R³pe kho r±dha yo chando, yo r±go, y±nand², y± taºh±, ta½ pajahatha. Eva½ ta½r³pa½ pah²na½ bhavissati ucchinnam³la½ t±l±vatthukata½ anabh±va½kata½ ±yati½ anupp±dadhammanti.
Aya½ nayo aññesupi kusal±d²su appah±tabbesu veditabboti. Evasaddo cettha purimapadesupi yojetabbo. Itisaddo ±di-attho, pak±ratthov±. Tena p±¼iya½ ±gata½ na hetu hetuvippayuttanti-±di½ saªgaºh±ti. Tassa tassa puggalassa attabh±vapariy±panno dhammasam³ho ajjhatta½n±ma. Tasmi½pica yattha taºh±ya atirekatara½ da¼hapariggaho hoti. So cakkh±diko cittena saha chabbidho dhammo ajjhattiko n±ma. Ajjhatte vidito p±kaµoti katv±. Tath± hi so ajjhattajjhattantipi vutto. Itar±ni pana r³p±dini phass±d²nica tadup±d±ya taºh±pariggahassa mandatt± b±hir±ni n±ma. Yath± hi loke maºiv± suvaººa½v± rajata½v± bahigehe nidahitv± thapita½ hoti. Pacchiv± suppa½v± ghaµov± sar±vov± anto gehe thapito. Tattha pacchim±ni cha¹¹etv±pi purim±ni rakkhanti. Tasm± t±neva taºh±pariggahada¼hat±ya antoparibhog±tveva vuccanti. Pacchim±ni pana b±hira paribhog±tveva. Eva½ sampadamida½ daµµhabba½. Idhapi hi yadi sakkuºeyya. R³p±d²ni phass±dinica sabb±ni cha¹¹etv±pi cakkh±dika½ chabbidhameva avassa½ rakkhissant²ti. Iti taºh± pariggahassa da¼hamandat± vaseneva tesa½ dvinna½ ajjhattika b±hirat± vutt±. Na pavattidesavasen±ti niµµhamettha gantabba½.
[185] Ya½ pana vibh±vaniya½
“Ajjhattikar³pa½ atthabh±vasaªkh±ta½ att±na½ adhikicca uddissa pavattatt±. K±ma½ aññepi ajjhattasambh³t± atthi. Ru¼h²vasena pana cakkh±dikameva ajjhattikanti” vutta½. Ta½ na sundara½.
[186] Yañca tattha
“Attasaªkh±ta½p± citta½ adhikicca tassa dv±rabh±vena pavattat²thi ajjhatta½. Tadeva ajjhattikanti” vutta½. Ta½pi na sundara½.
Tasmi½ atthe hi sati cittassa ajjhattat± na sampajjati. Ajjhattadhamma ajjhattikammonañca aviseso ±pajjat²ti.
Ya½ pana tattha
Athav± yadi maya½ na homa, tva½ kaµµhakaliªgar³pamo bhavissat²ti vadant± viya attabh±vassa s±tisaya½ upak±rakatt± cakkh±dineva visesato ajjhattik±n²ti vutta½. Ta½ yuttatara½.
Tath± upak±r±tisayatt±-eva hi tesu satt±na½ pariggaha da¼hat± hot²ti. Sattavidha½pi dv±rar³pa½n±ma. Yath±kkama½ v²thi citt±na½ p±º±tip±t±dikamm±nañca pavattimukhatt±. Tattha pana pañca vidha½ pas±dar³pa½ upapattidv±ra½n±ma. Viññattidvaya½ kammadv±ra½n±m±ti o¼±rikar³pa½ pakatiy± th³lasabh±vatt± ghaµµanasaªkh±tassaca attano kiccassa o¼±rikatt±. Santiker³pa½ d³re pavattassapi s²ghatara½ ñ±ºena gahaºayogyatt±. Sappaµighar³pañc±ti ettha paµihanana½ paµigho. So duvidho visayavisay²na½ paµighaµµana½ mah± bh³t±na½ aññamaññapaµighaµµananti. Tattha yena paµighaµµanena pas±da dv±r±na½ bhavaªgassaca vik±rappatti hoti. Ida½ visayavisay²na½ paµighaµµana½n±ma. Yena ruppanalakkhaº±na½ r³padhamm±na½ ruppana kuppana ghaµµana p²¼ana bhijjan±dayo pavattanti. Ida½ mah±bh³t±na½ aññamaññapaµighaµµana½ n±ma. Paµighena saha vattat²ti sappaµigha½.
[187] Vibh±vaniya½ pana
“Yo saya½ nissayavasenaca sampatt±na½ asampatt±nañca paµimukhabh±vo aññamaññapatana½. So paµigho viy±ti paµigho. Yath±hi paµigh±te sati dubbalassa calana½ hoti. Eva½ aññamaññapaµimukhabh±ve sati ar³pasabh±vatt± dubbalassa bhavaªgassa calana½ hot²ti” eva½ mah±bh³taghaµµana½ upam±matta½ katv± visayavisayighaµµanameva gahita½. Ta½ anupapanna½.
Evañhi sati y±ni loke ajjhattabahiddh±sant±nesu ghaµµan±ni dissanti. Yesa½ vasena r³padhammesu aññamañña½ laggana bandhana thambhana dh±raºa calan±d²niv± va¹¹hana h±yana chedana bhedana vil²na vikiraº±d²niv± pavattanti. T±ni idha asaªgahit±ni siyu½. Naca t±ni anuggaha upagh±ta vasena pavattibh³ta sannip±ta saªkh±ta½ ghaµµana½vin± aññapak±r±ni-eva sakk± bhavitunti. Itara½ so¼asavidha½ vuttapaµipakkhavasena sukhumar³pa½ d³rer³pa½ apaµighar³pañca. Up±dinnar³pa½ n±ma katthaci ya½kiñci sar²raµµhakar³pa½ vuccati. Katthaci kammasamuµµh±na meva tadubhaya½pi taºh±diµµh²hi tusa½ ±dinnapar±maµµhatt± up±dinna½ n±ma nippariy±yato pana kammasamuµµh±nameva up±dinna½n±ma. Kasm± tasseva sattasant±ne niccak±la½ pavattivasena s±tisaya½ bhusa½ ±dinnagahitapar±maµµhat±sambhavatoti vutta½ kammaja½up±dinnar³panti. Eta½ mam±ti-±din± taºh±diµµh²hi bhusa½ ±diyat²ti up±dinna½. Aµµhakath±ya½ pana taºh±diµµh²hi upetena kammun± attano phalabh±vena ±dinna½ gahitanti imamattha½ dasseti. Saha nidassanena sanidassana½. Nidassananti cakkhuviññ±ºena daµµhabbabh±vo vuccati. So pana dhammato anaññattepi aññe viya katv± upacar²yati. Evañhi sati atthavisesabodho hot²ti. Nidassanantiv± cakkhuviññ±ºakicca½ vuccati. Tena saha vattat²ti sanidassanantipi yujjatiyeva. Cakkh±didvaya½ asampattavasena gocaragg±hika½. Gh±n±dittaya½ sampattavasena gocaragg±hikanti pañcavidha½pi gocaragg±hikar³panti yojan±. Tattha pas±de all²yitv± laggitv± uppanna½ ±rammaºa½ sampatta½n±ma. Kesaggamatta½pi muñcitv± uppanna½ asampatta½n±ma. Kasm± panettha cakkh±didvaya½ asampattameva gaºh±ti. Gh±n±dittaya½ sampattamev±ti, paccayavisesato. ¾loko hi r³pagahaºe cakkhussa paccayo. ¾k±soca saddagahaºe sotass±ti cakkhur³pesuca aññamañña½ laggitv± uppajjam±nesu ±lokapariv±rassa ok±so natthi. Tath± sotasaddesuca ±k±sapariv±rass±ti. V±yu-±papathaviyo pana gh±n±dittayassa gandh±digahaºe paccay± honti. Tattha v±yun±ma gandh±ka¹¹hanako n±sav±toyeva, soca sampattasseva paccayo. ¾pon±ma jivh±temanako ±po, sopi sampattasseva paccayo. Na hi raso sukkhajivh±ya pharat²ti. Pathav²ca ghaµµanatth±ya paccayo. Na hi dubbalapathav²sannissayo ±lokov± rajov±k±ye patam±nopi pas±de ghaµµet²ti. Iti paccayavisesato tesa½ sampatt±sampattavasena gahaºa viseso hot²ti. Tattha cakkhussa t±va asampattagahaºa½ p±kaµa½. Tañhi sam²pe akkhivaººa½v± bhamukam³la½v± napassati. D³re pana mahanta½ candamaº¹al±dika½v± phalik±ditirohita½v± vaººa½ passati. Dis±desavavatth±nañcassa paññ±yat²ti. Sotassa pana kathanti, tattha hi d³re saddo cirena suyyam±no dissati pacchimadis±bh±ge uppannopi saddo antar± mahante cetiy±dike antarite sati dakkhiºapassatov± suyyati. Uttarapassatov±. Asuyyam±nov± hot²ti. Vuccate, uppanno saddasaªgh±µo ±sanne µhit±na½ ±dito paµµh±ya y±va avas±n± kamena p±kaµ²bh³to hoti. Paµighaµµan±nigha½soca balav± hoti. Aha½ suºom²ti pavatt± sallakkhaºav²thiyo s²ghatara½ nirantara½ viya pavattanti. D³re µhit±na½ pana paµighaµµan±nigha½so mandataro hoti. ¾dito ap±kaµo. Majjhev± avas±nev± piº¹avasena p±kaµ²bh³to. Sallakkhaºav²thiyo cirena parena pavattanti. Tasm± tesa½ lahu½ suto. Cirena sutoti atim±no hot²ti. Apica, saddon±ma nissayadh±tupara½par±ya pavattitv± d³ra½pi desa½ gacchatiyeva. Eva½ gacchantoca gatagataµµh±ne-eva µhatv± savan³pac±re µhit±na½ sotasahassa½pi ghaµµeti. Mahante pana cetiy±dike antarite sati yato ±k±so uju½ vivaµo hoti. Tato dakkhiºapassatov± uttarapassatov± gatagataµh±natovasota½ ghaµµeti. Mandataro pana saddo-asuyya m±nopi hoti. Eva½ gacchantoca y±va sotapas±de all²yitv± nuppajjati. T±va asampattoyeva hoti. Yo pana all² yitv± uppajjati. So sampatton±ma hoti. Na so suyyat²ti. Yadi pana sota½ sampattavisaya½ siy±. Yath± anto kucchigato gandho bahi nagh±yiyati. Tath± anto kucchigato saddopi bahi nasuyeyya. Gandhassa viya dis±desavavatth±na½ vissana siy±ti.
[188] Vibh±vaniya½ pana
“Gantv± visayadesa½ ta½, pharitv± gaºhat²ti ce. Adhiµµh±na vidh± nepi, tassa so gocaro siy±.” Tipi vic±rita½. Ta½ na sundara½.
Na hi cakkh±didvayassa bahiddh± visayadesagamanasaªgo atth²ti. Gocara½ gaºh±t²ti gocaragg±hika½. Pas±da maº¹abh³tatt± ±p±tam±gata½ ±rammaºanimitta½ sampaµicchat²ti attho.
Vibh±vaniya½ pana
Viññ±º±dhiµµhita½ hutv± ta½ta½ gocaragahaºa sabh±vatt±ti vutta½.
Vaººoti r³p±rammaºasseta½ n±ma½. Oj±ti ±h±ra r³pa m±ha. Vinibhujjat²ti vinibbhogo. Ýh±nato desato uppattik±raºato visu½visu½ vavatthap²yat²ti attho. Navinibbho goti avinibbhogo. So eva r³panti avinibbhogar³pa½. ¾cariy±nandattherenapanettha gandharasa-oj± katthaci vin²bhutt± dissant²ti pañcavidhameva avinibbhogar³pa½ icchita½. Ta½ parato ±gamissat²ti. [R³pavibh±go].
158. Kammanti ek± cetan±-eva. S±yeva hi paµµh±ne n±n±kkhaºika kammapaccayabh±vena vutt±. Yath±ha-n±n±kkhaºik± kusal±kusal± cetan± vip±k±na½ khandh±na½ kaµatt±ca r³p±na½ kammapaccayena paccayoti. Cittanti pana sasampayuttadhamma½ adhippeta½. Paµµh±ne cetasikadhamm±na½pi r³pasamuµµh±panabh±vena vuttatt±. Yath±ha-het³ hetusampayuttak±na½ dhamm±na½ ta½ samuµµh±n±nañca r³p±na½ hetu paccayena paccayoti-±di. Ut³ti tejoyeva. So hi kappasaºµh±panavasena sakala½ ok±sa loka½pi n±n±sar²rasaºµh±panavasena saka la½ r³pamaya½ k±ya½ sattaloka½pi n±n±rukkhatiº±d²na½ abbhapaµalameghavuµµhijala-aggi v±t±d²nañca saºµh±panavasena sakala½ saªkh±raloka½pi udayati pasavati janeti va¹¹heti. Tasm± ut³ti vuccat²ti. Arati gacchati pavattat²ti ut³tipi vadanti. ¾h±roti oj±-eva. R³pavir±gabh±van±bh³ta½ ar³pakusala½ kammajar³pa½ najanet²ti vutta½ pañcav²satividha½p²ti. Atisaªkhatanti at²tak±le yath±k± lantare r³pa½ janeti, tath± visesetv± suµµhukata½. Ajjhatti kasant±neti vutta½, ajjhattasant±neti pana vattabba½. Ajjhatta meva ajjhattikantiv± ikasaddassa attho daµµhabbo. Paµisandhimup±d±y±ti paµisandhicittassa upp±dakkhaºa½ up±d±ya. Khaºekhaºeti ekekassa cittassa t²su t²su khaºesu. ¾cariy±nandatthero pana sabbesa½pi catusamuµµh±nikar³p±na½ ekekassa cittassa upp±dakkhaºe-eva upp±da½ bhaªgakkhaºe-eva nirodhañca ±ha. Aha½ panass± dhipp±yo-sabb±nipi catusamuµµh±nikar³p±ni cittassa upp±dakkhaºe-eva uppajjanti, na bhaªgakkhaºe. Yath±ha–
Yassav± pana samudayasacca½ nirujjhati, tassa dukkhasacca½ uppajjat²ti. Noti.
Tath± t±ni cittassa bhaªgakkhaºe-eva nirujjhanti. Na upp±dakkhaºe. Yath±ha–
Yassa kusal± dhamm± akusal± dhamm± uppajjanti, tassa aby±kat± dhamm± nirujjhant²ti. Noti.
Ar³pabhava½ sandh±ya eta½ yamakadvaya½ vutta½. R³p±ni pana cittassa bhaªgakkhaºepi uppajjanti. Upp±dakkhaºepi nirujjhant²ti ce. Na. Evañhi sati–