Id±ni gosaddassa itthiliªgabh±vas±dhak±ni suttapad±ni lokikappayog±ni ca kathay±ma– “seyyath±pi bhikkhave vass±na½ pacchime m±se saradasamaye kiµµhasamb±dhe gop±lako g±vo rakkheyya, t± g±vo tato tato daº¹ena ±koµeyya.
Annad± balad± cet±, vaººad± sukhad± ca t±;
etamattha½ vasa½ ñatv±, n±ssu g±vo hani½su te.
Sabb± g±vo sam±harati. Gamissanti bhante g±vo vacchagiddhiniyo”ti im±ni suttapad±ni. “Gosu duyham±n±su gato”ti-±d²ni pana lokikappayog±ni. Iti gosaddassa itthiliªgabh±vopi pulliªgabh±vo viya s±rato paccetabbo.
Tatra “go, g±v², g±vo, g±v², gavo”ti-±d²ni kiñc±pi itthiliªgabh±vena vutt±ni, tath±pi yath±payoga½ “paj± devat±”tipad±ni viya itthipurisav±cak±neva bhavanti, tasm± itthiliªgavasena “s± go”ti v± “t± g±vo”ti v± vutte itthipumabh³t± sabbepi goº± gahit±ti veditabb±. Na hi ²dise µh±ne ekantato liªga½ padh±na½, atthoyeva padh±no. “Vajeg±vo duhant²”ti vutte kiñc±pi “g±vo”ti aya½ saddo pumepi vattati, tath±pi duhanakriy±ya pume asambhavato atthavasena itthiyo ñ±yante. “G±v² duhant²”ti vutte pana liªgavasena atthavasena ca vacanato ko sa½sayam±pajjissati viññ³. “T± g±vo carant²”ti vutte itthiliªgavasena vacanato kad±ci kassaci sa½sayo siy± “nanu itthiyo”ti, pulliªgavasena pana “te g±vo carant²”ti vutte sa½sayo natthi, itthiyo ca pum±no ca ñ±yante pulliªgabahuvacanena katthaci itthipumassa gahitatt±. “Athettha s²h± byaggh± c±”ti-±d²su viya “g±v² carat²”ti ca “g±vi½ passat²”ti ca vutte itth² viññ±yate g±v²saddena itthiy± gahetabbatt± Lokikappayogesu hi s±sanikappayogesu ca g±v²saddena itth² gayhati. Ekacca½ pana s±sanikappayoga½ sandh±ya “g±v²”ti, “g±vin”ti ca “itthipurisas±dh±raºavacanamavocumha. Tath± hi “seyyath±pi bhikkhave dakkho gogh±tako v± gogh±takantev±s² v± g±vi½ vadhitv± catumah±pathe bilaso vibhajitv± nisinno ass±”ti p±¼i dissati. Aµµhakath±su ca “g±vo”ti itthipumas±dh±raºa½ saddaracana½ katv± puna tadeva itthipuma½ sandh±ya “dv±ra½ patta½ patta½ g±vin”ti racit± saddaracan± dissati. Ettha hi goj±tiya½ µhit± itth²pi pum±pi “g±v²”ti saªkha½ gacchati. Visesato pana “g±v²”ti ida½ itthiy± adhivacana½. Tath± hi tattha tattha p±¼ippades±d²su “acirapakkantassa bhagavato b±hiya½ d±ruc²riya½ g±v² taruºavacch± adhipatitv± j²vit± voropes²”ti, “g±vu½ v± te demi, g±vi½ v± te dem²”ti ca “tiºas²ho kapotavaººag±v²sadiso”ti ca payogadassanato itth² kathiyat²ti vattabba½. Gosaddena pana “goduhana½. Gadduhana½. Gokh²ra½ godhano gor³p±ni c±”ti dassanato itth²pi pum±pi kathiyat²ti vattabba½. Id±ni ok±rantassa itthiliªgassa gosaddassa padam±l±ya½ p±¼inay±dinissito atthayuttinayo vuccate viññ³na½ kosallajananattha½– S± go gacchati, s± g±v² gacchati, t± g±vo, g±v², gavo gacchanti. Ta½ g±va½, g±vi½, gava½ passati, t± g±vo, g±v², gavo passati. T±hi gohi, gobhi kata½. T±sa½ gava½, gunna½, gona½ deti. T±hi gohi, gobhi apeti. T±sa½ gava½ gunna½, gona½ siªg±ni. T±su gosu patiµµhita½. Bhoti go tva½ tiµµha, bhotiyo g±vo g±v², gav± tumhe tiµµhatha. Aparopi vuccate– S± go nadi½ tarant² gacchati, s± g±v² nadi½ tarant² gacchati, t± g±vo, g±v², gavo nadi½ tarant²yo gacchanti. Ta½ g±va½, g±vi½, gava½ nadi½ taranti½ passati, t± g±vo, g±v², gavo nadi½ tarantiyo passati. T±hi gohi, gobhi nadi½ tarant²hi kata½. T±sa½ gava½, gunna½, gona½ nadi½ tarant²na½ deti. T±hi gohi, gobhi nadi½ tarant²hi apeti. T±sa½ gava½, gunna½, gona½ nadi½ tarant²na½ santaka½. T±su gosu nadi½ tarant²su patiµµhitanti. Tatra y± s± “go, g±v², g±vo, g±v², gavo”ti-±din± ok±rantassitthiliªgassa gosaddassa padam±l± µhapit±, s± “go, g±vo gavo”ti-±din± vuttassa ok±rantapulliªgassa gosaddassa padam±l±to savises± paccattopayog±lapanaµµh±ne catunna½ kaññ±sadd±na½ viya g±v²sadd±na½ vuttatt±. Yasm± pan±ya½ viseso, tasm± imassa ok±rantitthiliªgassa gosaddassa aññesamitthiliªg±na½ viya avisad±k±ravoh±rat± sallakkhetabb±, na pulliªg±na½ viya visad±k±ravoh±rat±, n±pi napu½sakaliªg±na½ viya ubhayamutt±k±ravoh±rat± sallakkhetabb±. Ettha nicchayakaraº² g±th± vuccati–
Duvinna½ dh±tusadd±na½, yath± dissati n±nat±;
gosadd±na½ tath± dvinna½, icchitabb±va n±nat±.
Tath± hi pumitthiliªgavasena dvinna½ dh±tusadd±na½ viseso dissati. Ta½ yath±? Dh±tu dh±t³, dh±tavo. Dh±tu½, dh±t³, dh±tavo. Dh±tun±, dh±t³hi, dh±t³bhi. Dh±tussa, dh±t³na½. Dh±tusm±, dh±tumh±, dh±t³hi, dh±t³bhi. Dh±tussa, dh±t³na½. Dh±tusmi½, dh±tumhi, dh±t³su. Aya½ pulliªgaviseso. Dh±tu, dh±t³, dh±tuyo. Dh±tu½, dh±t³, dh±tuyo. Dh±tuy±, dh±t³hi, dh±t³bhi. Dh±tuy±, dh±t³na½. Dh±tuy±, dh±t³hi, dh±t³bhi. Dh±tuy±, dh±t³na½. Dh±tuy±, dh±tuya½, dh±t³su. Aya½ itthiliªgassa viseso. Yath± ca dvinna½ dh±tusadd±na½ viseso paññ±yati, tath± dvinnampi gosadd±na½ viseso paññ±yateva. Yath± ca punnapu½sakaliªg±na½ dvinna½ ±yusadd±na½ “±yu, ±y³, ±yavo”ti-±din±, “±yu, ±y³, ±y³n²”ti-±din± ca viseso paññ±yati, yath± dvinnampi gosadd±na½ viseso paññ±yateva. Tath± hi visad±k±ravoh±ro pulliªga½, avisad±k±ravoh±ro itthiliªga½, ubhayamutt±k±ravoh±ro napu½sakaliªga½. Id±ni imamevattha½ p±kaµatara½ katv± saªkhepato kathay±ma– purisoti visad±k±ravoh±ro, kaññ±ti avisad±k±ravoh±ro, r³panti ubhayamutt±k±ravoh±ro. Puriso tiµµhati, kaññ± tiµµhati, kaññ± tiµµhanti, kaññ± passati, bhotiyo kaññ± tiµµhatha, etthekapadamasama½, catt±ri sam±ni. Puris± tiµµhanti, puris± nissaµa½, bhavanto puris± gacchatha. Kaññ±yo tiµµhanti, kaññ±yo passati, bhotiyo kaññ±yo gacchatha, t²ºi t²ºi sam±ni. Purisa½ passati, kañña½ passati, dve asam±ni. Purise passati, purise patiµµhita½, dve sam±ni. Tena purisena kata½, t±ya kaññ±ya kata½, t±ya kaññ±ya deti, t±ya kaññ±ya apeti, t±ya kaññ±ya santaka½, t±ya kaññ±ya patiµµhita½, ekamasama½, pañca sam±ni. Eva½ pulliªgassa visad±k±ravoh±rat± dissati, itthiliªgassa avisad±k±ravoh±rat± dissati. Napu½sakaliªgassa pana “r³pa½, r³p±ni, r³p±. R³pa½, r³p±ni, r³pe. Bho r³pa, bhavanto r³p±ni, r³p±”ti eva½ t²su paccattopayog±lapanaµµh±nesu sanik±r±ya vises±ya r³pam±l±ya vasena ubhayamutt±k±ravoh±rat± dissati, pumitthiliªg±na½ t²su µh±nesu sanik±r±ni r³p±ni sabbad± na santi, iti visad±k±ravoh±ro pulliªga½, avisad±k±ravoh±ro itthiliªga½, ubhayamutt±k±ravoh±ro napu½sakaliªganti veditabba½. Aya½ nayo “saddh± sati hir², y± itth² saddh± pasann±, te manuss± saddh± pasann±, pah³ta½ saddha½ paµiyatta½, saddha½ kulan”ti-±d²su sam±nasutikasaddesupi padam±l±vasena labbhateva. Y± ca pana itthiliªgassa avisad±k±ravoh±rat± vutt±, s± ekaccesupi saªkhy±saddesu labbhati. Tath± hi v²sati-±dayo navutipariyant± sadd± ekavacanant± itthiliªg±ti vutt±, ettha “v²satiy±”ti pañcakkhattu½ vattabba½, tath± “ti½s±y±”ti-±d²na½ “navutiy±”ti padapariyant±na½, eva½ v²sati±d²na½ kaññ±saddasseva avisad±k±ravoh±rat± labbhat²ti avagantabba½. Yadi eva½ ticatusaddesu kathanti? Ticatusadd± pana yasm± “tayo tisso t²ºi, catt±ro caturo catasso catt±r²”ti attano attano r³p±ni abhidheyyaliªg±nugabhatt± yath±sakaliªgavasena “puris± kaññ±yo citt±n²”ti-±d²hi visad±visadobhayarahit±k±ravoh±rasaªkh±tehi saddehi yoga½ gacchanti, tasm± paccekaliªgavasena visad±visadobhayarahit±k±ravoh±r±ti vattumarahanti. Sabban±mesupi aya½ tividho ±k±ro labbhati r³pavisesayogato. Katha½? Punnapu½sakavisaye “tassa kassa” icc±d²ni sabb±ni sabban±mikar³p±ni catutth²chaµµhiyant±ni bhavanti, itthiliªgavisaye “tass± kass±” icc±d²ni sabban±mikar³p±ni tatiy±catutth²pañcam²chaµµh²sattamiyant±ni bhavanti, tasm± sabban±mattepi itthiliªgassa avisad±k±ravoh±rat± ekantato sampaµicchitabb±. Ettha pana sulabh±ni catutth²chaµµh²r³p±ni an±haritv± sudullabhabh±vena tatiy±pañcam²sattam²r³p±ni s±sanato ±haritv± dassess±ma bhagavato p±vacane nikkaªkhabh±vena sot³na½ paramasaºhasukhumañ±º±dhigamattha½. Ta½ yath±? “¾yasm± ud±y² yena s± kum±rik± tenupasaªkami, upasaªkamitv± tass± kum±rik±ya saddhi½ eko ek±ya raho paµicchanne ±sane ala½kamman²ye nisajja½ kappes²”ti. Ettha “tass±”ti tatiy±ya r³pa½, “tass±”ti tatiy±ya r³pe diµµheyeva “sabbass± katariss±”ti-±d²ni tatiy±r³p±ni p±¼iya½ an±gat±nipidiµµh±niyeva n±ma tesa½ aññamaññasam±nagatikatt±, diµµhena ca adiµµhassapi yuttassa gahetabbatt±. “Kass±ha½ kena h±y±m²”ti ettha “kass±”ti pañcamiy± r³pa½, “kass±”ti pañcamiy± r³pe diµµheyeva “sabbass± katariss±”ti-±d²ni pañcamiy± r³p±ni p±¼iya½ an±gat±nipi diµµh±niyeva n±ma. “Aññataro bhikkhu ves±liya½ mah±vane makkaµi½ ±misena upal±petv± tass± methuna½ dhamma½ paµisevati. Aññataro bhikkhu aññatariss± itthiy± paµibaddhacitto hot²”ti ca ettha “tass± aññatariss±”ti ca sattamiy± r³pa½, tasmi½ diµµheyeva “sabbass± katariss±”ti-±d²ni sattamiy± r³p±ni p±¼iya½ an±gat±nipi diµµh±niyeva n±m±ti. Nanu ca bho “tass± kum±rik±ya saddhin”ti ettha “tass±”ti ida½ vibhattivipall±sena vutta½, “t±y±”ti hissa attho, tath± “kass±ha½ kena h±y±m²”ti idampi vibhattivipall±sena vutta½. “K±y±”ti hissa attho. “Aññatariss± itthiy± paµibaddhacitto”ti etth±pi “aññatariss±”ti ida½ vibhattivipall±sena vutta½. “Aññatarissan”ti hissa atthoti? Tanna, ²disesu cuººiyapadavisayesu vibhattivipall±sassa anicchitabbatt±. Nanu ca bho cuººiyapadavisayepi “saªghe gotami deh²”ti-±d²su “saªghass±”ti vibhattivipall±sattha½ vadanti gar³ti? Sacca½, tath±pi t±disesu µh±nesu dve adhipp±y± bhavanti ±dh±rapaµigg±hakabh±vena bhummasampad±n±namicchitabbatt±. Tath± hi “saªghassa deth±”ti vattuk±massa sato “saªghe deth±”ti vacana½ na virujjhati, yujjatiyeva. Tath± “saªghe deth±”ti vattuk±massapi sato “saªghassa deth±”ti vacanampi na virujjhati, yujjatiyeva, yath± pana al±bu l±busaddesu visu½ visu½ vijjam±nesupi “l±b³ni s²danti sil± plavant²”ti ettha chand±nurakkhaºattha½ ak±ralopo hot²ti akkharalopo buddhiy± kariyati. Tath± “saªghe gotami deh²”ti-±d²supi buddhiy± vibhattivipall±sassa parikappana½ katv± “saªghass±”ti vipall±satthamicchanti ±cariy±. Tasm± “saªghe gotami dehi. Vessantare vara½ datv±”ti-±d²su vibhattivipall±so yutto “tass± kum±rik±y±”ti-±d²su pana na yutto, vibhattivipall±so ca n±ma yebhuyyena “neva d±na½ viramissan”ti-±d²su g±th±su icchitabbo.