R³pa saªgaha paramatthad²pan²

156. Eva½ cittacetasike dv²hi pabhedappavatt²hi dassetv± id±ni yath±nuppatta½ r³pa½ dassento ±dig±tha m±ha. Tattha eta½ parim±ºa½ ass±ti ett±va½. Tena ettavat±. Nip±tapada½v± eta½. Hi saddo padap³raºe. Pabhedoca pavattica pabhedappavattiyo. T±hi saha ye vattanti te sappabhedappavattik±. Ett±vat± sappabhedappavattik± cittacetasik± dhamm± may± vibhatt±. Id±ni r³pa½ pavuccat²ti yojan±. Saªkhepato uddisana½ kathana½ samuddeso. Samuddiµµhassa r³passa puna vibhajana½ vibh±go. Samuµµh±ti r³pa½ eten±ti samuµµh±na½. Kamm±di. Kal± vuccanti avayav±. T± appenti pavisanti etth±ti kal±po. Piº¹²ti attho. Pavattikkamatoti uppattikkamato. Salakkhaºato sasambh±ratoca mahant±ni hutv± bhavanti p±tubhavant²ti mah±bh³t±ni. T±ni hi attano sabh±vatopi mahant±ni-eva hutv± p±tubhavanti up±d±r³p±ni up±d±y±ti.
[175] Vibh±vaniya½ pana mah±µ²k±yañca
“Sasambh±radh±tuvasen±ti” vutta½. Ta½ anupapanna½.
Na hi sasambh±ravatthuvaseneva tesa½ aya½ voh±ro pavattoti sakk± vattu½. Naca salakkhaºato mahattena vin± tesa½ sasambh±rato mahatta½n±ma sambhavat²ti. Tasm± ya½ tesa½ indriy±nindriyabaddhasant±nesu pathavipabbat±divasena samudde macchakacchap±divasena sasambh±rato mahatta½. Ta½pi salakkhaºamahattam³lakamev±ti daµµhabba½. Mah±bh³t±tiv± loke visa½v±da kaµµhena m±y±k±r±v± ±visanagahaºesu acinteyyaµµh±naµµhena yakkh±dayov± vañcakaµµhena yakkhiniyov± vuccanti. Tenevaµµhena tehi sadisatt± im±nipi mah±bh³t±viy±ti mah±bh³t±ni. Ubhayatthapica mahant±ni abh³t±ni abbhut±niv± etes³ti nibbacana½ yujjatiyeva.
[176] Vibh±vaniya½ pana
Yakkhini½ visu½ upam±matta½ katv± “man±pavaººasaºµh±n± d²hiv± satt±na½ vañcik± yakkhin²-±dayo viya man±pa itthipurisar³padassan±din± satt±na½ vañcakatt± mahant±ni abh³t±ni etes³ti mah±bh³t±ti” vutta½. Ta½ aµµhakath± ya na sameti.
Aµµhakath±yañhi mah±bh³tas±maññatoti padassa vitth±re eva m±y±k±ro yakkho yakkhin²ti tayo mah±bh³t± vutt±ti. Catunnañcamah±bh³t±nanti upayogatthe s±mivacana½. Up±d±y±ti da¼ha½ niss±ya. Pavattanti p±µhaseso. Up±d±ya r³pantiv± sam±sapada½ daµµhabba½.
[177] Vibh±vaniya½ pana
“Up±d±ya pavatta½ r³pa½ up±d±r³panti” vutta½. Ta½ idha na yujjati.
Na hi imasmi½ p±µhe katthaci yak±raviraho diµµho. Tath± hi m³laµ²k±ya½ up±d±yati nissayat²ti up±d±ya½. Tameva r³pantipi vutta½. Pathayat²ti pathav². Sahaj±tar³p±na½ patiµµh±na bh±vena pakkh±yati upaµµh±t²ti attho. Puthu mahant² hutv± j±yat²tipi pathav². Pak±rena thav²yati sabbesa½ r³pasambh±r±na½ adhiµµh±natt±. Aya½ tesa½ adhiµµh±n± patiµµh±n± vatthubh³t± bh³mi bh³t±ti-±din± n±n±ppak±rena guºapadena abhitthav²yat²ti pathav². S±-eva nisattanij²vaµµhena dh±t³ti pathav²dh±tu. ¾peti sahaj±tar³p±ni by±petv± tiµµhati, app±yati v± t±ni suµµhu br³heti va¹¹het²ti ±po. T±niv± avippakiºº±ni katv± bhuso p±ti rakkhati, pivativ± vivanto viya t±ni saªgaºhati sampiº¹et²ti ±po. Soyeva dh±t³ti ±podh±tu. Te jati tikkhabh±vena samujjalanto viya sahaj±tadhamm±na½ majjhe pak±sati, tejetiv± niseti sahaj±tadhamme tikkhath±ma bale karoti, parip±cetiv± usm±pet²ti tejo, so eva dh±t³ti tejodh±tu. V±yati sam²reti desantaruppatti hetubh±vena bh³tasaªgh±µa½ desantara½ gamet²ti v±yo. V±yati v± sahaj±tadhamme apatam±ne katv± vahat²ti v±yo. So-eva dh±t³ti v±yodh±tu. Tattha kakkha¼alakkhaº± pathav². ¾bandhanalakkhaºo ±po. Uºhattalakkhaºo tejo. Vitthambhanalakkhaºo v±yo. Ettha siy±, kasm± pathav² kakkha¼alakkhaº±ti vutt±. Nanu s± mudubh³t±pi hot²ti. Sacca½, mudubh³t±pi pana s± sesabh³tattaya½ up±d±ya kakkha¼± tveva saªkhya½ gacchati. Aññamañña½ up±d±yeva pana aya½mudu aya½ kakkha¼±ti bhavati. Teneva mudukakkha¼±na½ d²gharass±na½ viya anavaµµh±nat± hoti. Mudubh³t±pi hi tato mudutara½ patv± kakkha¼±n±ma j±t±. Kakkha¼±pi kakkha¼atara½ patv± mudubh³t±n±ma j±t±ti. ¾bandhanalakkhaºo ±poti vutto. Soca pakati-udake adhimattoti pakati-udaka½ baddha½ ghan²bh³tameva siy±ti ce. Na. ¾bandhitabb±ya pathaviy± tattha paridubbalatt±ti, yattha pana pathav² balavat² hoti tattheva so baddhatara½ ±bandhat²ti. Uºhatta lakkhaºo tejoti vutto. Evañcasati s²tabh±vo tejoyeva na siy±ti ce. Na. Usati dahati parip±ceti pariºa tabh±va½ gamet²ti uºhon±ma. S²tabh±voca dahati parip±ceti tabbh±va½ gametiyev±ti. Vuttañca m³laµ²k±ya½ tejo-eva hi s²ta½. Himap±tasamay±d²su s²tassa parip±cakat±dassana toti. Vitthambhana lakkhaºo v±yoti vutto. So pana ghana thaddhesu sil±thambh±d²su nalabbhat²ti ce. Na. Tattha hi pathav² attan± sahaj±tav±yuvitthambhana½ labhitv± th±mappatt± thiratarappatt±ca hutv± vahat²ti. Cakkhat²ti cakkhu. Samavisama½ ±cikkhati samavisamaj±nanassa tamm³lakatt±. R³pa½v± ass±deti ±p±ta½ ±gat±gatassa r³passa anir±karaºato. Ta½v± vibh±vet²ti attho. Suº±t²ti sota½. Suºanti suyyantiv± ete n±ti sota½. Gh±yat²ti gh±na½. Gh±yanti gh±yiyantiv± eten±ti gh±na½. J²vitanimitta½ raso j²vitanti vuccati. Tasmi½ ninnat±ya ta½ avh±yat²ti jivh±. Athav±. J²vita½ vahati et±yav± ta½ vahanti pavattenti j²vitavuttisamp±danatt±ti jivh±. J²tiv± jayo par±jayov± vuccati. Tadubhaya½ vahati vahantiv± et±y±ti jivh±. Sasambh±rajivh±. Yath±ha–
Purisassa hi j±tassa, kud±r² j±yate mukhe;
y±ya chindati att±na½, naro dubbh±sita½ bhaºanti.
Idha pana ta½ sahacaritatt± jivh±ti pas±dar³pamo vuccati. Kucchit±na½ kes±d²na½ p±padhamm±nañca ±yo uppattiµµh±nanti k±yo. Sasambh±rak±yo. Idha pana ta½ sahacarito pas±da k±yo-eva adhippeto. Pas²dant²ti pas±d±. Pas²danti v± ettha candamaº¹al±d²ni ±rammaºanimitt±ni tattha sa½s²dam±n±ni viya sar³pato sandissant²ti pas±d±, suparisuddha-±d±samaº¹asadis± kammajamaº¹±. Ime pana pañca daµµhuk±mat±di nid±na kammasamuµµh±na bh³tapas±da lakkhaº± r³p±di abhigh±t±raha bh³tapas±dalakkhaº± v± cakkhupas±d±dayo daµµhabb±. Tattha cakkhu t±va setamaº¹ala parikkhittassa kaºhamaº¹alassa majjhe ³k±sirapam±ºe atimukhe µhit±na½ sar²rasaºµh±nuppatti padesabh³te diµµhamaº¹ale telamiva sattapicupaµal±ni satta-akkhipaµal±ni by±petv± tiµµhati. Sota½ sotabilabbhantare aªguliveµhan±k±ra½ upacitatanutambaloma½ padesa½ by±petv± tiµµhati. Gh±na½ n±sikabbhantare ajapadasaºµh±na½ padesa½ by±petv± tiµµhati. Jivh± sasambh±ra jivh±majjhe uppala dalagga saºµh±na½ padesa½ by±petv± tiµµhati. K±yo pana mahanti y± kapp±sa paµalavaµµiya½ ±sittatela½viya thapetv± p±caka tejassa patiµµh±naµµh±na½ kesagga lomagga nakhagga sukkhacamm±nica avasesa½ sakalasar²ra½ by±petv± tiµµhat²ti. Te pana pañca yath±raha½ pañcadv±rikacitt±na½ vatthudv±rabh±va½ s±dhenti. Tesuca ekekassa catasso catasso dh±tuyo sandh±raºa-±bandhana parip±cana samud²raºa kiccehi upak±ra½ karonti. Yath±khatti yakum±rassa catasso dh±tiyo dh±raºa nah±pana maº¹ana b²jana kicceh²ti. Utucitt±h±r±ca na½ upatthambhenti. Yath± ta½ khattiyakum±ra½ pitu jeµµhabh±tu jeµµhabhaginiyoviya. ¾yuca na½ suµµhu anup±leti. Yath± ta½ khattiyakum±ra½ dis±p±mokkho r±jasammato mah±bhisakkoviya. Vaºº±dayoca na½ pariv±renti. Yath± ta½ khattiyakum±ra½ sahaj±t± amaccaputt± viy±ti. Yasm± pana satt±na½ citta½ n±ma vicitta½ hoti. Cittavicittat±ya saññ±vicitt±. Saññ±vicittat±ya taºh±vicitt±. Taºh±vicitta t±ya kamm±ni vicitt±ni. Kammavicittat±ya kammasamuµµh±n±ni bh³t±ni vicitt±ni. Bh³tavicittat±ya ime pas±d± vicitt±. Aññamañña½ asadis± honti. Tehi pas±damaº¹abh³t±pi sam±n± keci r³passeva abhigh±t±rah± honti, na sadd±d²na½. Keci sadd±d²na½ eva, na r³pass±ti. Tasm± tesa½ aññamaññañca aññar³pehica lakkhaºato asa½missat± veditabb±ti.
R³payat²ti r³pa½. Vaººavisesa½ ±pajjitv± hadayaªgatabh±va½ pak±seti. Pakatiy±pi v± ya½kiñcidabba½ samavisama½v± pak±se t²ti attho. Sappati sotaviññeyyabh±va½ gacchat²ti saddo. Saddayat²ti saddo. Ta½ ta½ attha½v± attano vatthu½v± ±cikkhat²ti attho. Sadativ± ta½ ta½ disa½v± desa½v± khaºena vissarati vippharat²ti saddo. Gandhayat²ti gandho. Attano vatthu½s³cet²ti attho. Gacchat²ti go. V±to. Tena dh±r²yat²ti gandho. Ras²yati ass±d²yat²ti raso. Rasantiv± ta½ ass±dent²ti raso. Phus²yat²ti phoµµhabba½. Phusanañcettha pas±dena saha ghaµµana½ kal±pantarabh³tehi saddhi½ paµihananañca veditabba½. Tadubhaya½pi ±po dh±tuy± natth²ti vutta½ ±podh±tuvivajjitanti. Kasm± pana ta½ tass± natthi. Nanu s²tat±v± dravat±v± phusitv± gayhat²ti. Vuccate, s²tat± hi tejoyeva, na ±po. Yadi hi s± ±poyeva siy±. Pakkumite santatte loharasepissa s²tat± labbham±n± siy±. So hi raso ±p±dhiko hot²ti. Eva½ pana nalabbhati. Tasm± s± tejoyeva, na ±poti. Apica, s²tuºh±na½ ekasmi½ kal±pe saha appavattanato orap±r±na½ viya tesa½ anavaµµh±natoca viññ±yati. Na hi s²takal±pe uºha½, uºhakal±pev± s²ta½ saha pavattati. Yasmi½ca vatthumhi pubbe s²tasaññ± saºµh±ti. Pacch± tato s²tatare ±gate tasmi½yeva puna uºhasaññ± saºµh±ti. Pubbe uºhasaññ±ya½pi eseva nayo. Tath± uºhe mande s²tasaññ± saºµh±ti. S²te mande uºhasaññ±ti.
Atha pana dravabh±vabh³to ±po phusitv± gayhati. Ayo piº¹±d²su ±bandhanabh³topi phusitv±va gayheyya. Evañca sati yath± tesu itar±ni t²ºi bh³t±ni vin± itar²tarena visu½ visu½ k±yika sukhadukkh±na½ ±rammaºabh³t±ni honti. Tath± sopi vin± itarehi visu½ k±yikasukhadukkh±na½ ±rammaºabh³to-eva siy±. Na pana hoti. Yañhi t±ni ayopiº¹±d²ni phusant±na½ k±yika½ sukha½v± dukkha½v± uppajjati, ta½ saºhathaddhat± vasenav± uppajjati. S²tuºhat±vasenav± abbhantarathambhanassa mandag±¼hat±vasenav±. No aññath±ti. Tasm± purimabh±ge t²ºi bh³t±ni phusitv±v± vaººa½ disv±v± pacch± bh±ge suddhena mano viññ±ºasant±nena d²gharass±disaºµh±na½v± rattiya½ al±tacakka½ v± ta½ta½chiddavivara½v± j±nant± viya pathama½ dravat±sahit±ni vil²n±ni mud³ni t²ºi bh³t±ni pathavi½ eva v± phusitv± pacch± suddhena mano viññ±ºasant±nena visu½ dravabh±va½ addatintabh±va½ j±nanti. Eva½ santepi ta½ phusitv± j±nant± icceva maññanti avisesavidunoti. Gunna½ abhiºha½ caraºaµµh±na½ gocaro. Gocarasadisatt± idha gocaro. Gotiv± idha cakkh±d²ni indriy±ni vuccanti. T±ni viññ±º±dhiµµhit±ni hutv± etesu caranti. Et±niv±tesu caranti pavattanti ghaµµent²ti gocar±. Teyeva idha ekatta½ upanetv± gocarar³panti vutta½. Im±nipana pañca yath±kkama½ cakkh±d²su paµihanana lakkhaº±ni r³p±d²n²ti veditabb±ni.