Anusayayamakam±tikatthavaººan±

Anusayayamakam±tik±ya pana p±¼ivavatth±na½ t±va eva½ veditabba½. Anusayayamakepi khandhayamakam±tik±d²su viya desana½ akatv± aññena nayena p±¼idesan± kat±. Katha½? Paµhama½ t±va paricchedav±ro paricchinnuddesav±roti dve v±r± uddesavasena desit±, tato uppattiµµh±nav±roti eko khuddakav±ro. Tato anusayav±ro s±nusayav±ro pajahanav±ro pariññ±v±ro pah²nav±ro uppajjanav±ro dh±tuv±roti anusaye yojetv± yamakavasena papañcato niddiµµh± satta mah±v±r±ti aµµhakaniddesavasena desit±, eva½ dasahi v±rehi anusayayamakadesan± kat±. Tesu ye ime hi paricchedav±roti-±din± dve v±r± uddesavasena vutt±, te idha anusayayamakam±tik±ti gahetabb±.

Tattha hi satta anusay±ti aya½ gaºan±ya paricchinditv± anusay±na½ desitatt± paricchedav±ro n±ma. K±mar±g±nusayo…pe… avijj±nusayoti aya½ paricchedavasena paricchinn±na½ n±mamatta½ uddisitv± “ime n±ma te”ti desitatt± paricchinnuddesav±ro n±ma. Tattha anutt±natthato t±va anusay±ti kenaµµhena anusay±? Anusayanaµµhena. Ko esa anusayanaµµho n±m±ti? Appah²naµµho. K±mar±g±nusay±dayo hi appah²naµµhena tassa tassa sant±ne anusenti n±ma, tasm± “anusay±”ti vuccanti, anusent²ti ca ta½ ta½ anur³pa½ k±raºa½ labhitv± uppajjant²ti attho. Ath±pi siy±– anusayanaµµho n±ma appah²n±k±ro, appah²n±k±ro ca na uppajjati, tasm± anusay± na uppajjant²ti. Tatrida½ paµivacana½– appah²n±k±ro anusayo, anusayoti pana appah²naµµhena th±magatakileso vuccati, so cittasampayutto s±rammaºo sappaccayaµµhena sahetuko ekant±kusalova hoti kath±vatthusmi½ (kath±. 554 ±dayo) anusay±na½ cittavippayuttabh±vassa paµisedhitatt± so ca at²topi hoti, an±gatopi paccuppannopi, tasm± uppajjat²ti vattu½ yutta½. Tath± hi dhammasaªgahe mohassa padabh±jane 317 “avijj±nusayo avijj±pariyuµµh±na½…pe… aya½ tasmi½ samaye moho hot²”ti (dha. sa. 390). Imasmiñca yamake uppajjanav±re “yassa k±mar±g±nusayo uppajjati, tassa paµigh±nusayo uppajjat²”ti-±di vutta½, tasm± “anusent²ti ta½ ta½ anur³pa½ k±raºa½ labhitv± uppajjant²”ti ya½ vutta½, ta½ suvuttanti veditabba½. K±mar±g±nusayoti k±mar±go ca so appah²naµµhena anusayo c±ti k±mar±g±nusayo. Sesapadesupi eseva nayo. Aya½ t±vettha anutt±nattho. Atthavinicchayo panetth±pi niddesanayamukhadassanavaseneva hoti, niddeso cettha heµµh± vutto.

Uppattiµµh±nav±r±dayo aµµha v±r± ca, tatr±ya½ p±¼ivavatth±n±nupubbik±mukhamattappak±san±. Tesa½ hi paµhamo anusay±na½ uppattiµµh±nav±ro n±ma. Tattha v±rabhedo yamakayojanav±re natthi, itaresu pana sattasu mah±v±resu atthi. Tesu hi paµhamo anusayav±ro anulomapaµilomanayavasena duvidho hoti. Tattha anulomanaye “yassa yattha…pe… anuset²”ti puggalok±satadubhayan±mavasena tayo antarav±r± honti, tesu ekekasmi½ ekam³lakadvim³lakatim³lakacatum³lakapañcam³lakacham³lak±na½ vasena yamakabhed± honti. Yath± ca anulomanaye, eva½ paµilomanayepi veditabb±. Yath± cettha anusayav±re, eva½ s±nusayav±rapajahanav±rapariññ±v±rapah²nav±ra-uppajjanav±resu pañcasupi. Aya½ panettha purimesu t²su v±resu viseso. Ok±sav±re “yattha tatth±”ti avatv± “yato tato”ti nissakkavacanena desan± kat±. Sesa½ t±disameva Yo pan±ya½ sabbapacchimo dh±tuv±ro n±ma, so pucch±v±ro vissajjanav±roti dvidh± µhito. Tattha pucch±v±ro anulomapaµilomavasena duvidho. Tass±vas±ne pucch±nukkamena vissajjana½ katanti. Eva½ t±vettha p±¼ivavatth±na½ veditabba½.

Tatrida½ aµµhanna½ v±r±na½ ±dito paµµh±ya mukhamattadassana½. “Kattha k±mar±g±nusayo anuseti? K±madh±tuy± dv²su vedan±su ettha k±mar±g±nusayo anuseti. Kattha paµigh±nusayo anuseti? Dukkh±ya vedan±ya…pe… m±n±nusayo k±madh±tuy± dv²su vedan±su r³padh±tuy± ar³padh±tuy± ca anuseti. Diµµh±nusayo, vicikicch±nusayo ca sabbasakk±yapariy±pannesu dhammesu, bhavar±g±nusayo r³p±r³padh±t³su, avijj±nusayo sabbasakk±yapariy±pannesu dhammesu anuset²”ti aya½ t±va paµhamav±re p±¼inayo.

Tattha k±madh±tuy± dv²su vedan±s³ti k±m±vacarabh³miya½ sukh±ya ceva upekkh±ya c±ti dv²su vedan±su, k±mar±g±nusayo pana sahaj±tavasena, ±rammaºavasena c±ti dv²h±k±rehi anuseti uppajjati, tattha akusal±hi sukha-upekkh±hi sahaj±topi hutv± t± ±rammaºa½ katv±pi uppajjati. Avases± pana k±m±vacarakusalavip±kakiriyavedan± ±rammaºameva katv± uppajjati, im±su vedan±su anusayam±no cesa t±hi vedan±hi sampayuttesu saññ±saªkh±raviññ±ºesupi anusetiyeva. Im±sa½ pana vedan±na½ ass±daµµhena k±mar±g±nusayuppattiy± sesasampayuttehi padh±natt±, o¼±rikattena veneyy±na½ subodhatt± ca dv²su vedan±suyeva anuset²ti vutta½, eva½ uparipi. Na kevalañcesa anusayam±no im±su dv²su vedan±suyeva, vedan±sampayuttesu dhammesu ca anuseti, iµµhesu pana r³p±d²supi anuseti eva. Vuttampi ceta½ vibhaªgappakaraºe “ya½ loke piyar³pa½ s±tar³pa½, ettha satt±na½ k±mar±g±nusayo anuset²”ti (vibha. 816), etth±nusayayamakepi vutta½ “dukkh±ya vedan±ya r³padh±tuy± ettha k±mar±g±nusayo n±nuset²”ti-±di. Etena vutt±vasesar³p±d²su chasupi ±rammaºesu anuset²ti vutta½ hoti. Idha pana ta½ sabba½ avatv± kiñcideva padh±natt±din± k±raºena vuttanti gahetabba½.

Dukkh±y±ti ettha paµighacittasampayutt± dve domanassavedan±, k±yaviññ±ºasampayutt± dukkhavedan± c±ti tisso vedan±, ta½ sampayutt± ca dhamm±, aniµµh± cha r³p±dayo dhamm± paµigh±nusayasahaj±tavasena, ±rammaºavasena ca yath±raha½ anusayanaµµh±na½. Ki½ pana itar± dve vedan± iµµh±rammaºa½ v± paµighassa ±rammaºa½ na hont²ti? No na honti. Parih²najjh±nassa hi naµµha½ iµµha½ sasampayuttadhamma½ jh±nam±rabbha domanassa½ uppajjati, ta½ pana ±rammaºamattameva, n±nusayanaµµh±na½ iµµhatt±. Aniµµhameva hi iµµhato paµihanananimitta½, ya½ pana tatthuppanna½, tassa paµighamattameva hoti, na paµigh±nusayoti. Paµigh±nusayo hi aniµµh±rammaºe paµihananavasena uppanno th±magato kileso, itaro domanassena saddhi½ uppannopi attano paµihananakiccassa akaraºato paµigh±nusayo na hoti, abboh±rikatta½ gacchati. Yath± hi p±º±tip±tacetan±ya saddhi½ uppannopi by±p±do manokamma½ n±ma na hoti, abboh±rikatta½ gacchati, evanti gahetabba½. Teneva nekkhammassita½ domanassa½ sevitabba½ vutta½. M±n±nusayassa pana dukkhadomanassavajjit± sabbe lokiy± dhamm± anusayanaµµh±na½. “Dukkh±ya vedan±ya apariy±panne ettha…pe… m±n±nusayo ca n±nuset²”ti hi vutta½. Diµµh±nusayavicikicch±nusay±na½ pana lokuttaravajjit± sabbepi dhamm± anusayanaµµh±na½. Tena vutta½ “sabbasakk±yapariy±pannesu dhammes³”ti. Tattha sa½s±ravaµµanissitaµµhena sakk±yapariy±pannesu sabbadhammes³ti attho. Eva½ avijj±nusayopi veditabbo. Sabbattha ca sahaj±t±rammaºabhedo heµµh± vuttanayeneva veditabbo.

Bhavar±g±nusayo pana kiñc±pi diµµhivippayuttesu cat³su cittesu uppajjanato sahaj±tavasena k±madh±tuy± dv²su vedan±su anuset²ti vattabbo bhaveyya, so pana yasm± r³p±r³p±vacaramev±rammaºa½ labhati, na k±m±vacar±rammaºameva, anusay±na½ pana ta½ na anusayanaµµh±na½, tasm± ±rammaºavasena niyama½ akatv± “r³padh±tuy± ar³padh±tuy± ettha bhavar±g±nusayo anuset²”ti vutta½. Ta½ r±gavasena so ca sabbopi r±go k±mar±g±nusayo gahetabboti aya½ uppattiµµh±nav±re nayo.

Itaresu pana sattasu mah±v±resu t±va “yassa k±mar±g±nusayo anuseti, tassa paµigh±nusayo anuset²ti? ¾mant±. Yassa v± pana paµigh±nusayo anuseti, tassa k±mar±g±nusayo anuset²ti? ¾mant±. Yassa k±mar±g±nusayo anuseti, tassa m±n±nusayo anuset²ti? ¾mant±. Yassa v± pana m±n±nusayo anuseti, tassa k±mar±g±nusayo anuset²ti? An±g±missa m±n±nusayo anuseti, no ca tassa k±mar±g±nusayo anuseti, tiººa½ puggal±na½ m±n±nusayo ca anuseti, k±mar±g±nusayo ca anuseti. Yassa k±mar±g±nusayo anuseti, tassa diµµh±nusayo anuset²ti? Dvinna½ puggal±na½ k±mar±g±nusayo anuseti, no ca…pe… diµµh±nusayo ca anuseti, yassa v± pana…pe… ±mant±. Yassa k±mar±g±nusayo anuseti, tassa vicikicch±nusayo anuset²”ti pucch±yapi diµµh±nusayasadisameva vissajjana½. Yassa k±mar±g±nusayo anuseti, tassa bhavar±g±nusayo anuset²ti? ¾mant±. Yassa v± pana…pe… anuset²ti…pe… tiººa½ puggal±na½ bhavar±g±nusayo ca anuseti, k±mar±g±nusayo ca anuseti. Avijj±nusayepi eseva nayo. Imin± nayena paµigh±nusay±dim³lik±su pucch±su vissajjananayo veditabbo. Aya½ ekam³lake nayo.

Yassa k±mar±g±nusayo ca paµigh±nusayo ca anuseti, tassa m±n±nusayo anuset²ti? ¾mant±. Dvinna½ dvim³lik±…pe… pañcam³lik±na½ pana ekam³le vutt±nus±rena vissajjananayo ñ±tabbo. Tatr±ya½ pacchim±nusaye yojan±– “yassa k±mar±g±nusayo ca paµigh±nusayo ca m±n±nusayo ca diµµh±nusayo ca vicikicch±nusayo ca bhavar±g±nusayo ca anuseti, tassa avijj±nusayo anuset²ti? ¾mant±. Yassa v± pana avijj±nusayo anuseti, tassa k±mar±g±nusayo ca…pe… bhavar±g±nusayo ca anuset²ti? An±g±missa avijj±nusayo ca m±n±nusayo ca bhavar±g±nusayo ca anuseti, na itare, dvinna½ puggal±na½ avijj±nusayo ca k±mar±gapaµigham±nabhavar±g±nusay± ca anusenti, na diµµhivicikicch±nusay±, puthujjanassa pana sabbepi anusent²”ti aya½ puggalav±re nayo.

Ok±sav±re pana “yattha k±mar±g±nusayo anuseti, tattha paµigh±nusayo anuset²ti? No. Yattha v± pana…pe… anuset²ti? No. Yattha k±mar±g±nusayo anuseti, tattha m±n±nusayo anuset²ti? ¾mant±. Yattha v± pana m±n±nusayo anuseti, tattha k±mar±g±nusayo anuset²ti? R³padh±tuy± ar³padh±tuy± ettha m±n±nusayo anuseti na k±mar±g±nusayo, k±madh±tuy± dv²su vedan±su tadubhaya½ anuseti. Yattha k±mar±g±nusayo…pe… anuset²ti? ¾mant±. Yattha v± pana…pe… anuset²ti? Dukkh±ya vedan±ya r³padh±tuy± ar³padh±tuy± ettha vicikicch±nusayo anuseti, na k±mar±g±nusayo, k±madh±tuy± dv²su vedan±su tadubhaya½ anuseti. Yattha k±mar±g±nusayo…pe… anuseti, tattha bhavar±g±nusayo anuset²ti? No. Yattha v± pana…pe… no. Yattha k±mar±g±nusayo anuseti, tattha avijj±nusayo anuset²ti? ¾mant±. Yattha v± pana…pe… anuset²ti? Dukkh±ya vedan±ya r³p±r³padh±tuy± ettha avijj±nusayo anuseti, na k±mar±g±nusayo, k±madh±tuy± dv²su vedan±su tadubhaya½ anuseti.

Yattha paµigh±nusayo anuseti, tattha m±n±nusayo anuset²ti? No. Yattha v± pana…pe… no. Yattha paµigh±nusayo anuseti, tattha diµµh±nusayo vicikicch±nusayo anuset²ti? ¾mant±. Yattha v± pana…pe… anuset²ti? K±madh±tuy± dv²su vedan±su r³p±r³padh±tuy± ettha vicikicch±nusayo anuseti, na paµigh±nusayo, dukkh±ya pana vedan±ya tadubhaya½ anuseti. Yattha paµigh±nusayo anuseti, tattha bhavar±g±nusayo anuset²ti? No. Yattha v± pana…pe… no. Yattha paµigh±nusayo anuseti, tattha avijj±nusayo anuset²ti? ¾mant±. Yattha v± pana…pe… anuset²ti…pe… dukkh±ya vedan±ya tadubhaya½ anuseti, aññattha avijj±nusayo ca.