±bhisamay± dh²ro, paº¹itoti pavuccati. Vuccanti. Santo sappuris± loke, devadhamm±ti vuccare” icc±d²ni kammapad±ni. Gar³ pana vak±rassa uk±r±desavasena “utta½ uccate uccante”ti-±d²ni icchanti, t±ni s±sane appasiddh±ni, sakkaµabh±s±nulom±ni. S±sanasmiñhi rak±r±gamavisaye nipubbasseva vacassa vassa uk±r±deso siddho “nirutti, nirutta½, neruttan”ti. Vacana½, v±c±, vaco, vac², vutta½, pavutta½, vuccam±na½, adhivacana½, vattabba½, vacan²ya½, im±ni n±mikapad±ni. Vattu½, vattave, vatv±, vatv±na, im±ni tumant±d²ni “parassabh±s±”ti saddasatthavid³ vadanti.
Tattha vatt²ti vadati. ¾khy±tapadañheta½. Atthasa½vaººakehipi “vatti et±y±ti v±c±”ti nibbacanamud±haµa½. Saddasatthe ca t±disa½ ±khy±tapada½ diµµha½. Ettha paneke vadanti “vacati, vacant²ti-±d²ni kriy±padar³p±ni buddhavacane aµµhakath±µ²k±su satthesu ca an±gatatt± cha¹¹etabb±n²”ti. Tanna, yasm± s±sane “avaca, avaci½s³”ti suddhakattupad±ni ca “v±ceti, v±cent²”ti-±d²ni hetukattupad±ni ca dissanti, tasm± buddhavacan±d²su an±gat±nipi “vacati, vacant²”ti-±d²ni r³p±ni gahetabb±ni. Vaceyya, vuccatu, vucceyya. Sesa½ sabba½ sabbattha vitth±rato gahetabba½.
Parokkh±r³p±ni vad±ma– vaca, vacu. Vace, vacittha. Vaca½, vacimha. Vacittha, vacire. Vacittho, vacivho. Vaci½, vacimhe.
Hiyyattan²r³p±ni vad±ma– avac±, avac³. Avaco, avacuttha. Avoca½, avacumha. Avacuttha, avacutthu½. Avacase, avacuvha½. Avaci½, avacamhase.
Ajjatan²r³p±ni vad±ma– avaci, avocu½, avaci½su. Avoco, avocuttha. Avoci½, avocumha. Avoc±, avocu. Avacase, avociva½. Avoca½, avocimhe.
Bhavissant²r³p±ni vad±ma– vakkhati, vakkhanti. Vakkhasi, vakkhatha. Vakkh±mi, vakkh±ma. Vakkhate, vakkhante. Vakkhase, vakkhavhe. Vakkhassa½ vakkhamhe.
Imesa½ pana pad±na½ “kathessati, kathessant²”ti-±din± attho vattabbo. Vakkha roseti dh±tussa ca “vakkhati, vakkhanti. Vakkhas²”ti-±d²ni vatv± avas±ne uttamapurisekavacanaµµh±ne “vakkhem²”ti vattabba½. Attho panimesa½ “rosati, rosant²”ti-±din± vattabbo. Aya½ vacavakkhadh±t³na½ bhavissant²vattam±n±vasena r³pasa½sandan±nayo. Apar±nipi vacadh±tussa bhavissant² sahit±ni r³p±ni bhavanti– vakkhissati, vakkhissanti. Vakkhissasi, vakkhissatha. Vakkhiss±mi, vakkhiss±ma. Vakkhissate, vakkhissante. Vakkhissase, vakkhissavhe. Vakkhissa½, vakkhiss±mhe.
Atr±ya½ p±¼i–
“Abh²takappe carita½, µhapayitv± bhav±bhave;
imamhi kappe carita½, pavakkhissa½ suºohi me”ti.
Gadratapañhepi “r±j± tumhehi saddhi½ paµisanth±ra½ katv± gahapati patir³pa½ ±sana½ ñatv± nis²dath±ti vakkhissat²”ti evam±di-aµµhakath±p±µho dissati, tasm±yeva edis² padam±l± racit±. Vakkha roseti dh±tussapi bhavissant²sahit±ni r³p±ni “vakkhissati, vakkhissant²”ti-±d²ni bhavanti. Attho panimesa½ “rosissati, rosissant²”ti-±din± vattabbo. Aya½ vacavakkhadh±t³na½ bhavissant²vaseneva r³pasa½sandan±nayo.
Avaciss±, vaciss±, avacissa½su, vacissa½su. Sesa½ sabba½ neyya½. Idha pana vuttasaddassa atthuddh±ra½ vattabbampi avatv± upariyeva kathess±ma ito ativiya vattabbaµµh±natt±.
Cu cavane. Cavati. K±rite “c±vet²”ti r³pa½. Devak±y± cuto. Cuta½ paduma½. Cavitu½, cavitv±.
Loca dassane. Locati. Locana½.
Seca secane. Secati.
Saca viyattiya½ v±c±ya½. Sacati.
Kaca bandhane. Kacati.
Maca muci kakkane. Kakkana½ sar²re ubbaµµana½. Macati. Muñcati. Maci dh±raºucch±yap³janesu. Dh±raºa½ ucch±yo p³jananti tayo atth±. Tattha ucch±yo malaharaºa½. Mañcati. Mañco, mañcana½. Mañcati puggala½ dh±ret²ti mañco.
Paca byattikaraºe. Pacati. P±ko, parip±ko, vip±ko, pakka½ phala½.
Thuca pas±de. Thocati.
Vaca vaci dittiya½. Vacati. Vañcati.
Ruca dittiya½ rocane ca. Ditti sobh±. Rocana½ ruci. Rocati. Verocano. Samaºassa rocate sacca½. Tassa te saggak±massa, ekattamuparocita½. Ayañca div±digaºe ruci-attha½ gahetv± “ruccat²”ti r³pa½ janeti. Tena “gamana½ mayha ruccat²”ti p±¼i dissati. Cur±digaºe pana ruci-attha½ gahetv± “roceti rocayat²”ti r³p±ni janeti. Tena “ki½ nu j±ti½ na roces²”ti-±dik± p±¼iyo dissanti. Tegaºikoya½ dh±tu.
Paca sa½p±ke. Pacati, pacanti. Saddasatthavid³ pana “attanobh±s±”ti vadanti.
Añca byayagatiya½. Byayagati vin±sagati. Añcati.
Y±ca y±can±ya½. Br±hmaºo n±ga½ maºi½ y±cati. N±go maºi½ y±cito br±hmaºena. Te ta½ asse ay±cisu½. So ta½ rathamay±catha. Devadatta½ ±y±cati. Eva½ suddhakattari r³p±ni bhavanti. Br±hmaºo br±hmaºena n±ga½ maºi½ y±ceti, y±cayati, y±c±peti, y±c±payati. Eva½ hetukattari. R±j± br±hmaºena dhana½ y±ciyati, y±cayiyati, y±c±piyati, y±c±payiyati. Eva½ kammani. Y±ca½, y±canto, y±cant², y±canta½ kula½. Y±cam±no, y±cam±n±, y±cam±na½ kula½. Y±cako, y±can±, y±citabba½, y±citu½, y±citv±na, y±cituna, y±ciya, y±ciy±na. Eva½ n±mikapad±ni tumant±d²ni ca bhavanti.
Paca p±ke. Odana½ pacati. “Ubhayatobh±s±”ti saddasatthavid³ vadanti. Yath± pana s±sane “paº¹itoti pavuccat²”ti vacadh±tussa kammani r³pa½ pasiddha½, na tath± pacadh±tussa. Eva½ santepi gar³ “tay± paccate odano”ti tassa kammani r³pa½ vadanti. S±sane pana avisesato “paccate”ti v± “paccat²”ti v± vuttassapi padassa akammakoyeva div±digaºiko payogo icchitabbo “devadatto niraye paccati. Y±va p±pa½ na paccat²”ti-±didassanato. Kecettha vadeyyu½ “sayameva p²yate p±n²yanti-±di viya bh³v±digaºapakkhiko kammakattuppayogo esa, tasm± ‘sayamev±’ti pada½ ajjh±haritv± ‘sayameva devadatto paccat²’ti-±din± attho vattabbo”ti tanna, “sayameva p²yate p±n²yan”ti ettha hi p±n²ya½ manuss± pivanti, na p±n²ya½ p±n²ya½ pivati. Manusseheva ta½ p²yate, na saya½. Eva½ parassa p±nakriya½ paµicca kammabh³tampi ta½ sukarap±nakriy±vasena sukaratt± attan±va sijjhanta½ viya hot²ti “sayameva p²yate p±n²yan”ti r³¼hiy± payogo kato.
“Sayameva kaµo kariyate”ti etth±pi kaµa½ manuss± karonti, na kaµa½ kaµo karoti. Manusseheva kaµo kariyate, na saya½. Eva½ parassa karaºakriya½ paµicca kammabh³topi so sukaraºa kriy±vasena sukaratt± attan±va sijjhanto viya hot²ti “sayameva kaµo kariyate”ti r³¼hiy± payogo kato.
Ettha yath± saya½saddo p±n²ya½ p±n²yeneva p²yate, na amhehi. Kaµo kaµeneva kariyate, na amheh²ti sakammakavisayatt± payog±na½ aññassa kriy±paµisedhanasaªkh±ta½ atthavisesa½ vadati, na tath± “devadatto niraye paccati, kamma½ paccat²”ti-±d²su tumhehi ajjh±harito saya½saddo atthavisesa½ vadati akammakavisayatt± etesa½ payog±na½. Eva½ “devadatto”ti-±dikassa paccattavacanassa akammakakattuv±cakatt± kammarahitasuddhakattuv±cakatt± ca “paccat²”ti ida½ div±digaºikar³panti daµµhabba½. Pacadh±tu saddasatthe div±digaºa vutto natth²ti ce? Natthi v± atthi v±, kimettha saddasattha½ karissati, p±¼i eva pam±ºa½, tasm± maya½ lokavoh±rakusalassa bhagavato p±¼inayaññeva gahetv± ima½ pacadh±tu½ div±digaºepi pakkhipiss±ma. Tath± hi dhammap±l±cariya anuruddh±cariy±d²hi abhisaªkhat± div±digaºikappayog± dissanti–-
ѱºayuttavara½ tattha, datv± sandhi½ tihetuka½;
pacch± paccati p±k±na½, pavatte aµµhake duve.
Asaªkh±ra½ sasaªkh±ra-vip±k±ni ca paccati

Iccevam±dayo. Ettha pana tesa½ idameva p±¼iy± na sameti. Ye cur±digaºamhi sakammakabh±vena bh³v±digaºe ca akammakabh±vena pavattassa bh³dh±tusseva bh³v±digaºe pavattassa sakamakassapi sato div±digaºa½ patv± akammakabh³tassa pacadh±tussa sakammakattamicchanti. Etañhi s±µµhakathe tepiµake buddhavacane kuto labbh±, tasm± bhagavato p±vacane sot³na½ sa½sayasamuggh±µattha½ ettha ima½ n²ti½ paµµhapema–

Vin±pi upasaggena, gaºan±nattayogato;
sakamm±kammak± honti, dh±t³ pacabhid±dayo.
Puriso odana½ pacati. Sa bh³tapacani½ paci. Odano paccati. Kamma½ paccati. V²his²sa½ paccati. Rukkhaphal±ni paccanti. N±go p±k±ra½ bhindati. Ta¼±kap±¼i bhijjati. Bhijjanadhamma½ bhijjati. Ettha ca saya½sadda½ ajjh±haritv± “sayameva odano paccat²”ti-±din± vuttepi “puriso sayameva p±ºa½ hanati. Bhagav± sayameva ñeyyadhamma½ abujjh²”ti payogesu parassa ±ºattisambh³tahananakriy±paµisedhamiva paropadesasambh³tabujjhanakriy±paµisedhanamiva ca aññassa kriy±paµisedhanavasena vuttatt± yo saya½saddavasena kammakattubh±vaparikappo, ta½ na pam±ºa½. Saya½saddo hi suddhakattu-atthepi dissati, na kevala½ “sayameva p²yate p±n²yan”ti-±d²su kammattheyeva, tasm± s±san±nur³pena attho gahetabbo nayaññ³hi.
Vin±pi upasaggena, vin±pi ca gaºantara½;
sakamm±kammak± honti, atthato divu±dayo.
K±maguºehi dibbati. Pacc±mitte dibbati. Aññ±nipi yojetabb±ni.
Gaºantarañcopasagga½, vin±pi atthan±nata½;
payogato sakamm± ca, akamm± ca gam±dayo.
Puriso magga½ gacchati. Gambh²resupi atthesu ñ±ºa½ gacchati. Dhamma½ carati. Tattha tattha carati.
Gaºantarañcopasagga½, payogañcatthan±nata½;
vin±pi tividh± honti, dis±d² r³pabhedato.
P±s±da½ passati, p±s±da½ dakkhati p±s±do dissati. Aññ±nipi yojetabb±ni.
Sabh±vato sakamm± tu, rudadh±t±dayo mat±;
sabh±vato akamm± ca, nandadh±t±dayo mat±.
Mata½ v± amma rodanti, idha nandati pecca nandati.
Upasaggavaseneke, sakamm±pi akammak±;
sambhavanti tathekacce, akamm±pi sakammak±.
Ekacce tupasaggehi, sakamm± ca sakammak±;
akammak± akamm± ca, esatthopettha d²pito.
Puriso g±m± niggacchati, dhana½ adhigacchati, puriso p±ºa½ abhibhavati, himavat± pabhavanti mah±nadiyo. Aññ±nipi payog±ni yojetabb±ni.
Tattha yadi s±sane pacadh±tussa kammani r³pa½ siy±, “purisena kamma½ kariyat²”ti payogo viya “purisena odano paciyat²”ti payogo icchitabbo. Ye pana gar³ “tay± paccate odano”ti-±d²ni icchanti, te saddasatthanaya½ niss±ya vadanti maññe. Eva½ santepi upaparikkhitv± yutt±ni ce, gahetabb±ni. K±rite “puriso purisena purisa½ v± odana½ p±ceti, p±cayati, p±c±peti, p±c±payati. Purisena puriso odana½ p±ciyati, p±cayiyati, p±c±piyati, p±c±payiyat²”ti r³p±ni bhavanti. “Yath± daº¹ena gop±lo, g±va½ p±ceti gocaran”ti-±d²su aññopi attho daµµhabbo.
Paca½, pacanto, pacant², pacam±no, pacam±n±. P±tabba½, pacita½, pacitabba½, pacan²ya½, pacitu½, pacitv±. Ettha ca “imassa ma½sañca p±tabban”ti payogo ud±haraºa½. “Pacati, pacanti. Pacas²”ti-±di padakkamo subodho.
Sica gharaºe. Secati, seko, “ubhatobh±s±”ti vadanti.

Im±ni cak±rantadh±tur³p±ni.