(3) Tatiyo kaº¹o (sam±so)
1. Sy±di sy±dinekattha½. Sy±dyanta½ sy±dyantena sahekattha½ hot²ti idamadhikata½ veditabba½, so ca bhinnatth±namekatth²bh±vo sam±soti vuccate. 2. Asaªkhya½vibhatti sampatti sam²pa s±kaly±bh±va yath± pacch±yugapadatthe. Asaªkhya½ sy±dyanta½ vibhaty±d²namatthe vattam±na½ sy±dyantena sahekattha½ bhavati, tattha vibhatyatthe t±va itth²su kath± pavatt± adhitthi. Sampatti dvidh± attasampatti samiddhi ca, sampanna½ brahma½ sabrahma½ licchav²na½, samiddhi bhikkh±na½ subhikkha½. Sam²pe kumbhassa sam²pamupakumbha½. S±kalyesatiºamajjhoharati, s±gyadh²te. Abh±vo sambandhibhed± bahuvidho, tatra iddh±bh±ve-vigat± iddhi saddik±na½ dussaddika½, atth±bh±ve-abh±vo makkhik±na½ nimmakkhika½, ahikkam±bh±ve-atigat±ni tiº±ni nittiºa½, sampaty±bh±ve-atigata½ lahup±vuraºa½ atilahup±vuraºa½, lahup±vuraºassa n±yamupabhogak±loti attho. Yath± etth±-nekavidho, tatra yoggat±ya½-anur³pa½ sur³povahati, vicch±ya½-anvaddham±sa½, atth±nativattiya½-yath±satti, sadisatte, sadiso kikhiy± sakikhi, ±nupubbiye-anujeµµha½, pacch±datthe-anuratha½, yugapadatthe-sacakka½ nidhehi. 3. Yath± na tulye. Yath±saddo tulyatthe vattam±no sy±dyantena sahekattho na bhavati, yath± devadatto tath± yaññadatto. 4. Y±v±vadh±raºe. Y±vasaddo-vadh±raºe vattam±no sy±dyantena sahekattho bhavati, avadh±raºa mettakat± paricchedo, y±v±matta½ br±hmaºe ±mantaya, y±vaj²va½, avadh±raºeti ki½? Y±va dinna½ t±va bhutta½, n±vadh±ray±mi kittaka½ may± bhuttanti. 5. Payyap± bahi tiro pure pacch± v± pañcamy±. Pari-±dayo pañcamyantena sahekatth± honti v±, paripabbata½ vassi devo paripabbat±, apapabbata½ vassi devo apapabbat±, ±p±µaliputta½ vassi devo ±p±µaliputt±, bahig±ma½ bahi g±m±, tiropabbata½ tiropabbat±, purebhatta½ purebhatt±, pacch±bhatta½ pacch±bhatt±, vet±dhik±ro. 6. Sam²p±y±mesvanu. Anusaddo s±m²pye ±y±me ca vattam±no sy±dyantena sahekattho hoti v±, anuvanamasani gat±, anugaªga½ b±r±ºas², sam²p±y±mesv²ti ki½? Rakkhamanuvijjotate vijju. 7. Tiµµhagv±d²ni. Tiµµhaguppabhut²ni ekatth²bh±vavisaye nip±t²yante, tiµµhant² g±vo yasmi½ k±le tiµµhagu k±lo, vahaggu k±lo. ¾yat²gava½, khaleyava½, l³nayava½ l³yam±nayavamicc±di, cyanto pettha kes± kesi, daº¹± daº¹i, tath± vel±ppabh±vanatthopi, p±to nah±na½ p±tarah±na½, s±ya½ nay±na½ s±yanah±na½, p±tak±la½ s±yak±la½, p±tamegha½ s±yamegha½, p±tamagga½ s±yamagga½. 8. Ore pari paµi p±re majjhe heµµhuddh±dho-ntov±chaµµhiy±. Or±dayo sadd± chaµµhiyantena sahekatth± v± honti, ek±rantatta½ nip±tanato, oregaªga½, parisikhara½, paµisota½, p±reyamuna½, majjhegaªga½, heµµh±p±s±da½, uddhagaªga½, adhogaªga½, anthop±s±da½, puna v±vidh±n± ‘gaªg±-ora’ micc±d²pi honti. 9. Ta½ napu½saka½. Yadetamatikkantamekattha½ ta½ napu½sakaliªga½ veditabba½, tath± cevod±haµa½, v± kvaci bahul±dhik±r±, yath±parisa½ yath±paris±ya, sak±ya sak±ya paris±y±ti attho. 10. Am±di. Am±di sy±dyanta½ sy±dyantena saha bahulamekattha½ hoti g±ma½ gato g±magato, muhutta½ sukha½ muhuttasukha½, vuttiyevopapadasam±se kumbhak±ro, sap±ko, tantav±yo, var±haro. Ntam±naktavant³ti v±kyameva, dhamma½ suºanto, dhamma½ suºam±no, odana½ bhuttav±. Raññ± hato r±jahato, asin± chinno asicchinno, pitusadiso, pitusamo, sukhasahagata½, dadhin± upasitta½ bhojana½ dadhibhojana½, gu¼ena misso odano gu¼odano, vuttipadenevopasitt±dikiriy±y±khy±panato natth±yuttatthat±. Kvaci vuttiyeva urago, p±dapo. Kvaci v±kyameva pharasun± chinnav±, dassanena pah±tabb±. Buddhassa deyya½ buddhadeyya½, y³p±ya d±ru y³p±d±ru, rajan±ya doºi rajanadoºi. Idha na hoti saªghassa d±tabba½. Katha½ ‘etadattho etadatth± etadatthan’ti? Aññapadatthe bhavissati. Savarehi bhaya½ savarabhaya½, g±maniggato, methun±peto, kvaci vuttiyeva kammaja½, cittaja½, idha na hoti rukkh± patito. Rañño puriso r±japuriso. Bahul±dhik±r± ntam±naniddh±riyap³raºabh±vatittatthehi na hoti-mam±nukubba½, mam±nukurum±no, gunna½ kaºh± sampannakh²ratam±, siss±na½ pañcamo, paµassa sukkat±, kvaci hoteva-vattam±nas±m²pya½, katha½ ‘br±hmaºassa sukk± dant±’ti? S±pekkhat±ya na hoti. Idha pana hoteva ‘candanagandho, nadighoso, kaññ±r³pa½, k±yasamphasso, phalaraso’ti, phal±na½ titto, phal±nam±sito, phas±na½ suhito. Br±hmaºassa ucca½ gehanti s±pekkhat±ya na hoti, ‘rañño p±µaliputtakassa dhanan’ti dhanasambandhe chaµµh²ti p±µaliputtakena sambandh±bh±v± na hessati, ‘rañño go ca asso ca puriso c±’ti bhinnatthat±ya v±kyameva, ‘rañño gav±ssapuris± r±jagav±ssapuris±’ti vutti hotevekattibh±ve. D±ne soº¹o d±nasoº¹o, dhammarato, d±n±bhirato. Kvaci vuttiyeva kucchisayo, thalaµµho, paªkaja½, saroruha½. Idha na hoti bhojane mattaññut±, indriyesu guttadv±rat±, ±sane nisinno, ±sane nis²ditabba½. 11. Visesanamekatthena. Visesana½ sy±nta½ visessena sy±dyantena sam±n±dhikaraºena sahekattha½ hoti, n²lañca ta½ uppalañceti n²luppala½, chinnañca ta½ paru¼hañceti chinnapara¼ha½, satth²va satth², satth² ca s± s±m± ceti satthis±m±, s²hova s²ho, muni ca so s²ho ceti munis²ho, s²lameva dhana½ s²ladhana½. Kvaci v±kyameva puººo mant±ºiputto, citto gahapati. Kvaci vuttiyeva kaºhasappo, lohitas±li, visesananti ki½? Tacchako sappo, ekattheneti ki½? K±¼amh± añño. Katha½ ‘pattaj²viko, ±pannaj²viko, m±saj±to’ti? Aññapadatthe bhavissati. 12. Naña. Nañicceta½ sy±dyanta½ sy±dyantena sahekattha½ hoti, na br±hmaºo abr±hmaºo, bahul±dhik±rato asamatthatthehi, kehici hoti ‘apunageyy± g±th±, anok±sa½ k±retv±, am³l± m³la½ gantv±. ¿sa½ka¼±ro, ²sa½piªgaloti ‘sy±di sy±dine’ti sam±so, v±kyameva v±tippasaªg±bh±v±. 13. Kup±dayo niccamasy±dividhimhi. Kusaddo p±dayo ca sy±dyantena sahekatth± honti nicca½ sy±dividhivisayato-ñattha, kucchito br±hmaºo kubr±hmaºo, ²saka½ uºha½ kaduºha½, pan±yako, abhiseko, pakaritv±, pakata½, duppuriso, dukkaµa½, supuriso, sukata½, abhitthuta½, atitthuta½, ±ka¼±ro, ±baddho. (9) “P±dayo gat±dyatthe paµham±ya”. Pagato ±cariyo p±cariyo, pantev±s². (10) “Acc±dayo kant±dyatthe dutiy±ya”. Atikkanto mañcamatimañco, atim±lo. (11) “Av±dayo kuµµh±dyatthe tatiy±ya”. Avakuµµha½ kokil±ya vana½ avakokila½, avamay³ra½. (12) “Pariy±dayo gil±n±dyatthe catutthiy±”. Parigil±no ajjhen±ya pariyajjheno. (13) “Ny±dayo kant±dyatthe pañcamiy±”. Nikkhanto kosambiy± nikkosampi, asy±dividhimh²ti ki½? Rukkha½ pati vijjotate. 14. C² kriyatthehi. C²ppaccayanto kiriyatthehi sy±dyantehi sahekattho hoti, malin²kariya. 15. Bh³san±dar±n±daresvala½s±s±. Bh³san±disvatthe svalam±dayo sadd± kiriyatthehi sy±dyantehi sahekatth± honti, ala½kariya, sakkacca, asakkacca. Bh³san±d²s³ti ki½? Ala½bhutv± gato, sakkatv± gato, asakkatv± gato, pariyatta½ sobhanamasobhananti attho. 16. Aññe ca. Aññe ca sadd± kiriyatthehi sy±dyantehi saha bahulamekatth± bhavanti, purobh³ya, tirobh³ya, tirokariya, urasikariya, manasikariya, majjhekariya, tuºh²bh³ya. 17. V±nekaññatthe. Aneka½ sy±dyantamaññassa padassatthe ekattha½ v± hoti, bah³ni dhan±ni yassa so bahudhano, lamb± kaºº± yassa so lambakaººo, vajira½ p±ºimhi yassa soya½ vajirap±ºi, matt± bahavo m±taªg± ettha mattabahum±taªga½ vana½, ±ru¼ho v±naro ya½ rukkha½ so ±ru¼hav±naro, jit±ni indriy±ni yena so jitindriyo, dinna½ bhojana½ yassa so dinnabhojano, apagata½ k±¼aka½ yasm± paµ± so-yamapagatak±¼ako, upagat± dasa yesa½ te upadas±, ±sannadas±, ad³radas±, adhikadas±, tayo dasa parim±ºamesa½ tidas±, katha½ dasasaddo saªkhy±ne vattate? Parim±ºasaddasannidh±n±, yath± pañca parim±ºamesa½ pañcak± sakun±ti, dve v± tayo v± parim±ºamesa½ dvattayo v±saddatthe v± dve v± tayo v± dvattayo. Dakkhiºass± ca pubbass± ca dis±ya yadantar±¼a½ dakkhiºapubb± dis±, dakkhiº± ca s± pubb± c±ti v±, saha putten±gato saputto, salomako vijjam±nalomakoti attho, eva½ sapakkhako, atth² kh²r± br±hmaº²ti atthisaddo vijjam±natthe nip±to, kvaci gatatthat±ya padantar±namappayogo, kaºµhaµµh± k±¼± assa kaºµhek±¼o, oµµhassa mukhamiva mukhamassa oµµhamukho, kesasaªgh±to c³¼± assa kesac³¼o, suvaººavik±ro alaªk±ro assa suvaºº±laªk±ro, papatita½ paººamassa papatitapaººo, papaººo, avijjam±n± putt± assa avijjam±naputto, na santi putt± assa aputte, kvaci na hoti pañca bhuttavanto assa bh±tuno putto assa atth²ti bahul±dhik±rato. 18. Tattha gahetv± tena paharitv± yuddhe sar³pa½. Sattamyanta½ tatiyantañca sar³pamaneka½ tattha gahetv± tena paharitv± yuddhe-ññapadatthe ekattha½ v± hoti, kesesu ca kesesu ca gahetv± yuddha½ pavatta½ kes±kesi, daº¹ehi ca daº¹ehi ca paharitv± yuddha½ pavatta½ daº¹±daº¹i, muµµh±muµµhi, “ci v²tiy±re” (3-51) ti ci sam±santo, “cismi½” (3.66) ti ak±ro. Tattha teneti ki½? K±yañca k±yañca gahetv± yuddha½ pavatta½. Gahetv± paharitv±ti ki½? Rathe ca rathe ca µhatv± yuddha½ pavatti. Yuddheti ki½? Hatthe ca hatthe ca gahetv± sakhya½ pavatta½. Sar³panti ki½? Daº¹ehi ca musalehi ca paharitv± yuddha pavatta½. 19. Catthe. Aneka½ sy±dyanta½ catthe ekattha½ v± bhavati. Samuccayonv±cayo itar²tarayogo sam±h±ro ca ca saddatth±, tattha samuccay±nv±cayesu nekatth²bh±vo sambhavati, tesu hi samuccayo aññamaññanirapekkh± namattappadh±n±na½ katthaci kiriy±visese c²yam±nat±, yath± ‘dhave ca khadire ca pal±se ca chind±’ti. Anv±cayo ca yattheko padh±nabh±vena vidh²yate aparo ca guºabh±vena, yath± ‘bhikkhañcara g±vo c±naye’ti. Itaradvaye tu sambhavati, tesu hi aññamaññas±pekkh±namavayavabhad±nugato itar²tarayogo, yath± ‘s±riputtamoggall±n±’ti, ass±vayavappadh±natt± bahuvacanameva. Aññamaññas±pekkh±nameva tirohit±vayavabhedo samud±yappadh±no sam±h±ro, yath± ‘chattup±hanan’ti, assa pana samud±yappadh±natt± ekavacanameva. Te ca sam±h±r²tar²tarayog± bahula½ vidh±n± niyatavisay±yeva honti, tatr±ya½ visayavibh±go nirutthipiµak±gato-p±ºit³riyayoggasenaªg±na½, niccaver²na½, saªkhy±parim±ºa-saññ±na½, khuddajantuk±na½, pacanacaº¹±l±na½, caraºas±dh±raº±na½, ekajjh±yanap±vacan±na½, liªgavises±na½, vividhaviruddh±na½ dis±na½, nad²nañca nicca½ sam±h±rekatta½ bhavati, tiºarukkhapasusakunadhanadhaññabyañjanajanappad±na½ v±, aññesamitar²tarayogova.