Dutiyajjh±nakath±vaººan±
79. N²varaºappah±nassa tappaµhamat±ya ±sannan²varaºapaccatthik±. Th³la½ n±ma vipulampi pheggu viya sukhabhañjan²yanti ±ha “o¼±rikatt± aªgadubbal±”ti. Santato manasi karitv±ti paµhamajjh±na½ viya ano¼±rikaªgatt±, santadhammasamaªgit±ya ca “santan”ti manasi katv±. Ye hi dhamm± dutiyajjh±ne p²tisukh±dayo, k±ma½ te paµhamajjh±nepi santi, tehi pana te santatar± ceva paº²tatar± ca bhavant²ti. Nikantinti nik±mana½, apekkhanti attho. Pariy±d±y±ti khepetv±. Catt±ri pañc±ti v±-saddo luttaniddiµµho. Dutiyajjh±na½ etassa atth²ti dutiyajjh±nika½. Vuttappak±r±nev±ti paµhamajjh±ne vuttappak±r±niyeva, parikamm±din±mak±n²ti attho. 80. V³pasam±ti v³pasamahetu, v³pasamoti cettha pah±na½ adhippeta½, tañca vitakkavic±r±na½. Atikkamo atthato dutiyajjh±nakkhaºe anupp±doti ±ha “samatikkam±”ti-±di. Katamesa½ panettha vitakkavic±r±na½ v³pasamo adhippeto, ki½ paµhamajjh±nik±na½, ud±hu dutiyajjh±nik±nanti. Kiñcettha yadi paµhamajjh±nik±na½, natthi tesa½ v³pasamo. Na hi kad±ci paµhamajjh±na½ vitakkavic±rarahita½ atthi. Atha dutiyajjh±nik±na½, evampi nattheva v³pasamo, sabbena sabba½ tesa½ tattha abh±vatoti? Vuccate– yehi vitakkavic±rehi paµhamajjh±nassa o¼±rikat±, tesa½ samatikkam± dutiyassa jh±nassa samadhigamo, na sabh±vato ano¼±rik±na½ phass±d²na½ samatikkam±ti ayamattho “vitakkavic±r±na½ v³pasam±”ti etena d²pito. Tasm± “ki½ paµhamajjh±nik±na½ vitakkavic±r±na½ v³pasamo idh±dhippeto, ud±hu dutiyajjh±nik±nan”ti edis² codan± anok±s±va. Yasm± diµµh±d²navassa ta½ta½jh±nakkhaºe anuppattidhammat±p±dana½ v³pasamana½ adhippeta½. Vitakk±dayo eva jh±naªgabh³t± tath± kar²yanti, na ta½sampayutt± phass±dayo, tasm± vitakk±d²na½yeva v³pasam±divacana½ ñ±y±gata½. Yasm± pana vitakk±d²na½ viya ta½sampayuttadhamm±nampi etena “eta½ o¼±rikan”ti ±d²navadassana½ sutte ±gata½, tasm± avisesena vitakk±d²na½, ta½sahagat±nañca v³pasam±dike vattabbe vitakk±d²na½yeva v³pasamo vuccam±no adhikavacana½ añña½ attha½ bodhet²ti katv± kiñci visesa½ d²pet²ti dassetu½ aµµhakath±ya½ “o¼±rikassa pan±”ti-±di gahitanti idha “yehi vitakkavic±reh²”ti-±di vuttanti daµµhabba½. “P²tiy± ca vir±g±”ti-±d²supi eseva nayo. Tasm± vitakkavic±rap²tisukhasamatikkamavacan±ni o¼±riko¼±rikaªgasamatikkam± dutiy±di-adhigamad²pak±n²ti tesa½ ekadesabh³ta½ vitakkavic±rasamatikkamavacana½ ta½d²paka½ vutta½. Visu½ visu½ µhitepi hi vitakkavic±rasamatikkamavacan±dike paheyyaªganiddesat±s±maññena cittena sam³hato gahite vitakkavic±rav³pasamavacanassa tadekadesat± daµµhabb±. Ayañca attho avayavena samud±yopalakkhaºanayena vutto. Atha v± vitakkavic±rav³pasamavacaneneva ta½samatikkam± dutiy±dhigamad²pakena p²tivir±g±divacan±na½ p²ti-±disamatikkam± tatiy±di-adhigamad²pakat± d²pit± hot²ti tassa ta½d²pakat± vutt±. Niyakajjhattamadhippeta½ na ajjhattajjhatt±di. Tattha k±raºam±ha “vibhaªge pan±”ti-±di. N²lavaººayogato n²lavattha½ viy±ti n²layogato vattha½ n²la½ viy±ti adhipp±yo. Yena sampas±danena yog± jh±na½ sampas±dana½. Tasmi½ dassite “sampas±dana½ jh±nan”ti sam±n±dhikaraºaniddeseneva ta½yog± jh±ne ta½saddappavatti dassit±ti avirodho yutto. Ekodibh±ve kathanti ekodimhi dassite ekodibh±va½ jh±nanti sam±n±dhikaraºaniddeseneva jh±nassa ekodiva¹¹hanat± vutt± hot²ti ce? “Ekodibh±van”ti pada½ uddharitv± ekodissa niddeso na k±tabbo siy±ti ekodibh±vasaddo eva sam±dhimhi pavatto sampas±danasaddo viya jh±ne pavattat²ti yutta½. Imasmiñca atthavikappeti “cetaso sampas±dayat²”ti etasmi½ pakkhe “cetaso”ti ca upayogatthe s±mivacana½. Purimasminti “sampas±danayogato jh±na½ sampas±danan”ti vuttapakkhe. Cetasoti sambandhe s±mivacana½. Seµµhopi loke “eko”ti vuccati “y±va pare ek±ha½ te karom²”ti-±d²su. Eko adutiyo “ek±k²bhi khuddakehi jitan”ti-±d²su asah±yatthopi eka-saddo diµµhoti ±ha “eko asah±yo hutv±”ti. Saddh±dayopi k±ma½ sampayuttadhamm±na½ s±dh±raºato, as±dh±raºato ca paccay± hontiyeva, sam±dhi pana jh±nakkhaºe sampayuttadhamm±na½ avikkhepalakkhaºe indaµµhakaraºena s±tisaya½ paccayo hot²ti dassento “sampayuttadhamme…pe… adhivacanan”ti ±ha. “Sampas±dana½ cetaso ekodibh±van”ti visesanadvaya½ jh±nassa atisayavacanicch±vasena gahita½. Sv±yamatisayo yath± imasmi½ jh±ne labbhati, na tath± paµhamajjh±neti ima½ visesa½ dassetu½ “nanu c±”ti-±di vutta½. ¾rammaºe ±hananapariy±hananavasena, anumajjana-anuyojanavasena ca pavattam±n± dhamm± satipi n²varaºappah±nena kilesak±lussiy±pagame sampayutt±na½ kañci khobha½ karont± viya tehi ca te na sannisinn± hont²ti vutta½ “vitakkavic±rakkhobhena na suppasannan”ti. Khuddik± ³miyo v²ciyo. Mahatiyo taraªg±. Satipi indriyasamatte, v²riyasamat±ya ca teneva khobhena, sampas±d±bh±vena ca sam±dhipi na suµµhu p±kaµo bahale viya jale maccho. Yath±vuttakkhobho eva palibodho. Eva½ vutten±ti yass± saddh±ya vasena sampas±dana½, yass± ca cittekaggat±ya vasena ekodibh±vanti ca jh±na½ vutta½. T±sa½ eva “saddahan±”ti-±din± pavatti-±k±rassa visesavibh±van±vasena vuttena. Tena vibhaªgap±µhena. “Sampas±danayogato, sampas±danato v± sampas±dana½, ekodi½ bh±vet²ti ekodibh±vanti jh±na½ vuttan”ti eva½ pavatt± aya½ atthavaººan± na virujjhati. Yath± pana avirodho, so vutto eva. 81. Sant±ti sama½ nirodha½ gat±. Samit±ti bh±van±ya sama½ gamit± nirodhit±. V³pasant±ti tato eva suµµhu upasant±. Atthaªgat±ti attha½ vin±sa½ gat±. Abbhatthaªgat±ti upasaggena pada½ va¹¹hetv± vutta½. Appit±ti vin±sa½ gamit±. Sosit±ti pavattisaªkh±tassa sant±nassa abh±vena sosa½ sukkhabh±va½ it±. Byantikat±ti vigatantakat±. Ayamatthoti bh±van±ya pah²natt± vitakkavic±r±na½ abh±vo. Codakena vuttamattha½ sampaµicchitv± pariharitu½ “evameta½ siddhov±yamattho”ti vatv± “na panetan”ti-±di vutta½. Tattha etanti “vitakkavic±r±na½ v³pasam±”ti eta½ vacana½. Tadatthad²pakanti tassa vitakkavic±r±bh±vamattasaªkh±tassa atthassa d²paka½. Ayañhettha attho– dutiyajjh±n±di-adhigam³p±yad²pakena ajjhattasampas±danat±ya, cetaso ekodibh±vat±ya ca hetud²pakena, avitakka-avic±rabh±vahetud²pakena ca vitakkavic±rav³pasamavacaneneva vitakkavic±r±bh±vo d²pitoti ki½ puna avitakka-avic±ravacanena katen±ti? Na, ad²pitatt±. Na hi vitakkavic±rav³pasamavacanena vitakkavic±r±na½ appavatti vutt± hoti. Vitakkavic±resu hi taºh±ppah±na½ etesa½ v³pasamana½, ye ca saªkh±resu taºh±ppah±na½ karonti, tesu maggesu, pah²nataºhesu ca phalesu saªkh±rapavatti hoti eva evamevidh±pi vikkhambhitavitakkavic±rataºhassa dutiyajjh±nassa vitakkavic±rasampayogo purimena na niv±rito siy±ti ta½niv±raºattha½, ±vajjituk±mat±di-atikkamova tesa½ v³pasamoti dassanatthañca “avitakka½ avic±ran”ti vutta½. Paµhamamp²ti paµhama½ jh±nampi. “Dutiya½ uppannantipi dutiyan”ti vattu½ vaµµatiyeva. Na tath± imassa vitakkavic±r±ti yath± paµhamajjh±nassa upac±rakkhaºe n²varaº±ni pah²yanti, tath± imassa dutiyajjh±nassa upac±rakkhaºe vitakkavic±r± na pah²yanti asa½kiliµµhasabh±vatt±, upac±rabh±van±ya ca te pah±tu½ asamatthabh±vato. Yadipi t±ya tesu taºh± pah²yati, na pana savisesa½. Savisesañhi tattha taºh±ppah±na½ appan±ya eva hoti. Tena vutta½ “appan±kkhaºeyev±”ti-±di. Pah±naªgat±pi atisayappah±navaseneva veditabb± yath± n²varaº±na½ paµhamajjh±nassa. Tasm±ti yasm± tivaªgameveta½ jh±na½, tasm±. Tanti vibhaªge vacana½. Rathassa paº¹ukambala½ viya sampas±do jh±nassa parikkh±ro, na jh±naªganti ±ha “saparikkh±ra½ jh±na½ dassetun”ti.