Yutti pana eva½ veditabb±– nipphanna-up±d±yar³panissaya½ dh±tudvaya½ pañcavok±rabhave. Tattha r³p±yatan±d²na½, oj±ya ca indriyabaddhato bahipi pavattidassanato na ta½nissayat± yujjati, itthipurisindriy±nampi tadubhayarahitepi sant±ne dh±tudvayadassanato na ta½nissayat± yujjati, j²vitindriyass±pi aññakicca½ vijjat²ti na ta½nissayat± yujjati ev±ti p±risesato hadayavatthu, tesa½ nissayoti viññ±yati. Sakk± hi vattu½ nipphanna-up±d±yar³panissaya½ dh±tudvaya½ pañcavok±rabhave r³papaµibaddhavuttibh±vato. Ya½ yañhi r³papaµibaddhavutti, ta½ ta½ nipphanna-up±d±yar³panissaya½ diµµha½ yath± “cakkhuviññ±ºadh±t³”ti. “Pañcavok±rabhave”ti ca visesana½ manoviññ±ºadh±tuvasena kata½. Manodh±tu pana catuvok±rabhave nattheva. Nanu ca indriyanissayat±yapi s±dhanato viruddho hetu ±pajjat²ti? Na diµµhab±dhanato. Diµµha½ heta½ cakkhuviññ±ºassa viya dh±tudvayassa vatthuno mandatikkh±di-ananuvidh±na½. Tath± hissa p±¼iya½ indriyapaccayat± na vutt±. Tena tadanuvidh±nasaªkh±t± indriyanissayat± b±dh²yati. Hotu dh±tudvayanissayo hadayavatthu, up±d±yar³pañca, eta½ pana kammasamuµµh±na½, paµiniyatakicca½, hadayapadese µhitamev±ti katha½ viññ±yat²ti? Vuccate– vatthur³pabh±vato kammasamuµµh±na½ cakkhu viya, tato eva paµiniyatakicca½, vatthur³pabh±vatoti ca viññ±ºanissayabh±vatoti attho. Aµµhi½ katv± manasi katv± sabbacetas± samann±haritv± kiñci cintentassa hadayassa khijjanato tatthetamavaµµhitanti viññ±yati. T±saññeva dh±t³nanti manodh±tumanoviññ±ºadh±t³na½yeva Nissayabh±vato upari ±ropetv± vahanta½ viya paccupatiµµhat²ti ubbahanapaccupaµµh±na½. Sesa½ heµµh± vuttanayameva. 441. Abhikkamo ±di yesa½ te abhikkam±d². ¾di-saddena paµikkamasamiñjanapas±raºa-ukkhepana-avekkhepan±dik± sabb± kiriy± pariggayhati. Tesa½ abhikkam±d²na½ pavattaka½ citta½ samuµµh±na½ yass± s± abhikkam±dippavattakacittasamuµµh±n±, v±yodh±tu. Tass± ya½ sahajar³pak±yassa thambhanasandh±raºacalanasaªkh±ta½ kicca½, tassa sahak±r²k±raºabh³to ±k±raviseso k±yaviññatti n±m±ti dassento ±ha “abhikkam±di…pe… k±yaviññatt²”ti. Kassa pana ±k±ravik±roti? S±matthiyato v±yodh±tu-adhik±na½ cittajamah±bh³t±na½. Ki½ ta½ s±matthiya½? Cittajat±, up±d±yar³pat± ca. Atha v± v±yodh±tuy± ±k±ravik±ro sahaja…pe… paccayoti sambandhitabba½. Yadi eva½ viññattiy± up±d±yar³pabh±vo na yujjati. Na hi up±d±yar³pa½ ekabh³tasannissaya½ atthi. “Catunna½ mah±bh³t±na½ up±d±yar³pan”ti hi vutta½, n±ya½ doso catunna½ vik±ro cat³su ekass±pi hoti catus±dh±raºadhana½ viya. V±yodh±tu-adhikat±ya ca kal±passa “v±yodh±tuy±”ti vacana½ na virujjhati. Eva½ adhikat± ca s±matthiyato, na pam±ºato. Aññath± hi avinibbhogavuttit± na yujjeyya. V±yodh±tuy± ev±ti keci. Tesa½ matena viññattiy± up±d±yar³pat± durupap±d±. Na hi ekassa vik±ro catunna½ hoti. S± pan±ya½ hatthacalan±d²su phandam±navaººaggahaº±nantaramaviññ±yam±nantarena manodv±rajavanena gayhati. Phandam±navaººavinimutto koci vik±ro atthi. Tassa ca taggahaº±nantara½ gahaºa½ hot²ti kathameta½ viññ±yat²ti adhipp±yaggahaºato. Na hi viññattivik±rarahitesu rukkhacalan±d²su “idamesa k±reti maññe”ti adhipp±yaggahaºa½ diµµha½, hatthacalan±d²su pana diµµha½. Tasm± phandam±navaººavinimutto koci vik±ro atthi adhipp±yassa ñ±pakoti viññ±yati. ѱpako ca hetu ñ±petabbamattha½ saya½ gahito eva ñ±peti, na vijjam±nat±matten±ti vaººaggahaº±nantara½ vik±raggahaºampi anum±nato viññ±yati. Tath± hi vadanti–
“Visayattaman±pann±, sadd± nevatthabodhak±;
na satt±mattato atthe, te aññ±t± pak±sak±”ti.
Yadi vik±raggahaºameva k±raºa½ adhipp±yaggahaºassa, kasm± aggahitasaªket±na½ adhipp±yaggahaºa½ na hot²ti? Na kevala½ vik±raggahaºameva adhipp±yaggahaºassa k±raºa½, atha kho purimasiddhasambandhaggahaºañca imassa upanissayoti daµµhabba½. Thambhanasandh±raºacalan±ni viññattivik±rasahit±ya v±yodh±tuy± hont²ti vutta½. Ki½ sabb±va v±yodh±t³ sabb±ni t±ni karont²ti? Nayidameva½. Sattamajavanasambh³t± hi v±yodh±tu purimajavanasambh³t± v±yodh±tuyo upathambhakapaccaye labhitv± desantaruppattihetubh±vena calayati cittajar³pa½, na itar±. Itar± pana santhambhanasandh±raºamatta½ karontiyo tass± upak±r±ya honti. Desantaruppatti eva calananti nimitte ca kattubh±vo sam±ropitoti daµµhabba½. Aññath± dhamm±na½ aby±p±rat±, khaºikat± ca na siy±. Sattahi yugehi ±ka¹¹hitabbasakaµamettha aµµhakath±ya½ nidassita½. Cittajar³pe pana calante ta½sambandhat±ya utukamm±h±rajar³pampi calati nad²sote pakkhittasukkhagomayapiº¹a½ viya phandam±navaººaggahaº±nantara½ viññattiggahaºassa vuttatt±. Ki½ calanakar± eva v±yodh±tu viññattivik±rasahit±ti? Nayidameva½, tath± calayitumasakkuºantiyopi thambhanasandh±raºamattakar± paµhamajavan±disambh³t±pi v±yodh±tuyo viññattivik±rasahit± ev±ti gahetabba½. Yena dis±bh±gen±ya½ abhikkam±di½ pavattetuk±mo, tadabhimukhavik±rasabbh±vato. Adhipp±yasahabh±v² hi vik±ro viññatti. Evañca katv± manodv±r±vajjanass±pi viññattisamuµµh±pakavacana½ suµµhu yujjati. Yath±vuttavik±raggahaºamukhena ta½samaªgino adhipp±yo viññ±yat²ti vutta½ “adhipp±yappak±sanaras±”ti. K±yavipphandanassa hetubh³t±ya v±yodh±tuy± vik±rabh±vato pariy±yena viññatti k±yavipphandanahetubh±vapaccupaµµh±n± vutt±. Cittasamuµµh±nav±yodh±tupadaµµh±n±ti ca v±yodh±tuy± kicc±dhikat±ya vutta½. K±yavipphandanena adhipp±yaviññ±panahetutt±ti k±yavipphandanena karaºabh³tena adhipp±yassa viññ±panahetubh±vato k±yaviññatt²ti vuccat²ti sambandho. Ayañhettha attho– viññ±pet²ti viññatti. Ki½ viññ±peti? Adhipp±ya½. Kena? K±yena. K²disena? Vipphandam±nen±ti. Dutiyanaye pana yath±vuttena k±yena viññ±yat²ti k±yaviññatti. Sesa½ vuttanayameva. Atth±vabodhanasamattho vac²viseso vac²bhedo. Tena v±yuvanappatinad²ghos±di½ nivatteti. Tassa pavattaka½ citta½ samuµµh±na½ yass± s± vac²bhedappavattakacittasamuµµh±n±, pathav²dh±tu. Tass± ya½ up±dinnasaªkh±tassa akkharuppattiµµh±nassa ghaµµanasaññita½ kicca½, tassa sahak±r²k±raºabh³to ±k±raviseso vac²viññatti n±m±ti dassento ±ha “vac²bhe…pe… vac²viññatt²”ti. Id±ni “kassa pana ±k±ravik±ro”ti-±di k±yaviññattiya½ vuttanayeneva veditabba½. Aya½ pana viseso– yath± tattha “phandam±navaººaggahaº±nantaran”ti vutta½, evamidha “suyyam±nasaddasavan±nantaran”ti yojetabba½. Idha ca thambhan±d²na½ abh±vato “sattamajavanasambh³t±”ti-±dinayo na labbhati. Ghaµµanena hi saddhi½ saddo uppajjati. Ghaµµanañca paµhamajavan±d²supi labbhateva. Ghaµµana½ paccayavasena bh³takal±p±na½ aññamañña½ ±sannatarupp±do. Calana½ ekass±pi desantarupp±daparamparat±ti ayametesa½ viseso. Yath± ca v±yodh±tuy± calana½ kicca½, eva½ pathav²dh±tuy± ghaµµana½. Tenev±ha “pathav²dh±tuy± up±dinnaghaµµanassa paccayo”ti. Sesa½ vuttanayameva. Yath± h²ti-±di k±yavac²viññatt²na½ anum±navasena gahetabbabh±vavibh±vana½. Yath± hi uss±petv± baddhagos²s±dir³p±ni disv± tadanantarappavatt±ya aviññ±yam±nantar±ya manodv±rav²thiy± gos²s±d²na½ udakasahac±rippak±rasaññ±º±k±ra½ gahetv± udakaggahaºa½ hoti, eva½ vipphandam±nasamucc±riyam±navaººasadde gahetv± tadanantarapavatt±ya aviññ±yam±nantar±ya manodv±rav²thiy± purimasiddhasambandhagahaº³panissayasahit±ya s±dhipp±yavik±raggahaºa½ hoti. 442. R³p±ni paricchindati, saya½ v± tehi paricchijjati, r³p±na½ v± paricchedamatta½ r³paparicchedo, ta½ lakkhaºa½ etiss±ti r³paparicchedalakkhaº±. Aya½ hi ±k±sadh±tu ta½ ta½ r³pakal±pa½ paricchindant² viya hoti. Ten±ha “r³papariyantappak±sanaras±”ti. Atthato pana yasm± r³p±na½ paricchedamatta½ hutv± gayhati, tasm± vutta½ “r³pamariy±dapaccupaµµh±n±”ti. Yasmi½ kal±pe bh³t±na½ paricchedo, teheva asamphuµµhabh±vapaccupaµµh±n±. Vijjam±nepi hi kal±pantarabh³t±na½ kal±pantarabh³tehi samphuµµhabh±ve ta½ta½bh³tavivittat± r³papariyanto ±k±soti yesa½ so paricchedo, tehi so asamphuµµhova. Aññath± paricchinnat± na siy± tesa½ bh³t±na½ by±pibh±v±pattito. Aby±pit± hi asamphuµµhat±. Ten±ha bhagav± “asamphuµµha½ cat³hi mah±bh³teh²”ti (dha. sa. 637, 724). Kaººacchiddamukhavivar±divasena ca chiddavivarabh±vapaccupaµµh±n± v±. Yesa½ r³p±na½ paricchedo, tattheva tesa½ paricchedabh±vena labbhat²ti vutta½ “paricchinnar³papadaµµh±n±”ti. “Y±ya paricchinnes³”ti-±din± ±k±sadh±tuy± ta½ta½kal±p±na½ kal±pantarehi asaªkarak±raºata½ dasseti. 443. Adandhat±ti agarut±. Vinodana½ vikkhipana½, apanayananti attho. Athaddhat±ti akathinat±. Attano mudubh±veneva sabbakiriy±su avirodhit±. Mudu hi katthaci na virujjhati. T²supi µh±nesu paµipakkhe a-k±ro dandhat±dihet³na½ paµipakkhasamuµµh±natt± lahut±d²nanti keci. Apare pana “satt±paµisedhe”ti vadanti. Sar²rena kattabbakiriy±na½ anuk³lat±saªkh±takammaññabh±vo lakkhaºa½ etiss±ti sar²rakiriy±nuk³lakammaññabh±valakkhaº±. Akammañña½ dubbala½ n±ma hot²ti kammaññat± adubbalabh±vapaccupaµµh±n± vutt±. Lahut±d²na½ aññamaññ±vijahanena duviññeyyan±nattat± vutt±ti ta½ta½vik±r±dhikar³pehi ta½n±nattappak±sanattha½ “eva½ santep²”ti vutta½. Dh±tukkhobho v±tapittasemhapakopo, ras±didh±t³na½ v± vik±r±vatth±. Dvidh± vuttopi atthato pathav²dh±tu-±d²na½ dh±t³na½yeva vik±roti daµµhabbo. Paµipakkhapaccay± sapp±ya-utu-±h±r±vikkhittacittat±. Te ca ta½ta½vik±rassa visesapaccayabh±vato vutt±, avisesena pana sabbe sabbesa½ paccay±. Yato nesa½ aññamaññ±vijahana½, iddhiva¼añjan±d²su viya vasavattana½ maddavappak±ro. Suparimadditacammasudhantasuvaººagahaºañcettha mudukammaññasadisar³panidassanamatta½, na ta½ idha adhippeta½ mudut±kammaññat±sabbh±vato. Na hi anindriyabaddhar³pasant±ne lahut±d²ni sambhavanti, indriyabaddhepi r³pabhave na santi dandhattakar±didh±tukkhobh±bh±vato. Sati hi t±dise dh±tukkhobhe tappaµipakkhapaccayasamuµµh±n±hi lahut±d²hi bhavitabbanti keci, ta½ ak±raºa½. Na hi v³pasametabbapaccan²k±pekkho tabbirodhidhammasamupp±do, tath± sati sahetukakiriyacittupp±desu k±yalahut±d²na½ abh±vova siy±. Kasm± pana kammajar³pesu lahut±dayo na hont²ti? Paccuppannapaccay±pekkhatt±. Aññath± sabbad±bh±v²hi lahut±d²hi bhavitabba½ siy±ti. 444. ¾di cayo, ²sa½ v± cayoti ±cayo, yath±paccaya½ tato tato ±gatassa viya cayoti v± ±cayo, tadubhaya½ ekajjha½ gahetv± ±cayo lakkhaºa½ etass±ti ±cayalakkhaºo. R³passa upacayo paµhamupp±do, va¹¹hi ca “upaññatta½ upasittan”ti-±d²su viya upa-saddassa paµham³pari-atthassa nidassanato. Pubbantatoti pubbakoµµh±sato, an±gatabh±vatoti attho. Uppajjam±ne r³padhamme upp±do an±gatakkhaºato ummujj±pento viya hot²ti vutta½ “ummujj±panaraso”ti. Tath± so “ime r³padhamm±”ti niyy±tento viya gayhat²ti ±ha “niyy±tanapaccupaµµh±no”ti. Paripuººabh±vapaccupaµµh±nat± “uparicayo upacayo”ti imassa atthassa vasena veditabb±. Pavattilakkhaº±ti r³p±na½ pavattananti lakkhitabb±. Anuppabandhanaras±ti pubb±paravasena anu anu pabandhanakicc±. Tato eva anupacchedavasena gahetabbato anupacchedapaccupaµµh±n±.