Yassav± pana samudayasacca½ nirujjhati, tassa dukkhasacca½ uppajjat²ti. Ar³pe taºh±ya bhaªgakkhaºe tesa½ samudayasacca½ nirujjhati. Noca tesa½ dukkhasacca½ uppajjati. Pañcavok±re taºh±ya bhaªgakkhaºe tesa½ samudayasaccañca nirujjhati, dukkhasaccañca uppajjat²tica.
Itaratthaca
Ar³pe kusal±na½ upp±dakkhaºe tesa½ kusal± dhamm± uppajjanti. Noca tesa½ aby±kat± dhamm± nirujjhanti. Pañcavok±re kusal±na½ upp±dakkhaºe tesa½ kusal± dhamm±ca uppajjanti. Aby±kat± dhamm±ca nirujjhant²tica.
Eva½ paripuººapañh±-eva uddhaµ± siyu½. Noti pana paµisedhova uddhaµo. Tasm± nayida½ ar³pabhava½ sandh±ya vuttanti sakk± vattunti. Cittajar³pa½ sandh±ya vuttanti ce. Tampi na. Kammajar³passa vigahaºe virodhassa yamakap±µhantarassa abh±vato. Anulomassevaca bh±vato. Yath±ha–
Yassav±pana yattha manindriya½ na uppajjati. Tassa tattha j²vitindriya½ na-uppajjat²ti. Asaññasatt±na½ tesa½ tattha manindriya½ na uppajjati. Noca tesa½ tattha j²vitindriya½ na uppajjati.
Sabbesa½ cavant±na½ pavatte cittassa bhaªgakkhaºe tesa½ tattha manindriyañca na-uppajjati. J²vitindriyañca na-uppajjat²ti.
Ettha hi asaññasatt±nanti etena r³paj²vitindriya meva vutta½. Yadica ta½ cittassa bhaªgakkhaºepi uppajjeyya, purimakoµµh±se pavatte cittassa bhaªgakkhaºe asaññasatt±na½ tesa½.La. J²vitindriya½ na-uppajjat²ti vutta½ siy±, pacchimakoµµh±seca sabbesa½ cavant±na½ icceva vutta½ siy±ti. Pacchimakoµµh±se pana ar³pa j²vitindriya½ sandh±ya vuttanti ce. Na. Tath± gahaºattha½ yamaka p±µhantar±bh±vato sabbaññuvisayeca µh±ne p±¼iyo sa½sanditv± balavatiy± p±¼iyuttiy±-eva µh±tabbatoti. Yasm±ca r³padhamm± n±ma dandhapavattino honti. Ar³padhamm± lahupavattino µhitikkhaºoca tesa½ visu½ gaºan³pago natthi. Tasm± aññoyeva r³pa dhamm±na½ khaºapabandho. Añño ar³padhamm±na½. Tattha sabbepi r³padhamm± ekacittakkhaºaparim±ºena attano upp±dakkhaºena yutt± khaºe khaºe nirantarameva uppajjanti. Paµisandhito paµµh±ya sahuppannatt±ca pana dvinna½ tesa½ upp±d±div± nirodhantov± y±vaj²va½pisaheva hot²tipi tassa adhipp±yoti. Yamaka p±¼iyo pana n±n±tth±, n±n±byañjan±, gambh²roca satthu adhipp±yo. Tasm± suµµhu vic±retv± sallakkhetabbo. Na pana dhammat± es± yamakassa. Yadida½ yath±l±bhayojan±ti katv± attano adhipp±ye µhatv± diµµha½ diµµha½ yamakap±µha½ yath±l±bhayo jan±ya-eva sakk± yojetunti. R³pavir±gabh±van±visesabh³ta½ ar³pakusala½ tasmi½ loke r³pasahita½ paµisandhi½ najaneti. Suddha-ar³pameva janeti. Tasm± r³pasantatis²sassa sabbaso abh±v± tatruppann±ni sabb±ni chacatt±l²sacitt±ni r³pa½ janetu½ na na sakkonti. Ar³pavip±k± pana tattheva niyamuppann±ti ar³pap±kasseva gahaºa½ kata½, teneva aµµhakath±ya½, aññ±nipi bah³ni ±ruppe uppann±ni anok±satth± r³pa½ nasamuµµh±pent²ti vutta½ tattha anok±sat±n±ma ±dito paµµh±ya uppannassa r³pasantatis²sassa abh±vo eva daµµhabboti. [189] Vibh±vaniya½ pana
“R³pavir±gabh±van±nibbattatt± hetuno tabbidhurat±y±”tipi k±raºa½ vutta½. Ta½ ak±raºa½.
R³p±r³pavir±gabh±van±bh³tamagganibbattassa lokuttaravip±kassa r³pok±se sati r³pajanakat±dassanatoti. Jh±naªgavirahena aªgadubbal±nipi r³pa½ na janent²ti dvipañcaviññ±ºagahaºa½ kata½. Itar± nipi pana pannarasak±mar³pa paµisandhicitt±ni kh²º±sav±na½ parinibb±nacuti cittanti im±ni citt±ni r³pa½ na samuµµh±pentiyeva. Eva½santepi t±ni sabb±nipi bhavaªgak±le akh²º±sav±nañca cutik±le samuµµh±pent²ti tesa½ idha agahaºa½ daµµhabba½. [190] Vibh±vaniya½ pana
Paµisandhicitta½ pana cuticittañca ek³nav²sati bhavaªgasseva antogadhatt± cittantara½ na hot²ti na tassa vajjana½ katan”ti vutta½. Tattha ek³nav²sati bhavaªgassev±ti na vattabba½.
Ar³pavip±kassa sar³pato vajjitatt±ti. Kasm± pana yath± vutt±ni pannarasa paµisandhicitt±ni paµisandhikkhaºe r³pa½ na samuµµh±pent²ti, paridubbalatt±. Cittañhin±ma upp±dakkhaºe-eva paripuººa½ paccaya½ labhitv± balava½ hoti. R³pañca µhitikkhaºeva. Tasm± attano balavantakkhaºe uppajjam±nabh±vena dubbala½ vatthu½ niss±ya uppannatt± saya½pi paridubbala½ hot²ti sabb±nipi t±ni tad± r³pa½ nasamuµµh± pent²ti. Etthaca keci anantar±sevan±dipaccay± cittassa upp±dakkhaºe-eva pharanti. R³passa pana upatthambhakabh³t± utu-±h±r± pacch±j±tapaccayadhamm±ca µhitikkhaºe-evapharant²ti tesa½ yath±kkama½ upp±dakkhaºe µhitikkhaºeca paripuººapaccayal±bho veditabbo. [191] Vibh±vaniya½ pana
“Pacch±j±ta paccayarahita½ pana ±h±r±d²hica anupatthaddha½ dubbalavatthu½ niss±ya pavattatt± attanoca ±gantukat±ya kammajar³pehica cittasamuµµh±nar³p±na½ µh±na½ gahetv± µhitatt±”ti k±raºa½ vutta½. Tattha pacch±j±ta paccaya rahitanti ida½ vic±retabba½.
Paµisandhicittassa µhitikkhaºe pacch±j±ta paccaya rahitassa pi-utussa r³pajanakabh±vassa vakkham±natt±. Na hi attan± avijjam±na½ pacchimacitta½ purimacittakkhaºe µhitassa kassaci r³passa pacch±j±ta paccayo hoti. Atthi paccayekadesatt± tassa paccayass±ti. Kh²º±sav±na½ cuticitta½ pana pakatiy±va v³pasantavaµµam³le sant±ne pavattatt± santatara½ hoti. Puna ±yusaªkh±r±na½ parikkhayena dubbalatare pariyantagate ca vatthumhi nissitatt± dubbalatarañca hot²ti ta½ r³pa½ nasamuµµh±pet²ti, ±cariy±nandatthero pana sabbasatt±na½pi cuticitta½ r³pa½ nasamuµµh±pet²ti icchati. Yath±ha-kh²º±sav±na½ cuticittanti visesetv± vutta½.
K±m±vacar±na½ pacchimacittassa upp±dakkhaºe yassa cittassa anantar± k±m±vacar±na½ pacchimacitta½ uppajjissati. R³p±vacare ar³p±vacare pacchimabhavik±na½ yeca r³p±vacara½ ar³p±vacara½ upapajjitv± parinibb±yissanti, tesa½, cavant±na½ tesa½ vac² saªkh±ro nirujjhissati, noca tesa½ k±yasaªkh±ro nirujjhat²ti–
Pana vacanato aññesa½pi cuticitta½ r³pa½ nasamuµµh±pet²ti viññ±yati. Na hi r³pasamuµµh±paka cittassa gabbhagaman±di vinibaddh±bh±ve k±yasaªkh±r±samuµµh±pana½ atthi, na ca yutta½ cutoca cittasamuµµh±nañcassa pavattat²ti. N±pi cuticitta½ r³pa½ samuµµh±pet²ti p±¼i atth²ti.
Anuµ²k±ya½ pana
Tasmi½ p±µhe tesa½ cavant±na½ noca k±yasaªkh±ro nirujjhat²ti vacana½ na kevala½ cuticittasseva r³pasamuµµh±pan±bh±va½ s±dheti, athakho tato purim±na½ sabbesa½ maraº±sanna citt±na½ r³pasamuµµh±pan±bh±va½pi s±dhetiyev±ti d²peti. Cuti cittasmi½hi k±yasaªkh±rassa nirodhe paµisiddhe tato pubbe y±va sattarasamacitt± etthantare tassa upp±dopi paµisiddho-eva hot²ti. Sabbañceta½ vic±retabba½.
K±yasaªkh±roti hi ass±sapass±so vuccati. Soca suµµhu o¼±riko r³padhammoti nacuticitte tannirodh±bh±va vacanena itar±ni sukhum±nipi r³p±ni cuticitta½ najanet²ti sakk± vattu½. [192] Yañca tattha
Na hi r³pasamuµµh±pakacittassa gabbhagaman±di vinibaddh±bh±ve k±yasaªkh±r±samuµµh±pana½ atth²ti vutta½. Ta½pi na yujjati.
T±ni-eva hi gabbhagaman±d²ni imassatthassa s±dhak±ni bhavitu½ arahanti o¼±rikassa k±yasaªkh±rassa asamuµµh±paka½pi citta½ itara½ sukhumar³pa½ pana samuµµh±petiyev±ti. [193] Ya½pi tattha
Na ca yutta½ cutoca cittasamuµµh±nañcassa pavattat²ti vutta½. Ta½pi ak±raºa½.
Na hi cutito para½ katipayakhaºamatta½ cittajar³papavattiy± koci virodho atth²ti.
Yañca tattha
N±pi cuticitta½ r³pa½ samuµµh±pet²ti p±¼i atth²ti vutta½. Tatthapi cuticitta½ r³pa½ nasamuµµh±pet²tipi natthi, aññatra k±yasaªkh±r±ti na na sakk± vattunti.
Eva½ pana yutta½ siy±, yath± r³padhamm± ±dito paµisandhik±le ekacittakkhaºamatte paccayaparittat±yav± attano dandhavutti t±yav± dubbal± honti, tath± pariyos±nepi maraºak±le parikkh²yam±napaccayat±yav± nirodh±sannat±yav± paridubbal±-eva hont²ti sakk± vattu½. Tasm± vatthussa ±di-antanissit±ni paµisandhicuticitt±ni samadubbal±ni-eva hont²ti sakk± viññ±tunti.
Vibh±vaniya½ pana
Abhidhammatthavik±saniyañca p±¼ivirodha½ maññam±no kiñcimattampi avic±retv± µ²k±su vuttanayameva suµµhu vik±sayitv± gatoti.
Pathamabhavaªgamup±d±y±ti pathama bhavaªgacittassa upp±dakkhaºato paµµh±ya. J±yantamev±ti upp±dakkhaºe upp±dakkhaºe uppajja m±nameva, na tiµµhanta½. Naca bhijjam±nanti attho. K±raºa½ vuttameva. Tatth±ti tasmi½ pañcasattatividhe citte. Appan±javananti abhiññ±dvayavajjita½ chabb²satividha½ appan±javanacitta½. Iriy±pathanti gamanavajjita½ tividha½pi iriy±patha½. [194] Vibh±vaniya½ pana
“Gaman±d²”ti vutta½. Ta½ na yujjati.
Na hi aªgapaccaªg±na½ calanaphandanamatta½pi viññattiy± vin± sijjhati. Kuto gamana½. Naca yath±vutta½ appan±javana½ viññatti½ samuµµh±petu½ sakkot²ti. Pi saddena ta½ nakevala½ r³pasamuµµh±pakamatta½ti dasseti. Sann±met²ti sandh±reti ayamevav± p±µho siy±, vakkham±nehi cittehi abhisaªkhata½ yath±pavatta½ iriy±patha½ apatam±na½ acalam±na½ dh±reti upatthambhet²ti attho. Upatthambhanañcettha yath±pavattassa iriy±pathassa rakkhanamatta½ daµµhabba½. Na-ukkhipitv± viya abhin²haraºa½. Itarath± thambhanaviññattiy± pasaªgo siy±ti. Etthaca yath±nisinnassav± µhitassav± bhavaªga citte abbokiººe pavattam±ne aªg±ni os²danti patanti. Na tath± imasmi½ chabb²satividhe j±garaºacitte vakkham±nesucadvatti½sa vidhesu j±garaºacittesupavattam±nesu. Tesu pana pavattam±nesu aªg±ni upatthaddh±ni honti. Na os²danti na patanti. Pubbe yath± thapit±neva pavattant²ti veditabba½. [195] Vibh±vaniya½ pana
“Na eva metesu dvatti½savidhesu vakkham±nesu ca chabb²sati y± j±garaºacittesu pavattam±nes³”ti p±µho.
Na evametesu chabb²satiy± j±garaºacittesu vakkham±ne suca dvatti½sa vidhesu pavattam±nes³ti pana p±µho yutto. Voµµhabbananti manodv±re ±vajjanam±ha. Na hi pañcadv±rik±ni javana citt±nipi viññatti½ samuµµh±penti. Iriy±pathupatthambhana matta½ v± pisaddena gahitha½ sandh±ya voµµhabban±d²ni pañcadv±rik±nipi gahit±niti daµµhabba½. Etthaca iriy±pathon±ma gaman±din± tena tena avatth±visesena pavatt± r³padhamm±-eva. Eva½ santepi kiñcicitta½ r³pa s±maññameva janeti na tatopara½. Kiñci aññacittassa vasena yath±pavatta½ iriy±patha½ rakkhitu½eva sakkoti, na appavatta½ iriy±patha½ pavattetu½. Kiñci viññatti½ samuµµh±petv± appavattañca iriy±patha½ pavattetu½ sakkoti. Aññ±nica k±yika v±casika vik±r±ni janetu½ sakkoti. Y±nica citt±ni uttarakicca½ janetu½ sakkonti. T±ni heµµhimaheµµhima½ kicca½ janetu½ sakkontiyev±ti dassanattha½ aya½ vibh±go katoti veditabbo.